Η ραγδαία εξελισσόμενη
τεχνολογία σε αφήνει άναυδο. Πράγματα που μέχρι χθες φάνταζαν τρελά και
ανέφικτα σήμερα αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία της καθημερινής μας
ζωής.
Από τα ταχυδρομικά περιστέρια στην προηγμένη κινητή τηλεφωνία, από το
Γουτεμβέργιο του τυπογραφείου στον
Bill Gates
της
Microsoft.
Κι ενώ οι αποστάσεις μεταξύ αυτών των γεγονότων φαντάζουν τεράστιες, δεν
έχουν μεσολαβήσει παρά μονάχα μερικές δεκαετίες, χρονικά ψίχουλα δηλαδή στην
ανθρώπινη ιστορία.
Ποιοι ήταν όμως οι
συντελεστές της καταιγιστικής αυτής εξελικτικής πορείας;
Σίγουρα ο
οικονομικός ανταγωνισμός στην παγκόσμια εμπορική κονίστρα. Σίγουρα τα ισχυρά
κίνητρα που έδιναν οι εκάστοτε υπερδυνάμεις στους επιστήμονες. Οι δυνάμεις
ποθούσαν να επικρατήσουν στους «ψυχρούς» πολέμους και οι επιστήμονες, στο
μεγάλο τους ποσοστό, ποθούσαν δόξα και χρήμα που αφειδώς θα τους προσφερόταν
έναντι μιας πρωτοποριακής και ρηξικέλευθης τεχνολογικής ανακάλυψης. Σε όλη
όμως αυτή τη μάχη, σε όλο αυτό το μακροπρόθεσμο ανταγωνιστικό πανδαιμόνιο
υπάρχει και ο απλός πολίτης, υπάρχει και ο ανιδιοτελής επιστήμονας, ο
φιλόσοφος που παρατηρεί με απορία την απονοηματοδότηση του σκοπού της ζωής,
την πολυπλοκότητα ακόμα και της απλής επιβίωσης.
Η δέουσα στάση
συμπεριφοράς του σύγχρονου πολίτη του κόσμου συνίσταται στην κατανόηση της
αναγκαιότητας των διαφόρων τεχνολογικών προϊόντων. Αφού διαπιστωθεί
αναγκαιότητα επέρχεται η χρήση. Με τη χρήση, και καθώς περνά ο καιρός,
έρχεται και η γνώση της λειτουργίας του τεχνολογικού προϊόντος. Μόνο με τη
γνώση της λειτουργίας του είναι δυνατό να αξιολογηθεί σωστά στην κλίμακα των
αξιών μας. Έτσι μπορεί να αποφευχθεί η θεοποίηση ενός ηλεκτρονικού
υπολογιστή, ή έστω η απόδοση σε αυτόν διαφόρων ανθρώπινων ιδιοτήτων, όπως η
διαλεκτική ικανότητα, η βάση δηλαδή της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της
ανθρώπινης κοινότητας.
Μερικές δεκαετίες πιο
πριν, στα
1970,
η πολυγραφότατη και διακεκριμένη παιδαγωγός Έλλη Αλεξίου θα αποδειχθεί ότι
σκέφτεται πολύ πιο μπροστά από την εποχή της, τόσο βαθυστόχαστα και
διαχρονικά ώστε να απαριθμήσει με ακρίβεια, σαφήνεια και επιτυχία τους
λόγους της συντριπτικής ανωτερότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου:
«Πρώτον: Ο νους του
ανθρώπου είναι δημιουργικός. Ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος απαντά στις σοφίες που
εμείς του βάλαμε μέσα. Από δικού του δε μπορεί να κάμει τίποτε. Είναι, άμα
καθίσεις και το εξετάσεις, ένας καλός παπαγάλος. Κι ο παπαγάλος καταφέρνει
και επαναλαμβάνει τις φράσεις που του μάθαμε...
Δεύτερον: Ο άνθρωπος έχει
πρωτοτυπία.
Τρίτον: Ο άνθρωπος έχει το προνόμιο της διαίσθησης. Συχνά
οσφραίνεται το καλό και το κακό προτού αυτό εκδηλωθεί.
Τέταρτον: Ο
ανθρώπινος νους έχει φαντασία. Μπορεί με το μυαλό του να φαντασθεί
υπεράνθρωπα θαύματα.
Πέμπτον:
O
άνθρωπος έχει εφευρετικότητα. Όταν κάπου σκοντάψει ψάχνει και βρίσκει άλλη
λύση. Ενώ ο κακομοίρης ο ηλεκτρονικός εγκέφαλος άμα σκοντάψει σκόνταψε.
Έκτον: Ο άνθρωπος είναι συναισθηματικός. Χαίρεται ή πάσχει ανάλογα με το
είδος των εντυπώσεων. Οι μηχανές είναι αναίσθητες.
Έβδομον: Ο ανθρώπινος
νους είναι ερευνητικός, έχει περιέργεια, ενδιαφέροντα και
Όγδοον: Ο
ηλεκτρονικός εγκέφαλος είναι έργο του ανθρώπινου νου και δεν είναι ο
ανθρώπινος νους έργο του ηλεκτρονικού εγκεφάλου. Ο ανθρώπινος νους έφτιαξε
τα μεγάλα έργα της τέχνης: Όμηρος, Σαίξπηρ, Ραφαήλος, Πλάτων. Είναι άξιος ο
ηλεκτρονικός εγκέφαλος να πλησιάσει ούτε το μικρό τους δαχτυλάκι; Εμείς τον
σκεφτήκαμε και εμείς τον φτιάξαμε, για να μας υπηρετεί και να μας
διευκολύνει. Και αυτό κάνει, είναι υπηρέτης μας.»
Mην
παραπλανάσαι λοιπόν. Με έναν υπολογιστή δεν είναι δυνατό να κάνεις διάλογο,
αφού ο ουσιαστικός διάλογος δεν προϋποθέτει προδιαγεγραμμένες απαντήσεις. Ο
διάλογος προϋποθέτει ανταλλαγή απόψεων. Ένας σκληρός δίσκος, μια μητρική
κάρτα, μια ποσότητα μνήμης τυχαίας ή άμεσης προσπέλασης δεν έχουν άποψη.
Αυτά τα ίδια αποτελούν μια άποψη του δημιουργού τους. Ο υπολογιστής
δεν παίρνει πρωτοβουλίες. Αν δεν πάρει εντολή καταντά έπιπλο. Ο
ουσιαστικός διάλογος έχει ως βασικότατο συστατικό στοιχείο την πρωτοβουλία
έκφρασης γνώμης.
Η μηχανή έχει σκοπό να υπηρετήσει τον άνθρωπο και τη ζωή
του εν γένει, όχι όμως να τα αντικαταστήσει. Έτσι λοιπόν δε διαλέγεσαι με
τον προσωπικό σου υπολογιστή, δίνεις μια άλλη διάσταση στα μοναχικά σου
συναισθήματα. Και αυτό δεν είναι τόσο μεμπτό όσο φαίνεται, γιατί δε φταις
εσύ για αυτά. Ίσως φταίει η νοοτροπία του συρμού που πολλές φορές αγνοεί τη
συναισθηματική και πνευματική διάσταση του ανθρώπου. Εσένα ίσως σε έχει
απωθήσει η άρχουσα αυτή νοοτροπία. Έτσι ζητάς καταφύγιο στην οθόνη, όπου
μπορείς να φτιάξεις έναν κόσμο κατά βούληση. Όμως η αλήθεια παραμένει. Ό,τι
κόσμο και να φτιάξεις δε θα είναι ο αληθινός.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Διάλεξε το δύσκολο δρόμο. Διάλεξε να αλλάξεις την άρχουσα νοοτροπία της
σύγχρονής σου ζωής. Και ας μην έχεις ορατή στον ορίζοντα την τελική
επιτυχία, αφού η ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης κρύβεται μέσα στην έννοια της
αδιάκοπης προσπάθειας. Κρύβεται στο κυνήγι του ακατόρθωτου, στο επίγειο
όνειρο. Κι ας ξέρεις πως δε θα φτάσεις στην Ιθάκη, μπορείς να απολαύσεις και
να κατανοήσεις τα μυστικά που κρύβει το απέραντο ταξίδι. Ένα ταξίδι του
οποίου οι θιασώτες λίγες φορές φτάνουν στον προορισμό τους, στο μέρος για το
οποίο ξεκίνησαν. Αξίζει να παλέψεις να είσαι εσύ ένας από αυτούς τους λίγους
δικαιωμένους λοιπόν.
