Υπάρχει άραγε πιο επείγον θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης αυτή τη στιγμή στον πλανήτη από το να σωθούν οι ζωές αυτών των παράπλευρων θυμάτων ενός ακήρυχτου πολέμου;
Και όμως λύσεις υπάρχουν, αρκεί να απαιτήσουμε την εφαρμογή τους: αν θέλουμε να μειωθεί ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα έως το 2015, πρέπει να διαγραφούν όλα τα χρέη των φτωχότερων χωρών, καθώς με τα υπέρογκα ποσά που οι αναπτυσσόμενες χώρες πληρώνουν για την εξυπηρέτηση των δανείων στερούνται αναγκαίων πόρων για να επενδύσουν στη βελτίωση της εκπαίδευσης, της υγείας και της ανάπτυξης.
Από τα 10 εκατομμύρια παιδιά που πεθαίνουν κάθε χρόνο από την πείνα, τα 7 εκατομμύρια πεθαίνουν ως αποτέλεσμα της κρίσης που προκαλεί το χρέος. Την ίδια στιγμή το παγκόσμιο εμπόριο κλέβει από τις φτωχές χώρες 1,3 δισ. δολάρια την ημέρα, 14 φορές το ποσό που λαμβάνουν σε βοήθεια.
- Ποιοι είναι οι λόγοι για την παγκόσμια φτώχεια;
* Σύμφωνα με τη φιλόσοφο (Ernst Freund Distinguished Service Professor of Law and Ethics, Πανεπιστήμιο του Σικάγο) Μάρθα Νούσμπαουμ, με πεδίο ερευνητικής δουλειάς την Ινδία, η οποία αναδεικνύει στη συζήτησή μας τη γυναικεία διάσταση της φτώχειας:
- Ποιοι είναι οι λόγοι για την παγκόσμια φτώχεια;
* Σύμφωνα με τη φιλόσοφο (Ernst Freund Distinguished Service Professor of Law and Ethics, Πανεπιστήμιο του Σικάγο) Μάρθα Νούσμπαουμ, με πεδίο ερευνητικής δουλειάς την Ινδία, η οποία αναδεικνύει στη συζήτησή μας τη γυναικεία διάσταση της φτώχειας:
«Ορισμένοι λόγοι έχουν να κάνουν με την εσωτερική κατάσταση σε συγκεκριμένες χώρες: ανισότητα στις ευκαιρίες μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, μεταξύ των κυρίαρχων και των περιθωριοποιημένων ομάδων και κυρίως μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αν και πολλά από τα στοιχεία για τη φτώχεια εστιάζουν στα νοικοκυριά, αν δούμε βαθύτερα βρίσκουμε ότι οι γυναίκες είναι δυσανάλογα φτωχές, άρρωστες και αμόρφωτες στα περισσότερα μέρη του κόσμου».
-Τι προκαλεί τέτοιες ανισότητες;
«Πολλές πηγάζουν από μακροχρόνιες παραδόσεις διακρίσεων, αλλά αυτές οι παραδόσεις μπορούν να αλλάξουν και μία κατάλληλη πολιτική και νομική παιδεία μπορούν να κάνουν τεράστια διαφορά, όπως διαπιστώνει κανείς συγκρίνοντας την Ινδία με το Πακιστάν, εξήντα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία. Η Ινδία έχει μεγάλη φτώχεια αλλά το πρόβλημα το διευθετεί επιδέξια η κυβέρνηση και υπάρχουν ευκαιρίες για τους φτωχούς ανθρώπους να επηρεάσουν την κατεύθυνση της κυβέρνησης. Στο Πακιστάν η αδιαφορία της ελίτ για τους φτωχούς και η εκτεταμένη διαφθορά δυσχεραίνουν την εξάλειψη του προβλήματος.
Η φτώχεια μπορεί να βελτιωθεί, σε μερικές περιπτώσεις, από την παγκόσμια αγορά, η οποία δημιουργεί νέες ευκαιρίες για χώρες όπως η Ινδία. Από την άλλη όμως η παγκοσμιοποίηση αποβαίνει ιδιαίτερα σκληρή για τους φτωχούς αγρότες και κάθε καλή πολιτική διάρθρωση οφείλει να παίρνει ειδικά μέτρα για να διασφαλίζει ότι δεν τους προσπερνά στη βιασύνη για κέρδη».
-Πόσο πολιτική είναι η φτώχεια;
«Σε μεγάλο βαθμό είναι πολιτική, γιατί όλα τα κράτη θα μπορούσαν να πετύχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για τους πολίτες τους, αν τους το επέτρεπαν και οι ευκαιρίες διανέμονταν εξίσου και επαρκώς.
-Τι προκαλεί τέτοιες ανισότητες;
«Πολλές πηγάζουν από μακροχρόνιες παραδόσεις διακρίσεων, αλλά αυτές οι παραδόσεις μπορούν να αλλάξουν και μία κατάλληλη πολιτική και νομική παιδεία μπορούν να κάνουν τεράστια διαφορά, όπως διαπιστώνει κανείς συγκρίνοντας την Ινδία με το Πακιστάν, εξήντα χρόνια μετά την Ανεξαρτησία. Η Ινδία έχει μεγάλη φτώχεια αλλά το πρόβλημα το διευθετεί επιδέξια η κυβέρνηση και υπάρχουν ευκαιρίες για τους φτωχούς ανθρώπους να επηρεάσουν την κατεύθυνση της κυβέρνησης. Στο Πακιστάν η αδιαφορία της ελίτ για τους φτωχούς και η εκτεταμένη διαφθορά δυσχεραίνουν την εξάλειψη του προβλήματος.
Η φτώχεια μπορεί να βελτιωθεί, σε μερικές περιπτώσεις, από την παγκόσμια αγορά, η οποία δημιουργεί νέες ευκαιρίες για χώρες όπως η Ινδία. Από την άλλη όμως η παγκοσμιοποίηση αποβαίνει ιδιαίτερα σκληρή για τους φτωχούς αγρότες και κάθε καλή πολιτική διάρθρωση οφείλει να παίρνει ειδικά μέτρα για να διασφαλίζει ότι δεν τους προσπερνά στη βιασύνη για κέρδη».
-Πόσο πολιτική είναι η φτώχεια;
«Σε μεγάλο βαθμό είναι πολιτική, γιατί όλα τα κράτη θα μπορούσαν να πετύχουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης για τους πολίτες τους, αν τους το επέτρεπαν και οι ευκαιρίες διανέμονταν εξίσου και επαρκώς.
Ωστόσο, σε μερικές περιπτώσεις η παγκόσμια οικονομική τάξη δημιουργεί μεγάλες δυσκολίες σε συγκεκριμένα κράτη να προστατέψουν τους πολίτες τους -κυρίως τους φτωχούς αγρότες- από την ένδεια. Το πρόβλημα της γυναικείας φτώχειας είναι σίγουρα πολιτικό, αλλά είναι επίσης και προπολιτικό, με την έννοια ότι ο αντρικός έλεγχος πάνω στις ευκαιρίες των γυναικών είναι μια επίμονη πραγματικότητα στην ανθρώπινη ιστορία και διαπερνά τις σύγχρονες πολιτικές δομές».
* Η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας (Επιτροπή για την Παγκόσμια Σκέψη, Πανεπιστήμιο Κολούμπια) Σάσκια Σάσεν δίνει μια περισσότερο διευρυμένη εικόνα για να εξηγήσει τους λόγους της παγκόσμιας φτώχειας: «Βλέπουμε σοβαρή οικονομική υπανάπτυξη και κυβερνητική διαφθορά, έτσι ώστε ακόμη και μια χώρα πλούσια σε πετρέλαιο στην Αφρική, όπως η Νιγηρία, υποφέρει από τη χειρότερη μορφή φτώχειας.
* Η καθηγήτρια Κοινωνιολογίας (Επιτροπή για την Παγκόσμια Σκέψη, Πανεπιστήμιο Κολούμπια) Σάσκια Σάσεν δίνει μια περισσότερο διευρυμένη εικόνα για να εξηγήσει τους λόγους της παγκόσμιας φτώχειας: «Βλέπουμε σοβαρή οικονομική υπανάπτυξη και κυβερνητική διαφθορά, έτσι ώστε ακόμη και μια χώρα πλούσια σε πετρέλαιο στην Αφρική, όπως η Νιγηρία, υποφέρει από τη χειρότερη μορφή φτώχειας.
Πέρα από τη σχέση υπανάπτυξης και φτώχειας, όμως, υπάρχει ο βασικός και πολύ γνωστός πια παράγοντας, ότι οι παλαιές ευρωπαϊκές δυνάμεις στην Αφρική, τη νότια Ασία και τη Λατινική Αμερική σχετίστηκαν με αυτές τις περιοχές με όρους απόσπασης -ορυκτών, εμπορικού αγροτοπαραγωγικού πλούτου, εργασίας (σκλαβιά και συμβάσεις υποτέλειας). Πιο κοντά στην τρέχουσα εποχή, αυτό που έχει σημασία να καταλάβουμε είναι: α) Πως οι δυνάμεις της Ευρώπης και των ΗΠΑ υπονόμευσαν τους μετά την ανεξαρτησία ηγέτες (συμπεριλαμβανομένων και δολοφονιών, όπως με τον Πατρίς Λουμούμπα) στις φτωχές χώρες που προσπάθησαν να αναπτύξουν τις οικονομίες τους με τρόπους που θα ωφελούσαν αυτές, παρά τις πλούσιες βόρειες δυνάμεις, και β) πως η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση έχει καθιερώσει πολιτικές που έχουν καταστρέψει αρκετά από όσα αυτές οι φτωχές οικονομίες κατάφεραν να αναπτύξουν παρά τα τεράστια εμπόδια.
Συγκεκριμένα: η δέσμη πολιτικών που συνήθως αναφέρονται ως όροι του ΔΝΤ ή νεοφιλελεύθερο μοντέλο, που ξεκίνησε να εγκαθιδρύεται τη δεκαετία του '80 για να συνεχίσει και στην επόμενη δεκαετία, υπήρξαν καταστροφικές στις περισσότερες φτωχές χώρες.
Συγκεκριμένα: η δέσμη πολιτικών που συνήθως αναφέρονται ως όροι του ΔΝΤ ή νεοφιλελεύθερο μοντέλο, που ξεκίνησε να εγκαθιδρύεται τη δεκαετία του '80 για να συνεχίσει και στην επόμενη δεκαετία, υπήρξαν καταστροφικές στις περισσότερες φτωχές χώρες.
Το ΔΝΤ και η Π.Τ. επέμεναν να ανοίξουν αυτές τις οικονομίες, το οποίο σήμαινε ότι οι ξένες εταιρείες μπορούσαν να μπουν σε οποιαδήποτε αγορά -συνήθως ισχνή- σε αυτές τις χώρες.
Αυτό κατέστρεψε πολλές μικρές, περισσότερο παραδοσιακές εταιρείες που σίγουρα ήταν ανεπαρκείς, αλλά στην πραγματικότητα σχημάτιζαν ένα είδος κολλώδους ιστού στον οποίο πολλά νοικοκυριά παρέμεναν συνδεδεμένα με τουλάχιστον κάποιον να εργάζεται. Αυτός ο ιστός καταστράφηκε. Με αυτό κατά νου, ισχυρίζομαι ότι η αύξηση της διακίνησης ανθρώπων για εργασία, περιλαμβανομένου του εμπορίου του σεξ που απογειώθηκε στη δεκαετία του 1990, δεν είναι ασύνδετη με το ρήμαγμα αυτών των οικονομιών».
Η φτώχεια είναι φτιαχτή
-Πόσο πολιτική είναι η φτώχεια;
«Πιστεύω ότι η φτώχεια που βλέπουμε σήμερα είναι μια πολιτική οικονομία που παράγεται, δεν είναι ένα είδος φυσικής συνθήκης. Είναι φτιαχτή. Οχι όλη η φτώχεια, αλλά ο παγκόσμιος "σχηματισμός" ή κατάσταση που βλέπουμε σήμερα». Με αυτές τις βασικές επισημάνσεις για τα γενεσιουργά αίτια και συνεπώς τις ευθύνες στη δημιουργία της παγκόσμιας φτώχειας επιχειρούμε σήμερα να ρίξουμε φως σ' αυτό το φαινόμενο.
Η φτώχεια είναι φτιαχτή
-Πόσο πολιτική είναι η φτώχεια;
«Πιστεύω ότι η φτώχεια που βλέπουμε σήμερα είναι μια πολιτική οικονομία που παράγεται, δεν είναι ένα είδος φυσικής συνθήκης. Είναι φτιαχτή. Οχι όλη η φτώχεια, αλλά ο παγκόσμιος "σχηματισμός" ή κατάσταση που βλέπουμε σήμερα». Με αυτές τις βασικές επισημάνσεις για τα γενεσιουργά αίτια και συνεπώς τις ευθύνες στη δημιουργία της παγκόσμιας φτώχειας επιχειρούμε σήμερα να ρίξουμε φως σ' αυτό το φαινόμενο.
Για ένα τόσο ζωτικής σημασίας θέμα αφορμή μόνο μπορεί να είναι η Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της φτώχειας που έχει θεσπίσει ο ΟΗΕ στις 17 Οκτωβρίου.
«Η αύξηση της παγκόσμιας φτώχειας και ανισότητας, που έχει παρατηρηθεί την τελευταία εικοσαετία, οφείλεται σε συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές επιλογές, οι οποίες καθορίζουν τις πρακτικές των διεθνών οργανισμών αναπτυξιακής βοήθειας, είναι ξεκάθαρες και βασίζονται στο μοντέλο ανάπτυξης που αποκλειστικό στόχο έχει την οικονομική μεγέθυνση. Το θέμα δεν είναι ότι υπάρχει έλλειψη πόρων όπως σε άλλες ιστορικές περιόδους. Τα μέσα για την εξάλειψη της φτώχειας υπάρχουν.
«Η αύξηση της παγκόσμιας φτώχειας και ανισότητας, που έχει παρατηρηθεί την τελευταία εικοσαετία, οφείλεται σε συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές επιλογές, οι οποίες καθορίζουν τις πρακτικές των διεθνών οργανισμών αναπτυξιακής βοήθειας, είναι ξεκάθαρες και βασίζονται στο μοντέλο ανάπτυξης που αποκλειστικό στόχο έχει την οικονομική μεγέθυνση. Το θέμα δεν είναι ότι υπάρχει έλλειψη πόρων όπως σε άλλες ιστορικές περιόδους. Τα μέσα για την εξάλειψη της φτώχειας υπάρχουν.
Ωστόσο, πολύ απλά, η καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας δεν αποτελεί προτεραιότητα κανενός», μας λέει η Καρολίνα Κάνλιφ από τη «Συμμαχία Ενάντια στη Φτώχεια», η οποία εξηγεί τη συμβολή της Παγκόσμιας Τράπεζας (Π.Τ.) και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) στην επιδείνωση αυτής της πραγματικότητας. Ο γενικός διευθυντής της ActionAid στην Ελλάδα, Γεράσιμος Κουβαράς, περιγράφει τι έχει επιτευχθεί και τι απομένει να γίνει από τη διεθνή συμφωνία για τους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας και ο ερευνητής στο ΙΚΠΟ-ΕΚΚΕ Ηλίας Κικίλιας αναλύει τις όψεις της ανισότητας στην Ευρώπη και την Ελλάδα.
Μπορεί η φτώχεια να διαφέρει από ήπειρο σε ήπειρο, αλλά ο παρονομαστής είναι κοινός: η καταπολέμηση της ανισότητας οφείλει να αναδειχτεί σε προτεραιότητα. Οπως και η κοινωνική δικαιοσύνη, έννοιες μάλλον παραγκωνισμένες στις σημερινές νεοφιλελεύθερες εποχές. Ενας άλλος κόσμος παραμένει πάντα εφικτός. Και στο χέρι μας.
Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/10/2007
Μπορεί η φτώχεια να διαφέρει από ήπειρο σε ήπειρο, αλλά ο παρονομαστής είναι κοινός: η καταπολέμηση της ανισότητας οφείλει να αναδειχτεί σε προτεραιότητα. Οπως και η κοινωνική δικαιοσύνη, έννοιες μάλλον παραγκωνισμένες στις σημερινές νεοφιλελεύθερες εποχές. Ενας άλλος κόσμος παραμένει πάντα εφικτός. Και στο χέρι μας.
Της ΙΩΑΝΝΑΣ ΣΩΤΗΡΧΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 13/10/2007
