Ο «Σπαρτιάτικος» χορός της Λέκκαινας
Ποτέ άλλοτε στα παγκόσμια δεδομένα οι συζητήσεις για την καθιέρωση του εορτασμού μιας Επανάστασης δεν υπήρξαν τόσο γόνιμες και παραγωγικές, όσο εκείνες που έγιναν για τον εορτασμό του εθνικού ξεσηκωμού των Ελλήνων (1821). Πρόκειται για την πιο πλούσια –ίσως– σελίδα της νεότερης ελληνικής ιστορίας, η οποία παραμένει σχεδόν ακατάγραφη, με αδημοσίευτα σπουδαία τεκμήρια. Στο επίκεντρο όσων γράφτηκαν μέχρι σήμερα βρέθηκε –όπως ήταν λογικό– η ημερομηνία του ξεσηκωμού, αλλά παραβλέφθηκαν εξίσου σημαντικές παράμετροι, όπως η κοινωνικο-πολιτική και οικονομική διάσταση που απέδιδαν στο γεγονός οι ρομαντικοί παραγωγοί της εθνικής ιδεολογίας εκείνης της εποχής.
 |
| “Υπερ πατρίδος το παν”, Θεόδωρος Βρυζάκης 1858. |
Η ελληνική ταυτότητα
Αξιομνημόνευτη είναι η περίπτωση που γεννήθηκε πάνω στο ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο θεμελίωσαν ο ρομαντικός ποιητής Παναγιώτης Σούτσος και ο πολιτικός που διατύπωσε για πρώτη φορά το περιεχόμενο του όρου «Μεγάλη Ιδέα», ο Ιωάννης Κωλέττης. Η σχεδόν οκταετής διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης οδήγησε στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους, του οποίου η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας βασιζόταν και στο στοιχείο της θρησκείας. Οι Έλληνες χριστιανοί επιδιώκουν την αποκοπή τους από τους δεσμούς του οθωμανικού παρελθόντος και στηρίζονται στα στοιχεία της γλώσσας και της Ιστορίας που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα. Πρόκειται για την κορωνίδα της εθνικής ταυτότητας που λειτουργεί και ως πηγή για την κατάκτηση «πολιτιστικής γνησιότητας». |
| Παναγιώτης Σούτσος (1806-1868). |
Προτείνουν λοιπόν την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, για την Εθνική Εορτή των Ελλήνων και συνοδεύουν την πρότασή τους με την αναβίωση πολιτιστικών και αθλητικών γεγονότων στα πρότυπα της αρχαιότητας. Θέλουν να καταστήσουν την Εθνική Εορτή μέγα υπερτοπικό γεγονός, με εντυπωσιακές και οικονομικές διαστάσεις. Επιλέγουν ένα δίκτυο πόλεων για την ανάπτυξη υποδομών (Αθήνα, Ύδρα, Τριπολιτσά, Μεσολόγγι) και στοχεύουν στη διεθνή προβολή της χώρας από τη Μαύρη Θάλασσα έως τις ακτές της Γαλλίας, της Αιγύπτου και της Μέσης Ανατολής. Αυτά συμβαίνουν στα 1835, τρία χρόνια πριν από τον επίσημο καθορισμό της Εθνικής μας Εορτής.
Η καθιέρωση
Οι εξελίξεις δεν επέτρεψαν την υιοθέτηση ολόκληρου του φιλόδοξου εκείνου σχεδίου. Ύστερα από παλινωδίες και μόλις στις 25 Μαρτίου 1838, δεκαεπτά χρόνια μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, θα πραγματοποιηθεί ο πρώτος εορτασμός που καθιερώνεται με Βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα. Ένα Διάταγμα που δεν δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, όπως συνηθιζόταν τότε, αλλά στον Τύπο της εποχής. Ο διττός, εθνικός και θρησκευτικός χαρακτήρας του εορτασμού αποτυπώνεται στο επίσημο κείμενο που υπέγραψε ο βασιλιάς: «Θεωρήσαντες ότι η ημέρα της 25 Μαρτίου, λαμπρά καθ’ εαυτήν εις πάντα Έλληνα διά την εν αυτή τελουμένην εορτήν του Ευαγγελισμού της Υπεραγίας Θεοτόκου, είναι προσέτι λαμπρά και χαρμόσυνος δια την κατ’ αυτήν την ημέραν έναρξιν του υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του Ελληνικού Εθνους, καθιερούμεν την ημέραν ταύτην εις το διηνεκές ως ημέραν ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ».
Ακολούθησε η έκδοση ακριβέστατου προγράμματος και την παραμονή, 24 Μαρτίου 1838, όταν έδυε ο ήλιος προαναγγελλόταν ο εορτασμός με είκοσι έναν κανονιοβολισμούς. |
| Προσωρινά Ανάκτορα 1838. Βασιλική Τυπογραφία. Ιδιωτική Συλλογή. |
Πανηγύρια και δοξολογία
Την επομένη το πρωί, 25 Μαρτίου 1838, οι είκοσι ένας νέοι κανονιοβολισμοί δίνουν το σύνθημα. Η στρατιωτική μουσική εμφανίζεται στους σκόλιους δρόμους της ανατολίτικης κωμόπολης παίζοντας τον εωθινό. Όλοι ξεκινούν για τη δοξολογία στην Αγία Ειρήνη της οδού Αιόλου, η οποία τότε εκτελούσε χρέη Καθεδρικού Ναού. Κάτοικοι της πόλης και χιλιάδες χωρικών, με κατάλευκες φουστανέλες, ασημένιες φέρμελες και σελάχια με καλογυαλισμένες πιστόλες. Κρατούν μικρές σημαίες και κλωνάρια δάφνης και τραγουδούν πατριωτικά τραγούδια.
 |
| Ο Ναός της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου, πρώτος Καθεδρικός Ναός των Αθηνών. |
Ο Όθων με τη φουστανέλα του και η Αμαλία με την παραδοσιακή στολή της φθάνουν, ενώ το πλήθος ζητωκραυγάζει και τους ραίνει με άνθη. Κοντά τους οι επιζώντες αγωνιστές. Και ενόσω στην Αγία Ειρήνη ακουγόταν η δοξολογία, είκοσι πέντε νέοι κανονιοβολισμοί δίνουν τον πανηγυρικό χαρακτήρα της ημέρας. |
O Βασιλιάς Όθων με εθνική ενδυμασία.
Νικηφόρος Λύτρας 1892. |
Όταν τελειώνει η δοξολογία, ο κόσμος ξεχύνεται στους δρόμους. Κάθε έννοια προγράμματος καταργείται. Χωρικοί της Αττικής προπορεύονται της βασιλικής άμαξας παίζοντας λαϊκά μουσικά όργανα και χορεύοντας. Κατευθύνονται όλοι στο πρόχειρο Παλάτι που δεν ήταν άλλο από το κτίριο που σώζεται μέχρι τις ημέρες μας στην πλατεία Κλαυθμώνος και στεγάζει το Μουσείον Πόλεως των Αθηνών – Ίδρυμα Βούρου-Ευταξία. Για τον λόγο αυτό ονομάστηκε πλατεία 25ης Μαρτίου, ονομασία που σκεπάστηκε αργότερα από το «Κλαυθμώνος» για τους γνωστούς λόγους.
Τα παλικάρια στήνουν χορό στην πλατεία, όπου ο Δήμος Αθηναίων είχε στήσει ένα πρόχειρο τρόπαιο. Ακούγονται πολεμικά άσματα και θούρια, ενώ από τον Πειραιά χαιρετούν τα βασιλικά πλοία ρίχνοντας τους δικούς τους κανονιοβολισμούς. |
Η πρώτη σελίδα της εισήγησης του Ιωάννη Κωλέττη
προς τον Όθωνα για την καθιέρωση εθνικών εορτών. |
Η Λέκκαινα
Μέσα στη χαρά και τον ενθουσιασμό ένα «σπαρτιάτικο» επεισόδιο συγκίνησε τον κόσμο. Ενώ τα παλικάρια χόρευαν χειροπιαστά, μια γυναίκα ηλικιωμένη με κάτασπρα μαλλιά έσπασε τον κύκλο και φώναξε στους χορευτές:
― Σταματήστε, παιδιά μου. Εγώ πρέπει να αρχίσω το χορό. Εδώ που χορεύετε έδωσα για την ελευθερία το αίμα δύο αδελφών και του μοναδικού γιου μου.
Κλαίγοντας, έσυρε πρώτη το χορό η γυναίκα εκείνη, παραβαίνοντας τις συνήθειες της εποχής. Έδειχνε όμως τη χαρά των Ελλήνων που πανηγύριζαν την ελευθερία τους και την αυταπάρνηση με την οποία θυσιάστηκαν στο βωμό της πατρίδας.
Ήταν η Δέσποινα Λέκκα, η «Λέκκαινα» όπως την αποκαλούσαν. Είχε χάσει στον αγώνα τα αδέλφια της Μήτρο και Αναστάση και τον γιο της Γιώργο. Τη σκηνή διέσωσε μία από τις ξένες του Παλατιού που συνόδευαν την Αμαλία.
 |
Η Βασίλισσα Αμαλία με εθνική ενδυμασία.
Νικηφόρος Λύτρας 1893. |
Φωταψίες
Μια βροχή που ξέσπασε το μεσημέρι δεν επέτρεψε να ολοκληρωθούν, τουλάχιστον σύμφωνα με το πρόγραμμα, οι εορτασμοί της πρώτης επετείου. Το βραδάκι όμως καθάρισε ο ουρανός και πραγματοποιήθηκε η «φωταψία» που προβλεπόταν από το πρόγραμμα του εορτασμού. Για πρώτη φορά φωταγωγήθηκαν η Ακρόπολη και ο Λυκαβηττός. Κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου, πάνω στον λόφο, ανάφθηκαν μεγάλες φωτιές που σχημάτιζαν σταυρό δημιουργώντας μια πρωτόφαντη και εντυπωσιακή εικόνα.
Ο ενθουσιασμός συνεπήρε το βασιλικό ζεύγος που βγήκε να περπατήσει στους δρόμους της πόλης. Εκεί με έκπληξη είδαν ότι οι κάτοικοι είχαν φροντίσει να φωτίσουν όλα τα σοκάκια και τα σπίτια με λαδοφάναρα.
Έτσι έκλεισε ο πρώτος εορτασμός της 25ης Μαρτίου. Και εφέτος που εορτάζουμε την Εθνική μας Επέτειο ας ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Λέκκαινας, η οποία χόρεψε, αντί να κλάψει, στις 25 Μαρτίου 1838… |
| Ιωάννης Κωλέττης (1774-1847). |
ΠΗΓΕΣ – ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
Είναι γνωστό πως το μεγαλύτερο μέρος των δημοσιεύσεων στην εφημερίδα μας αλλά και στον ιστότοπο www.mikros-romios.gr στηρίζεται σε αδημοσίευτες πηγές και είναι προϊόν πρωτογενούς έρευνας.
Επειδή δεν είναι δυνατόν να παρατίθενται παραπομπές, λόγω του δημοσιογραφικού χαρακτήρα των δημοσιεύσεων, οι ερευνητές που επιθυμούν να εντρυφήσουν περισσότερο στα δημοσιευόμενα θέματα μπορούν να επικοινωνούν με το Τμήμα Αρχειακών Μελετών του «Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών - Ιδρύματος Βούρου-Ευταξία» (Tηλ: 210-3426833 και 210-3231397) ή ηλεκτρονικά (info@mikros-romios.gr), ώστε να ενημερώνονται για παραπομπές ή να συλλέγουν συμπληρωματικές πληροφορίες.
