Ο δρόμος προς την Α’ Εθνοσυνέλευση και το Σύνταγμα της Επιδαύρου
«Ἀπόγονοι τοῦ σοφοῦ καὶ φιλανθρώπου ἔθνους τῶν Ἑλλήνων, σύγχρονοι τῶν
νῦν πεφωτισμένων καὶ εὐνομουμένων λαῶν τῆς Εὐρώπης καὶ θεαταὶ τῶν
καλῶν, τὰ ὁποία οὗτοι ὑπὸ τὴν ἀδιάρρηκτον τῶν νόμων αἰγίδα
ἀπολαμβάνουσιν, ἦτον ἀδύνατον πλέον νὰ ὑποφέρωμεν μέχρις ἀναλγησίας καὶ
εὐηθείας τὴν σκληρὰν τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους μάστιγα, ἥτις ἤδη τέσσαρας
περίπου αἰῶνας ἐπάταξε τὰς κεφαλὰς ἡμῶν καί, ἀντὶ τοῦ λόγου, τὴν θέλησιν
ὡς νόμον γνωρίζουσα, διῴκει καὶ διέταττε τὰ πάντα δεσποτικῶς καὶ
αὐτογνωμόνως. Mετὰ μακρὰν δουλείαν ἠναγκάσθημεν, τέλος πάντων, νὰ
λάβωμεν τὰ ὅπλα εἱς χεῖρας καὶ νὰ ἐκδικήσωμεν ἑαυτοὺς καὶ τὴν πατρίδα
ἡμῶν ἀπὸ μίαν τοιαύτην φρικτὴν καὶ ὡς πρὸς τὴν ἀρχὴν αὐτῆς ἄδικον
τυραννίαν, ἥτις οὐδεμίαν ἄλλην εἶχεν ὁμοίαν, ἢ κἂν δυναμένην ὁπωσοῦν
μετ’ αὐτῆς νὰ παραβληθῇ δυναστεία.»
Η χρήση του όρου
«Έθνος», η διεξαγωγή Εθνοσυνέλευσης, η σύνταξη Συντάγματος και το αίτημα
για ελευθερία είναι πλέον ενδεικτικά για να καταδείξουν τη νέα πολιτική
ιδεολογία που εισήγαγαν η Αμερικανική και η Γαλλική Επανάσταση,
οικειοποιήθηκαν οι Έλληνες διανοούμενοι (Φαναριώτες, γόνοι εύπορων,
εμπορικών, κυρίως, οικογενειών) και νοηματοδότησαν τον αγώνα τους για
την πατρίδα.
Ακόμη και οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις
(πρόκριτοι/κοτζαμπάσηδες) του ελλαδικού χώρου συνδιαλέγονταν
χρησιμοποιώντας το νεωτερικό λεξιλόγιο, ωστόσο η πραγματικότητα ήταν
πολύ πιο σύνθετη για να αλλάξει εν μία νυκτί μία τάξη πραγμάτων που
ίσχυε για τετρακόσια χρόνια. Όμως, η Ελληνική Επανάσταση, όπως και κάθε επανάσταση, επέσπευσε τις
κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές διαδικασίες ανοίγοντας ρωγμές στο
χρόνο κι επέτρεψε γοργά άλματα προόδου, έννοια που συνιστά αυτοσκοπό των
κοινωνιών κατά τον Διαφωτισμό.
Η ανάγκη νομιμοποίησης και οριοθέτησης
του στόχου της προκάλεσε άμεσα τη δημιουργία πολιτικών σωμάτων με σκοπό
τον συντονισμό του Αγώνα και τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών,
τα οποία μέσα από συνελεύσεις σχημάτισαν και τα πρώτα τοπικά πολιτεύματα
που προέβλεπαν την μελλοντική σύσταση της «Βουλής του Έθνους».
Με πρότυπο το αμερικανικό σύνταγμα του 1787 και τα γαλλικά επαναστατικά
συντάγματα του 1793 και 1795, το ελληνικό Σύνταγμα αποτελούμενο από 110
σύντομες παραγράφους που χωρίζονταν σε «τίτλους» και «τμήματα»,
θεμελίωνε την αρχή της αντιπροσώπευσης, προέβλεπε τη σαφή διάκριση των
τριών εξουσιών και όριζε την αρχή της ισότητας απέναντι στο νόμο («Όλοι
οι Έλληνες εισίν όμοιοι ενώπιον των νόμων άνευ τίνος εξαιρέσεως ή
βαθμού, ή κλάσεως, ή αξιώματος»).
Μάλιστα, η καθολικότητα της ισχύος του
νόμου στο νέο ανεξάρτητο κράτος στηρίχθηκε στο φυσικό δίκαιο, με βάση
το οποίο υπάρχουν απαράβατα δικαιώματα των ανθρώπων που κανείς δεν
μπορεί να καταπατήσει.
Ο βαθμός της δημοκρατικότητας και του
φιλελεύθερου προσανατολισμού του συντάγματος είναι επίσης ενδεικτικός
στην απουσία διάκρισης ανάμεσα σε αυτόχθονες ή ετερόχθονες, καθώς
προβλεπόταν νόμος πολιτογράφησης για όσους επιθυμούσαν να ενταχθούν στο
ελληνικό κράτος («η Διοίκησις θέλει φροντίσει να εκδώση προσεχώς νόμον
περί πολιτογραφήσεως των ξένων, όσοι έχουσι την επιθυμίαν να γίνωσιν
Έλληνες», ενώ εξασφάλιζε την ανοχή απέναντι σε οποιοδήποτε άλλο
θρήσκευμα (…ανέχεται όμως η Διοίκησης της Ελλάδος πάσαν άλλην θρησκείαν
και αι τελεταί και ιεροπραγίαι έκαστης αυτών εκτελούνται ακολύτως»)
πέραν της «Ανατολικής Ορθόδοξου του Χριστού Εκκλησίας», που θεσπίστηκε
ως η επικρατούσα κρατική θρησκεία.
Γύρω από τον πυρήνα της
φιλελεύθερης πολιτικής σκέψης εγκρίθηκαν και τα υπόλοιπα άρθρα που
αφορούσαν την προστασία της ιδιοκτησίας, της τιμής και της ασφάλειας των
Ελλήνων, την ισότητα στη φορολογία με την αρχή της νομιμότητας του
φόρου, την απαγόρευσης της σύλληψης και της ποινής της δέσμευσης, χωρίς
δικαστικό ένταλμα και την κατάργηση των βασανιστηρίων.
Επί προσθέτως, η
όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εξασφάλιση της ισότητας και της ατομικής
ελευθερίας, δύο αξίες που λειτουργούσαν ως άξονες νομοθέτησης,
εξοβέλισαν το καθεστώς της δουλείας από το νέο ελληνικό κράτος, όταν
ακόμη αυτό συνιστούσε κανονικότητα σε πολλά δυτικά κράτη.
...
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι
