... γίνονται τελικά πιο ελεύθεροι ενήλικες;
Η διαδικασία της ζωγραφικής στην παιδική ηλικία, πέρα από τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα της, έχει συνδεθεί και με τις έννοιες της μάθησης, της δημιουργίας, της διαπαιδαγώγησης. Αποτελεί εργαλείο γνωριμίας με τον ψυχισμό και τις σκέψεις των παιδιών, αλλά και εργαλείο μετάδοσης αρχών, ιδεών και κανόνων από τους ενήλιες στα παιδιά, με στόχο την διαπαιδαγώγησή τους.
Το δίλημμα της εκπαίδευσης στη ζωγραφική
Αποδίδοντας αυτές τις ιδιότητες στην ζωγραφική, λοιπόν, δεν αποτελεί έκπληξη η ενασχόληση με τον τρόπο με τον οποίο είναι θεμιτό ή σωστό ή χρήσιμο να μάθουμε στα παιδιά να ζωγραφίζουν.
Πολλοί γονείς ρωτάνε και πολλοί εκπαιδευτικοί, παιδοψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί προβληματίζονται αν πρέπει τελικά να προτρέπουμε τα παιδιά να ζωγραφίζουν μέσα στις γραμμές του σχεδίου ακολουθώντας τους κανόνες ή αν πρέπει να τα προτρέπουμε να βγαίνουν έξω από τις γραμμές, θεωρώντας πως έτσι θα τους εμφυσήσουμε μία αίσθηση ελευθερίας που θα αυξήσει την δημιουργικότητα και την φαντασία.
Τα τελευταία χρόνια, μέσα στα πλαίσια της έμφασης σε μία διαπαιδαγώγηση λιγότερο συντηρητική και αυστηρή σε δομές και κανόνες σε σχέση με παλαιότερα, φαίνεται πως η δεύτερη άποψη έχει γίνει πιο δημοφιλής.
Στην δική μου προσωπική αναρώτηση καθ' όλη την διάρκεια της συνεργασίας μου με παιδιά απαντώ πως «όχι, δεν θέλω να μάθω στα παιδιά να ζωγραφίζουν έξω από τις γραμμές», καθώς δεν πιστεύω πως έτσι θα μάθουν να σκέφτονται «εκτός κουτιού». Αλλά, ούτε θέλω να μάθω στα παιδιά να ζωγραφίζουν σύμφωνα με τον κανόνα και να μείνουν εκεί.
Πολύ περισσότερο θέλω να μάθω στα παιδιά να πάρουν το χρόνο που χρειάζεται ώστε να μάθουν να ζωγραφίζουν μέσα στις γραμμές, να ταλαιπωρηθούν για να το μάθουν, να προσπαθήσουν, να κάνουν λάθος, να σβήσουν και να ξανασβήσουν μέχρι να τα καταφέρουν. Και μόλις τα καταφέρουν, την στιγμή που τα χρώματά τους ταυτίζονται με τις προκαθορισμένες γραμμές, να τους μάθω να παίρνουν έναν κουβά με χρώματα και να τα πετάνε με δύναμη πάνω στο δημιούργημά τους μέχρι που όλα να μοιάζουν με μία ακαθόριστη πανδαισία.
Σκοπός της εκπαίδευσης στη ζωγραφική
Σκοπός δεν είναι να σκέφτεται κανείς έξω από το κουτί. Σκοπός δεν είναι να στέκεται έξω από αυτό, να παίρνει μία πέτρα και να το κάνει θρύψαλα.
Σκοπός είναι να μπορεί να μπει μέσα στο κουτί, να το ανακαινίσει, να το αλλάξει, να δει τι θέλει να κρατήσει και τι θέλει να πετάξει και αν αποφασίσει, να το σπάσει σε χίλια κομμάτια. Αλλά εκ των έσω, όχι από την ασφάλεια της εξωτερικής παρατήρησης, να πετάει μία πέτρα στο άγνωστο.
Μαθαίνουμε στα παιδιά είτε να συμβιβάζονται με έτοιμες, δημιουργημένες για αυτά, δομές είτε να αποδομούν άκριτα αυτό που δεν γνωρίζουν. Είτε στην μία περίπτωση είτε στην άλλη αυτό που διδάσκεται είναι η ακαμψία. Άκαμπτη οριοθέτηση ή άκαμπτη μη οριοθέτηση. Χάνεται η ευελιξία, η δυνατότητα επιλογής, η βαθιά και βιωματική γνώση πριν την απόδόμηση και μαζί τους χάνεται και η ικανότητα του παιδιού να μπορεί να πειραματιστεί με τα δικά του, προσωπικά όρια και να μπορέσει να τα πλάσει με τέτοιον τρόπο ώστε να τον εκφράζουν.
Πώς θα μάθει ένας ενήλικας να «σπάει» την καθεστηκυία σκέψη αν πρώτα ως παιδί δεν έχει γνωρίσει τί είναι αυτό που σπάει;
Ποια είναι η ευχαρίστηση του να χορεύεις τα χρώματα σου πάνω στο χαρτί, αδιαφορώντας για τις γραμμές, εάν πρώτα δεν έχεις δει πώς είναι να εντάσσεσαι σε αυτές;
Ποια είναι η αξία της απόρριψης, όταν κάποιος δεν γνωρίζει τί είναι αυτό που απορρίπτει;
Τι εστί συντηρητικό
Υπό το πρίσμα της ετυμολογίας και αφού «συντηρητικό» είναι κάτι που διατηρείται με συνέπεια στα χρόνια, το ίδιο συντηρητικές μπορούν να θεωρηθούν τόσο οι απόψεις που είναι παγιωμένες στην ιδέα της αυστηρής ελευθεριότητας όσο και αυτές που είναι παγιωμένες στην ιδέα της αυστηρής, ορισμένης στενότητας.
Στόχος δεν είναι εκμάθηση άκαμπτων μοτίβων, αλλά δυνατότητας ευέλικτης μετακίνησης σε ιδέες και συμπεριφορές.
Τα παιδιά μπορούν να ζωγραφίζουν τόσο μέσα στις γραμμές όσο και έξω από αυτές χωρίς να θεωρείται δεδομένη η ορθότητα του ενός ή του άλλου, ώστε να μάθουν να ελίσσονται και στην ζωή τους μέσα ή έξω από τις γραμμές, και να γίνουν εν τέλει "ελεύθεροι ενήλικες", μιας και θα μπορούσε κανείς να πει πως η ελευθερία πάει "χέρι χέρι" με την ευελιξία. Και όλα αυτά τα γράφω αναγνωρίζοντας τον κίνδυνο, αυτές οι ίδιες οι ιδέες μου, να γίνουν συντηρητικές.
