«Όταν επισκεφτείτε τους Αγίους Ισιδώρους, μην ξεχάσετε να χτυπήσετε την καμπάνα. Μπορεί κάποιος, εκεί, στα βάθη του Λυκαβηττού να έχει χάσει τον δρόμο του. Ίσως τον βοηθήσετε να ανέλθει στο φως…»
Η Σφραγισμένη Έξοδος
«Η οπή που φαίνεται στο ιερό του παρεκκλησίου του Αγίου Γερασίμου, που κτίστηκε στα τέλη του 20ου αιώνα, οδηγούσε ως το Γαλάτσι και από κεί μέσα από άλλη οπή έφθανε ως την Πεντέλη. Έτσι διέφευγαν οι Έλληνες την καταδίωξη των Τούρκων…»
Αρχιμανδρίτης Δαμασκηνός Βελισάριος (Από πινακίδα στο εσωτερικό των Αγίων Ισιδώρων Λυκαβηττού)
 |
| Ο Λυκαβηττός ήταν ανέκαθεν κατάλληλος για μοναχισμό αφού ήταν γεμάτος σπηλιές, φυσικά κοιλώματα και πηγάδια |
Εισαγωγή
Όποιος έχει ασχοληθεί έστω και λίγο με τα μυστήρια της Πεντέλης, θα έχει ακούσει για το περιβόητο υπόγειο πέρασμα που οδηγεί στο κέντρο των Αθηνών.
Σήμερα δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί με βεβαιότητα ότι το πέρασμα υπάρχει, πόσο μάλλον αν είναι ανοιχτό ή… «ενεργό».
Τα έργα που έγιναν στην Πεντέλη, κυρίως στο Σπήλαιο των Αμώμων (που λανθασμένα πιστεύεται ότι ήταν κρησφύγετο του λήσταρχου Νταβέλη) φαίνεται πως σφράγισαν μια και καλή τις εισόδους. Επειδή κάθε μίτος όμως έχει δύο άκρες, αναζητήσαμε τη μία άκρη στην άλλη πλευρά: Στο κέντρο της Αθήνας, και συγκεκριμένα στον Λυκαβηττό, πιστεύεται ότι υπάρχει ένα εκκλησάκι όπου κατέληγε η διαδρομή.
Εκεί, μέσα στην Εκκλησία των Αγίων Ισιδώρων, υπάρχει μία πινακίδα που γράφει ότι δίπλα από το ιερό, ένα υπόγειο πέρασμα οδηγεί στο Γαλάτσι και από εκεί στην Πεντέλη! Είναι η πινακίδα αυτή και το ίδιο το εκκλησάκι μία απτή απόδειξη πως, ναι, υπάρχει υπόγειο πέρασμα; Πως δεν βρίσκεται μόνο στη φαντασία των συγγραφέων και ερευνητών που έχουν αναφερθεί σε αυτό;;;
Τοποθεσία
«Προφυλαγμένοι από μάτια, σαν τις πέτρες θα ακούν»
Οι Άγιοι Ισίδωροι βρίσκονται στη δυτική πλευρά του Λυκαβηττού. Άγνωστη εκκλησία στο ευρύ κοινό έχει μια δικιά της ιστορία την οποία ζητήσαμε να μας διηγηθεί. Δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς το εκκλησάκι μιας και οι πινακίδες που έχουν τοποθετηθεί είναι αρκετά κατατοπιστικές.
Ξεκινήσαμε Σαββάτο πρωί, έντεκα η ώρα για να είμαστε ακριβείς. Συναντηθήκαμε στη 8η στάση Λυκαβηττού (πρώην Τσιμισκή) του λεωφορείου 060, πάνω στον περιφερειακό του Λυκαβηττού. Αρκετά κουρασμένοι μιας και ο καθένας ήρθε από διαφορετικό δρόμο και με τα πόδια, αρχίσαμε να ανεβαίνουμε τα σκαλοπάτια πίσω από τη στάση μέχρι να βγούμε στον ασφαλτοστρωμένο δρόμο που οδηγεί στην κορυφή του λόφου.
Ανηφορίζοντας τον δρόμο, λίγο παρακάτω στρίψαμε δεξιά όπως μας συμβούλευε και η πινακίδα προκειμένου να φτάσουμε στην Εκκλησία. Σε όλη τη διαδρομή δεν περνάει απαρατήρητη η θέα της Αθήνας που αφήνει άφωνο τον παρατηρητή. Μόλις λίγα βήματα από το γκρίζο και απρόσωπο τοπίο, κι όμως νιώθαμε σαν να είχαμε ξεφύγει από τα δεσμά του. Το εκκλησάκι ανταμείβει για την όλη κούραση γιατί πέρα των όποιων θρησκευτικών πεποιθήσεων η τοποθεσία είναι μαγευτική και δίνει την απαραίτητη ενέργεια να συνεχίσει κανείς την πορεία του.
Φτάνοντας λοιπόν και με την απαιτούμενη ξεκούραση λίγο πιο δίπλα σε ένα κιόσκι μας γεννήθηκε η απορία της ιστορίας αυτού του ναού. Υπό τους εκνευριστικούς ήχους των ταξί και των οδηγών τους που σταθμεύουν εκεί, αναρωτηθήκαμε γιατί το εκκλησάκι είχε συνδεθεί με την Πεντέλη… Οι Άγιοι Ισίδωροι θα μας έδιναν σε λίγο, δυναμικά, την απάντηση στο ερώτημα, αλλά θα γεννούσαν πολλά περισσότερα…
Ιστορία του ναού
«Βίοι Αβίωτοι…»
Το εκκλησάκι των Αγίων Ισιδώρων, χτίστηκε τον 15ο με 16ο αιώνα μ.χ. στην δυτική πλαγιά του Λυκαβηττού, άγνωστο από ποιον ή ποίους, πάνω σε μία σπηλιά. Εκτός από τον Άγιο Ισίδωρο, είναι αφιερωμένο στην Αγία Μυρόπη ή Μερόπη, στον Άγιο Ισίδωρο τον Πηλουσιώτη και στον Άγιο Γεράσιμο.
Κάθε ένας από του παραπάνω Αγίους έχει τη δική του ξεχωριστή ιστορία, που κάνει το μέρος να αποκτά ειδικό «βάρος»: Ο Άγιος Ισίδωρος, Έλληνας της Αιγύπτου, ήταν στρατιωτικός επί Ρωμαίων στην Χίο και θανατώθηκε επειδή προσηλυτίστηκε στον χριστιανισμό.
Σαν τιμωρία το σώμα του έμενε άταφο, μέχρι που το ενταφίασε κρυφά η Αγία Μυρόπη που βρισκόταν την περίοδο εκείνη στο νησί. Όταν όμως οι στρατιώτες που φύλαγαν το σώμα τιμωρήθηκαν με την ποινή του θανάτου, η Αγία Μυρόπη ομολόγησε την πράξη της προκειμένου να μην τιμωρηθούν εκείνοι. Επειδή όμως δεν δέχθηκε να αρνηθεί τον χριστιανισμό, καταδικάστηκε σε θάνατο. Ο Άγιος Ισίδωρος ο Πηλουσιώτης ήταν και αυτός Έλληνας από την Αίγυπτο και μαθητής του Ιωάννου Χρυσοστόμου. Το προσωνύμιο «Πηλουσιώτης» οφείλεται στο όρος Πηλούσιον όπου και ασκήτευσε. Τέλος, ο Άγιος Γεράσιμος έκανε πολλά θαύματα και παρουσιάζεται σαν «ο φοβερός άγιος των πονηρών πνευμάτων, που τον έχουν ονομάσει ”Καψάλη” » (ποιοι τον έχουν ονομάσει, τα πνεύματα ή οι πιστοί ;;;)
Στον ίδιο χώρο ασκήτευσαν ο Άγιος Γρηγόριος και ο Μέγας Βασίλειος. Ο ναός αφιερώθηκε στους Αγίους Ισιδώρους από μια εικόνα τους που βρέθηκε πάνω σε έναν ιερομόναχο όταν αυτός εκοιμήθη, όπως μας πληροφορεί η επιγραφή εντός του ναού.
Ο Λυκαβηττός ήταν ανέκαθεν κατάλληλος για μοναχισμό αφού ήταν γεμάτος σπηλιές, φυσικά κοιλώματα και πηγάδια, ενώ, επί Βαυαροκρατίας, από τις μαγικές επεμβάσεις του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ, ο λόφος κοσμείται μέχρι και σήμερα από πολλά δέντρα. Αρχικά ο ναός ήταν από ξύλο και κατ` επέκταση ευάλωτος σε πυρκαγιές.
Είναι χτισμένος κατά ένα μεγάλο μέρος μέσα στη σπηλιά και αναφέρεται περισσότερο ως ξωκλήσι παρά ως κανονικός ναός. Ένας σύλλογος κατοίκων της περιοχής με αρκετό μεράκι έδωσε την τελική μορφή του ναού πριν περίπου 80 χρόνια. Τα τελευταία 15 κυρίως χρόνια ο χώρος έχει αναμορφωθεί με προσπάθειες του ιερέα της εκκλησίας, ενώ παρουσιάζει και έντονη πολιτιστική δράση. Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τον Β`Παγκόσμιο πόλεμο δεν 'πειράχτηκε' καθόλου ο ναός και ότι λίγο πιο δίπλα υπήρχε Γερμανικό φυλάκιο.
Περιγραφή εκκλησίας
«Τοίχοι που μεταφέρουν μυστικά στους αιώνες…»
Εξωτερικά ο ναός έχει ρυθμό απλής μονόκλιτης βασιλικής, η αυλή του σε συνδυασμό δε με την τοποθεσία μοιάζει σαν σε χωριουδάκι, όταν όμως το μάτι σου πέσει στην Αθήνα τότε καταλαβαίνεις ότι η τοποθεσία είναι άκρως εντυπωσιακή από άποψη αντίθεσης.
Στο εσωτερικό βρίσκουμε το ιερό μέσα στην σπηλιά και το υπόλοιπο χτίσμα είναι τεχνητό. Τα όρια ωστόσο του κτίσματος και του σπηλαίου είναι σε πολλά σημεία δυσδιάκριτα, αφού φαίνεται λες και ο βράχος έχει «καταπιεί» ένα μέρος της εκκλησίας. (Ή μήπως είναι η εκκλησία που προσπαθεί να «βυθιστεί» στον βράχο;) Το ξύλο, το τσιμέντο, τα βράχια είναι άρρηκτα δεμένα, μοιάζουν να έχουν ενώσει τη φύση με το ανθρώπινο στοιχείο. Εκτός από το ιερό, οι τοίχοι της εκκλησίας δεν είναι διακοσμημένοι με εικόνες και φαίνεται πως η λιτότητα στην εσωτερική κατασκευή ήταν πάντα το ζητούμενο.
Δεξιά του κυρίως ναού υπάρχει ένα διαχωριστικό που οδηγεί σε ένα μικρό δώμα-κλίτος όπου βρίσκεται και η περίφημη πινακίδα. Η έκπληξή μας ήταν μεγάλη την πρώτη φορά που διαβάσαμε το εκτενές κείμενο για την ιστορία του ναού. Εκτός από τους βίους των Αγίων στους οποίους είναι αφιερωμένη η εκκλησία, μας κίνησε την προσοχή η φράση της δεύτερης παραγράφου:
«Η οπή που φαίνεται στο ιερό του παρεκκλησίου του Αγίου Γερασίμου, που κτίστηκε στα τέλη του 20ου αιώνα, οδηγούσε ως το Γαλάτσι και από κει μέσα από άλλη οπή έφθανε ως την Πεντέλη. Έτσι διέφευγαν οι Έλληνες την καταδίωξη των Τούρκων»
Την πινακίδα υπογράφει ο Αρχιμανδρίτης Δαμασκηνός Βελισάριος και αποκαλύπτει από το χέρι ενός ανθρώπου της εκκλησίας την ύπαρξη υπόγειου περάσματος προς την Πεντέλη.
Μία τέτοια πληροφορία λογικά έπρεπε να κρατηθεί μυστική, αφού είναι γνωστό ότι πολλά εκκλησάκια έχουν κτιστεί επίτηδες σε ανοίγματα περασμάτων προκειμένου αποκλείσουν την είσοδο (ή την έξοδο, θυμηθείτε τον «Καψάλη»). Ο ναός των Αγίων Ισιδώρων είναι σε τέτοιο σημείο που δίνει μία παρόμοια εντύπωση. Τέτοιες αναφορές εξάπτουν την περιέργεια και ερεθίζουν την φαντασία για «υπόγεια μυστικά». Κάποιος βέβαια θα μπορούσε να ισχυριστεί πως η αναφορά, αλλά και η ίδια η οπή ίσως εντείνουν τη μυστηριακή ατμόσφαιρα του χώρου, γεγονός αναμφισβήτητο, ίσως και επιθυμητό…
Αμέσως μετά κατευθυνθήκαμε προς την οπή. Μεγάλη εντύπωση μας έκανε το μέγεθος της τρύπας, όπου άνετα θα μπορούσαν να χωρέσουν να μπουν δύο άτομα, αλλά και ότι δεν ήταν σφραγισμένη ή κρυμμένη, αλλά απλά καλυπτόταν από ένα ημικυκλικό τζάμι.
Κατά την προσπάθειά μας να μάθουμε περισσότερα για αυτήν την οπή ήρθαμε αντιμέτωποι με διαφορετικές εκδοχές, όσες και οι ερωτηθέντες, για το που και αν οδηγεί αυτή η οπή. Οι πληροφορίες που λαμβάνει κανείς από την επιγραφή στο εσωτερικό του ναού υποθέτει ότι η οπή αυτή ίσως είναι ακόμα ανοιχτή (γιατί «οδηγούσε» και όχι «οδηγεί»;) χωρίς όμως να γίνεται σαφές αν ο υπογράφων την πινακίδα το είχε διαπιστώσει.
Kάποιοι, λοιπόν, πιστεύουν ότι πράγματι οδηγεί μέχρι το Γαλάτσι και από εκεί στην Πεντέλη, άλλοι ότι οδηγεί κατευθείαν στην Πεντέλη και άλλοι ότι το που οδηγεί είναι αμφίβολο, ίσως μέχρι το Γαλάτσι. Πάντα επικαλούμενοι παλαιούς κατοίκους της περιοχής οι οποίοι για να το λένε μάλλον έχουν ακούσει ή κάνει τη διαδρομή. Άξιο όμως παρατήρησης είναι ότι κάποιοι μας είπαν ότι η οπή τώρα έχει μπαζωθεί με τσιμέντο για λόγους ασφαλείας(;) αλλά και, «πρόσεχε, η Αθήνα είναι γεμάτη υπόγεια σπήλαια και οπές που οδηγούν κάπου»! Φυσικά λάβαμε και μια πιο κυνική απάντηση ότι ύστερα από σεισμούς έχουν γίνει κατολισθήσεις και δεν μπαίνει κανείς να δει μέχρι που οδηγεί λόγω κινδύνου. Εμείς δεν είχαμε λόγο να αμφισβητήσουμε τα λεγόμενα τους, αλλά θα διαπιστώναμε τι αληθεύει και τι όχι.
Πράγματι, λίγο αργότερα είχαμε ανοίξει το γυάλινο τζάμι και ατενίζαμε το γοητευτικό σκοτάδι της. Στο μυαλό μας έρχονταν όλα όσα ακούσαμε, όλα όσα φανταζόμασταν για το πέρασμα. Κι εμείς, όπως και τόσοι άλλοι, ονειρευόμασταν μία εξερεύνηση υπόγεια, σε ζοφερά βάθη, μέσα από δαιδαλώδεις αγωγούς που μας τραβούσαν στο άγνωστο….
Η απογοήτευσή μας ήταν μεγάλη όταν είδαμε ότι το πέρασμα σταματούσε άδοξα τρία ή τέσσερα μέτρα παρακάτω. Καμία υπόνοια συνέχειας, κανένα στοιχείο που να ενθαρρύνει εμάς και τις φαντασιώσεις μας. Εκτός από έναν σωλήνα με ...
Ο Bob Simon, ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ για το "CBS" περιγράφει πως στα μοναστήρια, οι μοναχοί περνούν τον περισσότερο καιρό τους με προσευχές ενώ είναι αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο.
