Τραπεζίτες πρὸ τῶν πυλῶν

Οι τότε σταυροφόροι = οι σημερινοί δανειστές

Ὁ τρόπος ποὺ ἡ Εὐρώπη ἔχει συμπεριφερθεῖ στήν Ἑλλάδα ὣς πρός τήν τρέχουσα κρίση εἶναι ἐλάχιστα λιγότερο ἐπαίσχυντος ἀπό τόν τρόπο πού ἐκεῖνοι οἱ σταυροφόροι συμπεριφέρθηκαν τόσους αἰώνες πρίν.

ΛΙΓΟΙ Ἕλληνες λέγουν σήμερα μιὰ καλὴ λέξη γιὰ τὸ εὐρωπαϊκὸ τραπεζικὸ σύστημα. Θεωροῦν ὅτι αὺτὸς εἶναι ὁ πραγματικὸς λόγος γιὰ τὴν τρέχουσα κρίση τους, ποὺ παρεῖχε «εὔκολα χρήματα» στούς πολιτικούς τους, καί τώρα ἀπαιτοῦν ἕνα μερίδιο οἰκονομικής σάρκας.   

Ἡ ἴδια ἱστορία πρίν ἀπό 800 χρόνια. Οἱ ἄνδρες τῆς τετάρτης σταυροφορίας, ποὺ ἀρχικά ξεκίνησαν νά παλέψουν γιά τόν χριστιανισμό στούς Ἁγίους Τόπους, βρέθηκαν ἀντ' αὐτοῦ νά λεηλατοῦν τήν Κωνσταντινούπολη, τήν πρωτεύουσα τῆς Ἑλληνόφωνης Βυζαντινῆς Αυτοκρατορίας, λόγῳ τῶν τεραστίων χρεῶν πού εἴχαν συσσωρευθεῖ πρός τήν δύση.

Ὁ τρόπος ποὺ ἡ Εὐρώπη ἔχει συμπεριφερθεῖ στήν Ἑλλάδα ὣς πρός τήν τρέχουσα κρίση εἶναι ἐλάχιστα λιγότερο ἐπαίσχυντος ἀπό τόν τρόπο πού ἐκεῖνοι οἱ σταυροφόροι συμπεριφέρθηκαν τόσους αἰώνες πρίν. Ἐάν μή τί ἄλλο, αὐτό τό σκοτεινὸ σημεῖο στὰ δυτικὰ ἱστορικὰ ἀρχεῖα θά ἔπρεπε νά εἶναι μιά προειδοποίηση γιά τούς τραπεζίτες καί τούς πολιτικούς πού ὤφειλαν μάλλον νά προσέξουν τήν πτώση τῆς Ἑλλάδας παρά νά ἀναλάβουν τήν εὐθύνη γιά τήν ἀνηθικότητά τους.

Ἡ Ἑλλάδα μπορεῖ νὰ εἶναι στὴν περιφέρεια τῆς Εὐρώπης σήμερα, ἀλλὰ τὸν 12^ο αἰώνα ἡ Κωνσταντινούπολη ἤταν ἡ πύλη γιὰ ἕνα προσοδοφόρο ἐμπόριο στὰ μπαχαρικά, τὰ μετάξια καὶ τὰ ἀγαθὰ πολυτελείας ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὴν ἀνατολή. Αὐτὸ τὸ ἐμπόριο εἶχε κάνει πάμπλουτους ἀνθρώπους σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη - ὅπως οἱ οἰκονομίες τῆς Ἑλλάδας, τῆς Ἱσπανίας, τῆς Πορτογαλίας καὶ τῆς Ἰταλίας ἔχουν κάνει κατὰ τὴν διάρκεια τῶν τελευταίων δύο δεκαετιῶν.

Ἔμποροι ἀπὸ πόλεις ὄπως ἡ Βενετία, ἡ Γένοβα καὶ ἡ Πίζα, πρὸς τὸ τέλος τοῦ 12^ου αἰώνα κατόρθωσαν νὰ κερδίσουν γιὰ τοὺς ἐαυτούς τους πλεονεκτήματα καὶ φορολογικὲς διευκολύνσεις στὴν Κωνσταντινούπολη ποὺ οἱ ἔξυπνοι νεαροὶ διαχειριστὲς κεφαλαίων τοῦ σήμερα θὰ σκότωναν γι’αὐτά: διαπραγματεύτηκαν θέσεις ποὺ τοὺς ἐπέτρεψαν νὰ ἀποκλείσουν τοὺς τοπικοὺς ἐμπόρους, παράλληλα μὲ ἔξυπνες ἐμπορικὲς συνθῆκες ποὺ τοὺς ἄφησαν νὰ ἐλαχιστοποιήσουν ἤ ἀκόμα καὶ νὰ μηδενίσουν τοὺς φόρους τους. Ὅπως καὶ στὴν σύγχρονη Ἑλλάδα, αὐτὸ ὁδήγησε σὲ μιὰ ροὴ φτηνοῦ ξένου κεφαλαίου στὶς ἀγορές.

Γύρω στὸ 1200, ἐν τούτοις, τὰ πράγματα πήγαν ἄσχημα. Μία ἀπότομη κάμψη τοῦ ἐμπορίου στὴν Βυζαντινὴ αυτοκρατορία ἐπιδεινώθηκε ἀκόμη περισσότερο ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴ σπατάλη τῆς Βενετίας, τὸ μεσαιωνικὸ ἰσοδύναμο τῆς Εὐρωπαϊκῆς Κεντρικῆς Τράπεζας.

Σὲ μιὰ νύχτα σχεδὸν ὑπῆρξε μιὰ μεταπήδηση ἀπὸ τὰ φθηνὰ κεφάλαια, ὄπου ὁ καθένας εἶχε κέρδος, στὶς μαῦρες τεχνικὲς τῆς συλλογῆς χρέους. Ὅπως καὶ μὲ τὴν Ἀθήνα ἀπὸ τότε ποὺ ξεκίνησε ἡ οἰκονομικὴ κρίση, ἔγινε σαφὲς ὅτι κανένας δὲν θὰ ἔπαιρνε τὴν εὐθύνη γιὰ τὴν προσφορὰ ὑπερβολικῆς δανειοδότησης στήριξης προβλέψεων μόνο γιὰ τὰ αἰσιόδοξα σενάρια.

Κάποιος θὰ ἔπρεπε νὰ καλύψει τὶς ἀπώλειες, καὶ οἱ Ἐνετοὶ ἔμποροι ἤταν ἄκαμπτοι στὸ ὅτι δὲν θὰ ἤταν αὐτοί. Ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ ἡ Ἑλληνόφωνη Βυζαντινή Αὐτοκρατορία, διασπασμένη ἀπὸ ἐσωτερικὲς διαιρέσεις, ἤταν ὁ προφανὴς στόχος.

Τελικὰ, μία ἀπὸ τὶς ἀντίπαλες φατρίες στὴν Κωνσταντινούπολη ζήτησε μιὰ συμφωνία μὲ τὴν Βενετία: μὲ ἀντάλαγμα τὴν κάλυψη τῶν ἀπωλειῶν τῆς Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, τὸ κίνημα θὰ ἐλάμβανε ὡς βοήθεια ἐνετικὸ στρατὸ γιὰ νὰ ἐξασφαλίσει τὴν ἀξίωσή του στὸν Βυζαντινὸ θρόνο. Ἡ Βενετία πήδηξε ἀπὸ τὴν χαρὰ της.

Ἀλλὰ ἡ Κωνσταντινούπολη εἶχε πάρα πολὺ ὑποτιμήσει τὸ μέγεθος τῶν νέων δανειακῶν ὑποχρεώσεων της – καὶ εἶχε ὑπερεκτιμήσει τὴν σταθεροποιητικὴ ἐπίδραση τῶν ἐνετικῶν ὅπλων. Οἱ οἰκονομικὲς της ὑποχρεώσεις μετακόμισαν στὸ ἐξωτερικό, ἐνῶ ἡ πολιτικὴ παράλυση  βάθυνε στὸ ἐσωτερικό.

Ὅλοι, ἀπό τὸν Πάπα μέχρι τοὺς βασιλεῖς τῆς Εὐρώπης ἤξεραν γιὰ τὴν ἄσκηση πίεσης στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ μία δυτικὴ ἀντιπροσωπεία μετὰ τὴν ἄλλη ἔλεγαν στοὺς Ἕλληνες  νὰ εἴναι πιὸ συνεπεῖς μὲ τὶς πράξεις τους - ἤ, γιὰ νὰ τὸ ποῦμε χωρίς περιστροφές, νὰ πληρώσουν. Οἱ σταυροφόροι, κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσία τῆς Βενετίας, πολιορκοῦν την πόλη.

Τελικὰ, οἱ δυτικοὶ βαρέθηκαν νὰ περιμένουν. Ἁρπάζοντας τὴν εὐκαιρία ποὺ τοὺς δόθηκε, οἱ ἱππότες εἰσβάλουν μαινόμενοι στὴν Κωνσταντινούπολη. Αὐτὸ ποὺ ἐπακολούθησε ἤταν ντροπή: τὰ πολυτιμότερα καλλιτεχνήματα τῆς αὐτοκρατορίας λεηλατήθηκαν, ἁρπάχθηκαν παράλληλα ἀπό ἕναν ἄτακτο ὄχλο ποὺ συμπεριφέρθηκε χωρίς κανένα ενδιαφέρον γιὰ τοὺς κατοίκους τῆς πόλης, τὸν πολιτισμὸ τους ἤ τὴν ἱστορία τους.

Σύμφωνα μὲ μαρτυρίες, πόρνες χόρεψαν ἐπάνω στὴν Ἅγια Τράπεζα τῆς Ἁγίας Σοφίας, τῆς ὀμορφότερης ἐκκλησίας σὲ ὁλόκληρη τὴν χριστιανοσύνη. Τὰ παλάτια, οἱ κήποι καὶ οἱ ἱεροὶ τόποι ἐρευνήθηκαν ἐξονυχιστικά, καὶ οἱ  θησαυροὶ τους φυγαδεύτηκαν μὲ ἄμαξες. Οἱ μεγάλες συλλογὲς τῶν λειψάνων ποὺ φυλάσσονταν  στὴν αὐτοκρατορικὴ πρωτεύουσα ὑπεξαιρέθηκαν ἀπὸ τοὺς δυτικοὺς γιὰ νὰ ἐξωραΐσουν τοὺς καθεδρικοὺς ναοὺς καὶ τὶς ἐκκλησίες σὲ ὁλόκληρη τὴν δυτικὴ Εὐρώπη· ἀπὸ ἐκείνη τὴν ἡμέρα τὰ τέσσερα χάλκινα ἄλογα, κλεμμένα απὸ τὸν ἱππόδρομο τῆς Κωνσταντινούπολης, στέκονται ἐπάνω στὸν καθεδρικὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Μάρκου στὴν Βενετία.

Κρίνοντας τοὺς Ἕλληνες, φορολογικὰ καὶ πολιτικὰ ἀνίκανους, οἱ κατακτητὲς διόρισαν ἕναν ἀντιβασιλέα. Τὸν Baldwin τῆς Φλάνδρας, ποὺ στέφθηκε αὐτοκράτορας Κωνσταντινούπολης το 1204, ἤταν ἕνα κλασικό I.M.F.–στὺλ: σίγουρα χέρια, κάποιος μὲ τὸν ὁποῖο ἄλλοι δυτικοὶ ἡγέτες θὰ μπορούσαν νὰ κλείσουν δουλειὲς.

Ἐν τῷ μεταξύ, οἱ εὐγενεῖς ποὺ ὁδηγούσαν τὴν σταυροφορία, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἴχαν φέρει τὴν καταστροφὴ πρώτ’ ἀπ’ ὅλα μὲ τὶς ἀπερίσκεπτες ὑποσχέσεις τους, πήραν τὸν ἔλεγχο ὁλόκληρων περιοχῶν τῆς πόλης καὶ τῆς αὐτοκρατορίας γιὰ τοὺς ἐαυτούς τους – μιὰ κλασικὴ περίπτωση γιὰ νὰ πιάσεις πάτο. (Ἔτσι προσέξτε ἐκείνους τοὺς τραπεζίτες καὶ τὶς βίλες τους στὸ Αἰγαῖο· δὲν χρειάζεται νὰ εἶστε ἱστορικὸς γιὰ νὰ καταλάβετε τὶ  εἶναι «ἀγορὰ τῶν  ἀγοραστῶν».) Ἡ νέα λατινικὴ αὐτοκρατορία Κωνσταντινούπολης διήρκησε ἀκριβὼς 50 χρόνια πρὶν οἱ Ἕλληνες ἐπιστρέψουν στὴν ἐξουσία.

Ἡ ἱστορία εἶναι ἡ ἴδια ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα: τὸ φθηνὸ χρήμα φέρνει ὄμορφες ἀμοιβές ἀλλὰ ἐγγυᾶται τὴν κρίση, ἐνῶ ὁ πόνος πέφτει ἀποκλειστικὰ στοὺς Ἕλληνες. Ἡ Κωνσταντινούπολη καὶ ἡ Ἀθήνα μπορεῖ νὰ εἴχαν ἐθιστεῖ στὸ εὔκολο χρήμα, ἀλλὰ ἡ Δύση ἤταν ὁ «ντίλερ» τους.

Peter Frankopan εἶναι διευθυντὴς στὸ Κέντρο Βυζαντινῶν Ἐρευνῶν τῆς Ὀξφόρδης καὶ συγγραφέας τοῦ βιβλίου “The First Crusade: The Call From the East.”
Αναρτήθηκε από BIBLIOFAGOS την Κυριακή, 27 Μαΐου 2012 στο bibliodromio

Πηγὴ: The New York Times

Bankers at the Gates

FEW Greeks have a good word to say about the European banking system these days. They believe it’s the real reason for their current crisis, having pushed easy money on their politicians and now demanding a pound of financial flesh.

It was the same story 800 years ago. The men of the Fourth Crusade, who had originally set off to fight for Christianity in the Holy Land, found themselves instead ransacking Constantinople, the capital of the Greek-speaking Byzantine Empire, because of enormous debts that had been racked up in the West.

The way Europe has behaved over the current Greek crisis is scarcely less shameful than the way those crusaders behaved all those centuries ago. If nothing else, that dark spot on the West’s historical record should be a warning to the bankers and politicians who would rather watch Greece fall apart than take responsibility for their own profligacy.

Greece may be on Europe’s periphery today, but in the 12th century Constantinople was the gateway to a lucrative trade in spices, silks and luxury goods coming from the east. This trade had made fortunes for men across Europe — as the economies of Greece, Spain, Portugal and Italy have done over the last two decades.

Traders from places like Venice, Genoa and Pisa in the late 12th century managed to win for themselves the sort of advantages and loopholes in Constantinople that bright young fund managers would kill for today: they negotiated positions that allowed them to undercut local traders, alongside smart commercial treaties that let them minimize or even sidestep their taxes. As with modern Greece, this led to a flow of cheap foreign capital into the markets.

Around 1200, though, things went sour. A sharp contraction of trade in the Byzantine Empire was exacerbated by wild overspending by Venice, the medieval equivalent of a European central bank.

Almost overnight there was a switch from the easy money, where everyone was a winner, to the dark arts of debt collecting. As with Athens since the financial crisis took hold, it became clear that no one would take responsibility for lending too much, for basing forecasts on only best-case scenarios.

Someone would have to cover the losses, and Venetian merchants were adamant that it would not be them. Constantinople and the Greek-speaking empire, riven by internal divisions, was the obvious mark.

Eventually, one of the rival factions in Constantinople offered a deal with Venice: in exchange for covering the Most Serene Republic’s losses, the faction would receive Venetian military muscle to secure its claim on the Byzantine throne. Venice jumped at the deal.

But Constantinople had vastly underestimated the size of its new debt obligations — and overestimated the stabilizing effect of Venetian arms. Financial obligations mounted abroad, while political paralysis deepened at home.

Everyone from the pope to the kings of Europe knew about the pressure building against Constantinople. One Western delegation after another told the Greeks to get their act together — or, to put it more bluntly, to pay up. The crusaders, under the sway of Venice, lay siege to the city.

Eventually, the Westerners had enough of the procrastination. Seizing their chance, the knights stormed Constantinople. What happened next was a disgrace: the prize assets of the empire were looted at will, seized as collateral by a mob that behaved with no concern for the city’s inhabitants, its culture or its history.

According to one account, prostitutes danced on the altar of St. Sophia, the most beautiful church in the whole of Christendom. Palaces, gardens and holy places were ransacked, with treasures taken off by the cartload. The great collections of relics held in the imperial capital were seized by the Westerners to adorn cathedrals and churches across Western Europe; to this day four bronze horses, stolen from the hippodrome of Constantinople, are in the museum inside the Basilica of Saint Mark in Venice.

Judging the Greeks fiscally and politically incompetent, the conquerors appointed a regent. Baldwin of Flanders, crowned emperor of Constantinople in 1204, was a classic I.M.F.-style appointee: a safe pair of hands, someone with whom other Western leaders could do business.

Meanwhile, the noblemen leading the Crusade, many of whom had brought ruin in the first place with their reckless promises, took control of whole areas of the city and empire for themselves — a classic case of getting in at rock bottom. (So keep an eye on those bankers and their villas in the Aegean; you don’t need to be a historian to know it is a buyers’ market.) The new Latin Empire of Constantinople lasted just 50 years before the Greeks returned to power.

The story is the same as then: cheap money brings handsome rewards but guarantees crisis, while the pain falls solely on the Greeks. Constantinople and Athens may have become addicted to easy money, but the West was their dealer.

By PETER FRANKOPAN, Published: May 24, 2012

Peter Frankopan is the director of the Center for Byzantine Research at Oxford and the author of “The First Crusade: The Call From the East.”

This article has been revised to reflect the following correction:

Correction: May 31, 2012

An earlier version of this Op-Ed misstated the location of four bronze horses that were looted from Constantinople in 1204 and moved to Venice. The horses are in the museum inside the Basilica of Saint Mark; replicas — not the originals — stand atop the dome of the basilica.