Ο Γιούχτας αποτελεί το ιερό βουνό των Αρχανών. Βρίσκεται 10km από την
πόλη του Ηράκλειου. Έχει υψόμετρο 811 μέτρα και η συνολική του έκταση
είναι 4.000 στερέματα. Η ανάβασή του είναι σχετικά εύκολη και η θέα από
την κορυφή του, μέσα από τα πεύκα και τα κυπαρίσσια σε αποζημιώνει.
Ο Γιούχτας είναι μυθικό βουνό και αυτό γιατί λένε πως στο βουνό
βρισκόταν ο τάφος του Δια. Αυτός ο μύθος ενισχύεται από το γεγονός πως
αν το κοιτάξεις από βορειοδυτικά η κορυφογραμμή του θυμίζει έντονα
ανθρώπινο πρόσωπο που είναι ξαπλωμένο και κοιτάζει τον Κρητικό ουρανό. 
Ο Γιούχτας ήταν το πρώτο βουνό που έβλεπαν οι Μινωίτες όταν πλησίαζαν
τις ακτές τις Κρήτης. Στη κορυφή του είχε οικοδομηθεί ιερό με περίβολο
που είχε κυκλώπειο τείχος, μέσα στο ιερό του οποίου ανακαλύφθηκαν
λατρευτικά είδωλα ανδρών και γυναικών. Στη βόρεια πλευρά του Γιούχτα,
στη θέση Ανεμόσπηλια, βρέθηκε μινωϊκό ιερό που καταστράφηκε από σεισμό,
μέσα στο οποίο βρέθηκαν τέσσερεις ανθρώπινοι σκελετοί, από τους οποίους ο
ένας σε ιδιαίτερη θέση. 
Τη μινωική λατρεία στην ιερή κορυφή τη διαδέχθηκε η χριστιανική λατρεία
του Αφέντη Χριστού. Πρόκειται για έναν τετράκλιτο ναό, από τους
ελάχιστους που υπάρχουν. Το βορειότερο μέρος είναι αφιερωμένο στους
Αγίους Αναργύρους, το επόμενο στους Αγίους Αποστόλους, το τρίτο στη
Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο, κτισμένο το 1443, είναι αφιερωμένο
στην Αγία Ζώνη. Το εσωτερικό της
εκκλησίας δεν έχει τοιχογραφίες, μόνον φορητές εικόνες. Στον εξωτερικό
χώρο υπάρχει ένας τεράστιος ξύλινος σταυρός που φωταγωγείται τις μέρες
του πανηγυριού.
Το εκκλησάκι εορτάζει στις 6 Αυγούστου και όλο σχεδόν τον Αύγουστο το βουνό φωταγωγείται και φαίνεται η κορυφή του από το Ηράκλειο. Πλήθος πιστών ανεβαίνουν για να προσκυνήσουν από μονοπάτι πεζοί. Κάθε χρόνο, πολλοί είναι οι προσκυνητές που ανεβαίνουν στο βουνό που εκτός από το προσκύνημα έχουν την τύχη να θαυμάσουν και το πανέμορφο ηλιοβασίλεμα.
Το εκκλησάκι εορτάζει στις 6 Αυγούστου και όλο σχεδόν τον Αύγουστο το βουνό φωταγωγείται και φαίνεται η κορυφή του από το Ηράκλειο. Πλήθος πιστών ανεβαίνουν για να προσκυνήσουν από μονοπάτι πεζοί. Κάθε χρόνο, πολλοί είναι οι προσκυνητές που ανεβαίνουν στο βουνό που εκτός από το προσκύνημα έχουν την τύχη να θαυμάσουν και το πανέμορφο ηλιοβασίλεμα.
Το εσωτερικό της εκκλησίας δεν έχει τοιχογραφίες, μόνον φορητές εικόνες.
Στον εξωτερικό χώρο υπάρχει ένας τεράστιος ξύλινος σταυρός που
φωταγωγείται τις μέρες του πανηγυριού (6 Αυγούστου) και μια δεξαμενή
βρόχινου νερού (σαρνίτσα), που σύμφωνα με την παράδοση έσκαψαν με τα
νύχια τους οι δομινικανές καλόγριες που ζούσαν εκεί την εποχή της
Ενετοκρατίας.
Η θέα από το ασβεστωμένο ξωκλήσι, που κρέμεται πάνω από τους δυτικούς
γκρεμούς του Γιούχτα, είναι συγκλονιστική. Στο μοναστήρι οδηγεί
χωματόδρομος από τις Αρχάνες.
Το μοναστήρι λειτούργησε κατά την Ενετοκρατία και ήταν πολύ γνωστό στους ταξιδιώτες που έρχονταν στον Γιούχτα για να δουν το μέρος όπου οι αρχαίοι τοποθετούσαν το τάφο του Δία. Κάτω από την εκκλησία υπάρχουν τα Κελιά των Καλογράδων, που σαν Μετέωρα κρέμονται στους βράχους. Πρόκεται για ένα κτίριο τριώροφο που έχει χτιστεί σε ένα πολύ δύσβατο και μη ορατό σημείο. Πολλοί πιστεύουν ότι εκεί ήταν και το ερημητήριο του Αγίου Παύλου.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Αφέντης Χριστός χτίστηκε από ένα ναυτικό, ο οποίος ναυάγησε στο Κρητικό πέλαγος και, βλέποντας από τη θάλασσα την κορυφή του Γιούχτα, έκανε τάμα πως, αν σωνόταν, θα έφτιαχνε εκεί εκκλησία στο Χριστό. Σώθηκε, πήρε εργάτες κι άρχισαν το χτίσιμο. Στις εργασίες συμμετείχε και ο ίδιος, αλλά εκεί που προσπαθούσε να βάλει μια μεγάλη πέτρα στη δυτική πλευρά της εκκλησίας, γλίστρησε κι έπεσε στον γκρεμό. Οι εργάτες τον νόμισαν νεκρό, γι' αυτό όταν τον είδαν να ανεβαίνει μετά από λίγο με την πέτρα στα χέρια, τον πήραν για φάντασμα. Απ' ό,τι φαίνεται, ο ναυτικός είχε... θεϊκή εύνοια. Πέφτοντας είπε «Σώσε με Χριστέ μου και θα σου κάνω τέσσερα ιερά» και σώθηκε για δεύτερη φορά. Γι’ αυτό ο Αφέντης Χριστός είναι τετράκλιτος.
Η βλάστηση είναι κυρίως θαμνώδη, κυρίως φρύγανα όπως το αχηνοπόδι, η
αγκαραθιά, τα πρινάρια. Πολύ γνωστό επίσης είναι και το δίκταμο του
Γιούχτα. Πολλά κορίτσια στο παρελθόν είχαν κάνει την προίκα τους από
αυτό. Συνολικά 360 φυτά έχουν καταγραφή στον Γιούχτα.
Η οικολογική αξία του Γιούχτα όσον αφορά την πανίδα έγκειται στο γεγονός ότι το βουνό αποτελεί το μοναδικό φυσικό οικοσύστημα στην ευρύτερη περιοχή, σε συνδυασμό με το γειτονικό φαράγγι του καιράτιου ποταμού, δημιουργεί ένα μοναδικό καταφύγιο για αρκετά είδη ζώων.
Έχουν παρατηρηθεί πάνω από 40 είδη πουλιών, ανάμεσα τους υπάρχουν είδη σπάνια ή και απειλούμενα, όπως το γεράκι της Ελεονώρας, και ο γύπας. Στη νοτιοδυτική πλευρά του βουνού υπάρχουν αποικίες γυπών οι οποίες είναι γνωστές από πολύ παλιά, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Γιούχτας έχει ανακηρυχτεί από το 1982 ως Σημαντικός Βιότοπος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και μεταγενέστερα (1989) εντάχθηκε στον κατάλογο για τους Διεθνείς Ορνιθοβιότοπους. Επίσης έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000, για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
Η οικολογική αξία του Γιούχτα όσον αφορά την πανίδα έγκειται στο γεγονός ότι το βουνό αποτελεί το μοναδικό φυσικό οικοσύστημα στην ευρύτερη περιοχή, σε συνδυασμό με το γειτονικό φαράγγι του καιράτιου ποταμού, δημιουργεί ένα μοναδικό καταφύγιο για αρκετά είδη ζώων.
Έχουν παρατηρηθεί πάνω από 40 είδη πουλιών, ανάμεσα τους υπάρχουν είδη σπάνια ή και απειλούμενα, όπως το γεράκι της Ελεονώρας, και ο γύπας. Στη νοτιοδυτική πλευρά του βουνού υπάρχουν αποικίες γυπών οι οποίες είναι γνωστές από πολύ παλιά, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Γιούχτας έχει ανακηρυχτεί από το 1982 ως Σημαντικός Βιότοπος σε Ευρωπαϊκό επίπεδο και μεταγενέστερα (1989) εντάχθηκε στον κατάλογο για τους Διεθνείς Ορνιθοβιότοπους. Επίσης έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000, για την διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
Πηγή: ⭐ Ταξιδιωτικός Οδηγός Κρήτης
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι