Τη μια μέρα ξυπνούν τον θαυμασμό σας με την υπεύθυνη συμπεριφορά τους και την επομένη είναι ικανοί για την πιο παιδιάστικη αντίδραση. Κλείνονται στο δωμάτιό τους και σας συμπεριφέρονται σαν να είστε το τελευταίο πλάσμα που θα ήθελαν να δουν όταν χτυπάτε την πόρτα τους. Παίρνουν ρίσκα που θα μπορούσαν ακόμη και να είναι μοιραία.
Στα μάτια τους το πλέον ασήμαντο γεγονός αποκτά τεράστιες διαστάσεις και μπορεί από το τίποτε να ξεκινήσει ένα μείζον δράμα.
Και ενώ εσείς, οι ανήσυχοι γονείς, αναρωτιέστε ποιος είναι αυτός ο ξένος μες στο σπίτι σας και τι έγινε το παιδί σας, η επιστήμη μπορεί να γίνει αρωγός σας.
Διαβάστε τις τελευταίες ανακαλύψεις των νευροβιολόγων και ψυχολόγων σχετικά με τα τεκταινόμενα στον εφηβικό εγκέφαλο. Θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε «αυτόν τον ξένο» και θα σας οπλίσουν με υπομονή. Γιατί εσείς θα πρέπει να κάνετε υπομονή: οι έφηβοι δεν μπορούν, έχουν να ωριμάσουν, και αυτή η διαδικασία δεν περιμένει, τους ξεπερνά!
Παρόρμηση και πάθος
Πείραμα πρώτο:
Αμερικανοί ερευνητές του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ ζήτησαν από εφήβους να κάνουν κάτι πολύ απλό, κάτι που οι ενήλικες αλλά και τα 8χρονα παιδιά μπορούν να επιτύχουν: τους ζήτησαν να αγνοήσουν ένα φωτάκι που άναβε περιφερειακά στο οπτικό τους πεδίο (ένα φωτάκι που δεν ήταν μπροστά στα μάτια τους αλλά που μπορούσαν να δουν με την άκρη του ματιού τους). Ταυτόχρονα οι ερευνητές μελετούσαν με τη βοήθεια λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας τι γινόταν στον εγκέφαλο των εφήβων. Το ενδιαφέρον αυτού του πειράματος δεν έγκειται στο πόσοι έφηβοι μπόρεσαν να κυριαρχήσουν στην παρόρμηση να στρέψουν το βλέμμα τους προς τη φωτεινή πηγή, αλλά στο πόσο κόπο χρειαζόταν να καταβάλουν γι' αυτό: σύμφωνα με τους ερευνητές, όλες οι περιοχές του πρόσθιου φλοιού του εγκεφάλου τους που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την εκτέλεση μιας δράσης ήταν ενεργοποιημένες στο έπακρο εν αντιθέσει με τους εγκεφάλους ενηλίκων. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως αυτό που ένας ενήλικας επιτυγχάνει αυτόματα, ένας έφηβος το επιτυγχάνει καταβάλλοντας τεράστια προσπάθεια.
Πείραμα δεύτερο:
Μια άλλη ομάδα αμερικανών επιστημόνων, από το Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης, παρακολούθησαν τι συνέβαινε σε μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου όταν οι εθελοντές επιτύγχαναν κάτι και ελάμβαναν μια επιβράβευση. Οι εθελοντές ήταν παιδιά, έφηβοι και ενήλικες, ενώ τα βραβεία ήταν μικρά, μεσαία και μεγάλα. Στην περίπτωση που οι έφηβοι ελάμβαναν μέσο ή μεγάλο βραβείο η αντίδρασή τους (με τη μορφή ευφορίας η οποία απεικονιζόταν στον εγκέφαλό τους) ήταν εξαιρετικά μεγαλύτερη σε σχέση με την αντίστοιχη των παιδιών και των ενηλίκων. Οταν το βραβείο ήταν μικρό η απογοήτευση ήταν τέτοια που στο συγκεκριμένο σημείο του εγκεφάλου δεν υπήρχε κανενός είδους αντίδραση, σαν το βραβείο να μην υπήρχε.
Συμπέρασμα (πιθανότατα γνωστό σε όλους τους γονείς εφήβων): η αίσθηση του μέτρου δεν είναι γνώρισμα αυτής της περιόδου. Γενικό συμπέρασμα από τα δύο πειράματα: ένα υπερδραστήριο κέντρο του εγκεφάλου που σχετίζεται με την επιβράβευση σε συνδυασμό με όχι πλήρως λειτουργικές περιοχές που σχετίζονται με τον σχεδιασμό και την εκτέλεση δράσεων εξηγεί εν μέρει γιατί το παιδί σας μετατρέπεται σε «αυτόν τον ξένο».
Φτου κι απ' την αρχή...
Τα αποτελέσματα των παραπάνω πειραμάτων καταδεικνύουν ότι μπορεί μορφολογικά οι έφηβοι να τείνουν προς τους ενηλίκους, αλλά ο εγκέφαλός τους έχει να διανύσει ακόμη πολύ μεγάλη διαδρομή για να κατακτήσει την ωρίμανση. Και αυτό χωρίς να λάβουμε υπόψη τις ορμόνες που έρχονται να αποσταθεροποιήσουν την κατάσταση περαιτέρω! Οχι ότι οι επιστήμονες έχουν διαλευκάνει πλήρως το αίνιγμα που αντιπροσωπεύει ο εφηβικός εγκέφαλος, αλλά σαφώς γνωρίζουν σήμερα πολύ περισσότερα πράγματα γι' αυτόν χάρη σε έρευνες της τελευταίας δεκαετίας. Φαίνεται λοιπόν ότι η εφηβεία αντιπροσωπεύει για τον εγκέφαλο μια ακόμη περίοδο αναδιαμόρφωσης, ανάλογη με εκείνη των πρώτων χρόνων της ζωής, όπου οι εμπειρίες εγγράφονται και σηματοδοτούν τις δεξιότητες και τις ιδιαιτερότητές μας.
Κάποια από τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα στον εφηβικό εγκέφαλο είναι τα εξής: κατ' αρχάς γίνεται μια διαλογή κυττάρων και συνάψεων. Με άλλα λόγια, ένα πλήθος νευρικών κυττάρων καταστρέφονται, ενώ μεταξύ εκείνων που παραμένουν ενισχύονται οι συνάψεις (τα σημεία επικοινωνίας των νευρικών κυττάρων). Η παρατήρηση αυτή κάνει μερικούς νευροβιολόγους να πιστεύουν ότι η έκθεση των εφήβων σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε εμπειρίες κατά τη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής τους θα ήταν ό,τι καλύτερο μπορούμε να τους προσφέρουμε. Τι ακριβώς συνιστούν; Νέα σπορ, ταξίδια, μουσική, ξένες γλώσσες.
Ρίσκα της εξέλιξης
Είναι άραγε ικανά τα παραπάνω να προστατεύσουν τους εφήβους από την τάση τους για αποκοτιές; Πιθανότατα όχι, καθώς ένα δεύτερο πράγμα που συμβαίνει στους εγκεφάλους τους αλλά δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί είναι η ικανότητα αξιοποίησης των εμπειριών για τη λήψη ορθών αποφάσεων. Οπως εξηγούν οι ερευνητές, μέρος της εφηβικής αναδιοργάνωσης του εγκεφάλου είναι η σύνδεση απομακρυσμένων περιοχών του, η οποία επιτρέπει την ταχεία μεταφορά πληροφορίας έτσι ώστε να διαθέτει κανείς όλα τα δεδομένα τη στιγμή που καλείται να λάβει μια απόφαση. Καθώς η σύνδεση αυτή είναι καθ' οδόν (ανολοκλήρωτη) στη διάρκεια της εφηβείας, ένας έφηβος που οδηγεί αυτοκίνητο έχει πολύ μεγαλύτερες πιθανότητες να λάβει λάθος απόφαση σε μια δύσκολη στιγμή σε σχέση με έναν ενήλικα, παρά το γεγονός ότι ο έφηβος διαθέτει σαφώς καλύτερα αντανακλαστικά.
Τι θα έπρεπε λοιπόν να κάνει ένας ανήσυχος γονέας; Οι ειδικοί είναι σε θέση να μας πουν περισσότερα για το τι δεν πρέπει να κάνουμε. Σύμφωνα με αμερικανούς ψυχολόγους, δεν έχουμε να κερδίσουμε τίποτε αν πάμε κόντρα στη βιολογία που οδηγεί τα παιδιά να αναζητούν την ταυτότητά τους ακόμη και μέσα από επικίνδυνες συμπεριφορές. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι θεωρούν αυτές τις επαναστατικές συμπεριφορές εξελικτικά πλεονεκτήματα, καθώς στο παρελθόν οδήγησαν τον πρωτόγονο άνθρωπο να αφήσει τη σπηλιά του και να περιπλανηθεί προς αναζήτηση νέων εμπειριών και συντρόφων (δεν είναι τυχαίο που η εφηβεία συμπίπτει με τη σεξουαλική αφύπνιση).
Σε πρακτικό επίπεδο λοιπόν οι ψυχολόγοι εξηγούν ότι η πιθανότητα να αποτρέψετε έναν έφηβο από επικίνδυνες συμπεριφορές εξηγώντας τους κινδύνους που ενέχονται σε αυτές είναι σχεδόν μηδενικές (και πιθανότατα ήδη γνωρίζετε ότι εκλαμβάνονται ως κήρυγμα). Θα πετύχετε δε ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα αν τους εναντιωθείτε. Η μόνη ίσως ενδεδειγμένη συμπεριφορά είναι να δείχνετε κατανόηση στις μεταμορφώσεις τους και τις εκρήξεις τους και να θυμόσαστε: εφηβεία είναι, θα περάσει!
Να θυμάστε...
* Οι έφηβοι είναι περισσότερο ευαίσθητοι στην κατάθλιψη, στην ανάπτυξη εξαρτήσεων, στις διαταραχές που σχετίζονται με τη διατροφή, στη σχιζοφρένεια.
* Αν και περνούν την υγιέστερη περίοδο της ζωής τους, έχουν τετραπλάσιες πιθανότητες σε σχέση με τα παιδιά να εμπλακούν σε ατυχήματα τα οποία θα τους στοίχιζαν τη ζωή, καθώς παίρνουν επικίνδυνα ρίσκα.
* Η διαδικασία της ωρίμανσης είναι αργή: ξεπερνά κανείς το 20ό έτος της ηλικίας του ώσπου να αποκτήσει την ικανότητα να ελέγχει τις αντιδράσεις του και να συμπάσχει με τους γύρω του.
* Ναι, τα κορίτσια ωριμάζουν γρηγορότερα από τα αγόρια, όπως αποκαλύπτουν μελέτες μέτρησης της σχέσης φαιάς και λευκής ουσίας στον εγκέφαλο εφήβων.
πηγη: ΤΟ ΒΗΜΑ
