Γιατί το «όχι» κάνει καλό;

Τα «όχι» πρέπει να είναι λίγα, συγκεκριμένα, προσαρμοσμένα στην ηλικία και ιδιοσυγκρασία του παιδιού και κυρίως σταθερά! Και προσέξτε πολύ το ύφος και τον τόνο σας!

    Όχι, μια λέξη τόσο μικρή, αλλά τόσο σημαντική… Όσο δύσκολο και αν είναι να ειπωθεί αυτή η μικρή λεξούλα από τους γονείς, είναι σημαντικό να κατανοήσουν πως όχι, στην πραγματικότητα δεν σημαίνει τιμωρία. Όταν ένας γονιός λέει “όχι”, διδάσκει στο παιδί την ικανότητα να αισθάνεται ασφαλές με τον εαυτό του, με τις παρορμήσεις του, με τα όριά του. 

    Η ψυχολόγος κυρία Χριστιάνα Ιορδάνου, αναλύει τον ρόλο του “όχι” στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού, επισημαίνοντας ότι όλα τα “όχι” δεν είναι ίδια…

    Σε μέγεθος είναι μικρή. Σε αξία  όμως ανεκτίμητη. Γιατί όμως μας είναι τόσο δύσκολη η εκφορά αυτής της τόσο δα λεξούλας; Ενάντια στην τάση που θέλει τους γονείς να κακομαθαίνουν τα παιδιά τους, λέγοντάς τους πάντα «ναι», οι ειδικοί διαπιστώνουν πως το καλύτερο δώρο των γονιών για τα παιδιά τους είναι να μάθουν να τους λένε «όχι»!

Μην φοβάστε ότι θα θεωρηθείτε κακοί γονείς άμα βάλετε όρια, αντιθέτως θα είστε περήφανοι αργότερα, αντικρίζοντας τα παιδιά σας, ως ώριμους ενήλικες να ανταπεξέρχονται στις προκλήσεις της ζωής με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Η διαστρεβλωμένη άποψη πως οι γονείς οφείλουν να είναι αρεστοί και φίλοι, δυστυχώς οδηγεί στο να μην είναι τελικά σεβαστοί. 

    Την παραπάνω άποψη ενισχύει και η ψυχολόγος κυρία Χριστιάνα Ιορδάνου, που αναφέρει ότι «τα όρια είναι απαραίτητα για τα παιδιά κάθε ηλικιακής ομάδας. Το «ΟΧΙ» του γονέα σε ορισμένες συμπεριφορές του παιδιού που θεωρούνται ανεπιθύμητες (π.χ. όταν χτυπάει το αδελφάκι του), αλλά και ο σωστός τρόπος που αυτό εκφράζεται, ενισχύουν την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού και θέτουν τις βάσεις για την εξέλιξή του σε έναν υπεύθυνο, συμπονετικό και κοινωνικά και ηθικά ευαίσθητο ενήλικα».

Γιατί δυσκολευόμαστε να πούμε «όχι»;

    «Για μερικούς γονείς, είναι πολύ δύσκολο να θέσουν σαφή όρια σε κάποιες συμπεριφορές των παιδιών τους. Αυτό συμβαίνει επειδή, σε πολλές περιπτώσεις, οι ίδιοι μεγάλωσαν υπό την εποπτεία αυστηρών και τιμωρητικών γονέων ή και δασκάλων. Από φόβο λοιπόν μήπως και τα παιδιά τους αισθανθούν όπως αισθάνθηκαν οι ίδιοι όταν ήταν παιδιά, δυσκολεύονται να πουν «ΟΧΙ». Με απλά λόγια, οι γονείς δυσκολεύονται να αρνηθούν το οτιδήποτε στα μικρά τους αγγελούδια, θεωρώντας πως με αυτόν τον τρόπο, δεν θα τα απογοητεύσουν και δεν θα τα πληγώσουν. Επιπλέον, θεωρούν ότι λέγοντας συνέχεια «ναι», τα παιδιά θα τους αγαπούν περισσότερο. 

    Oι συνέπειες αυτής της στάσης μπορεί να είναι καταστροφικές. «Είναι πολύ τρομακτικό για ένα παιδί να μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον όπου δεν υπάρχουν όρια. Σε μια τέτοια περίπτωση αισθάνεται ότι δε μπορεί να στηριχθεί στους γονείς του για ασφάλεια και προστασία. Χωρίς σαφή και σταθερά όρια, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να γίνει το ίδιο ιδιαίτερα αυταρχικό και απαιτητικό», σημειώνει η κυρία Ιορδάνου. Αν εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε μάθει να διεκδικούμε αυτά που θέλουμε ή δεν θέλουμε, με αποτέλεσμα να υιοθετούμε μιαν απόλυτα παθητική συμπεριφορά, αναπόφευκτα την ίδια στάση θα αντιγράψει στο μέλλον και το παιδί μας. Και κάτι τέτοιο δεν είναι θεμιτό…

Πώς να πούμε «όχι»;

    Γονείς πάρτε χαρτί και μολύβι και σημειώστε! Πρώτο βήμα είναι να έχετε ξεκαθαρίσει στο μυαλό σας τα «όχι» που θέλετε να εφαρμόσετε. Τι εννοούμε με αυτό; Ότι δεν είναι σωστό να μην αφήνουμε το παιδί να κινηθεί, αραδιάζοντας δεκάδες «όχι» και «μη». Τα «όχι» πρέπει να είναι λίγα, συγκεκριμένα, προσαρμοσμένα στην ηλικία και ιδιοσυγκρασία του παιδιού και κυρίως σταθερά! Και προσέξτε πολύ το ύφος και τον τόνο σας! 

    Σύμφωνα με την ειδικό, αυτό που έχει σημασία δεν είναι το «ΟΧΙ» του γονέα, αλλά ο ΤΡΟΠΟΣ με τον οποίο αυτό εκφράζεται. Αν και τα όρια βοηθούν το παιδί να κατανοήσει ότι κάθε συμπεριφορά έχει συγκεκριμένες συνέπειες, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει εμείς οι ίδιοι να τα ξεπεράσουμε! Η αγάπη και ο σεβασμός θα βοηθήσουν... 
στην ανάπτυξη του παιδιού σας, δεν θα κάνει όμως το ίδιο ο εκφοβισμός, η σωματική και λεκτική τιμωρία. «Είναι σημαντικό να εξηγούμε στο παιδί γιατί του απαγορεύουμε κάτι που επιθυμεί (π.χ. δεν μπορείς να φας σοκολάτα πριν το μεσημεριανό φαγητό γιατί θα σου κόψει την όρεξη, μπορείς όμως να φας ένα κομμάτι μετά το φαγητό) ή γιατί του αφαιρείται ένα προνόμιο (π.χ. λυπάμαι, δε θα πάμε στην παιδική χαρά επειδή πέταξες το φαγητό σου στο πάτωμα). 

    Όσο καλοπροαίρετοι και αν είναι οι γονείς, κάποιες φορές δεν συνειδητοποιούν ότι, όταν προσπαθούν να διδάξουν στο παιδί τους όρια, χρησιμοποιώντας επιτακτικές εντολές, κριτική, ειρωνεία και σωματικές ποινές (π.χ. ξύλο, χαστούκια, σπρώξιμο κ.λπ.), παρεμποδίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξή του. Σε εκείνες τις περιπτώσεις, το παιδί συμμορφώνεται από φόβο, όχι επειδή έχει καταλάβει τι λάθος έκανε ή για ποιον λόγο τιμωρήθηκε πραγματικά», συμπληρώνει η κυρία Ιορδάνου. Στο ερώτημα «Πότε να αρχίσουμε να λέμε το όχι»; την απάντηση τη δίνει το ίδιο το παιδί. Όταν αρχίσει να αποκτά ανεξαρτησία κίνησης, οι κίνδυνοι αυξάνονται και ο γονιός, ως υπεύθυνος για την ασφάλειά του, το προστατεύει με κινήσεις και λόγια. 

    Ωστόσο, κατά την ψυχολόγο, τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής, πραγματοποιείται το 90% της ανάπτυξης του εγκεφάλου. Επομένως, ο τρόπος που οι γονείς αλληλεπιδρούν με το παιδί τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αλλά και ο τρόπος που συμπεριφέρονται όταν επιδεικνύει μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά, επηρεάζουν την ομαλή ανάπτυξη του.

Συμβουλές για κάθε γονέα

Η κυρία Ιορδάνου δίνει κάποιες συμβουλές που μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς όσον αφορά στη θέσπιση σαφών ορίων στο παιδί:

• Όταν λέμε «ΟΧΙ» σε ένα παιδί, είναι σημαντικό να το τηρούμε. Π.χ. δεν έχει νόημα να πούμε στο παιδί ότι δεν θα δει τηλεόραση, επειδή δεν μάζεψε τα παιχνίδια του και μισή ώρα μετά να αναιρέσουμε τα λόγια μας. Με τον τρόπο αυτό δίνουμε διπλά μηνύματα στο παιδί και δεν το βοηθάμε να μάθει ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες. Εξίσου σημαντικό για τη σωστή διαπαιδαγώγηση και ανάπτυξη του παιδιού, είναι οι γονείς να μην αναιρούν ο ένας τον άλλον, όσον αφορά στα όρια που θέτουν στο παιδί.
  
• Οι γονείς πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη την ανάγκη του παιδιού για επαφή μαζί τους. Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής και οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλές οικογένειες, δεν επιτρέπουν στους γονείς να περάσουν δημιουργικό χρόνο με το παιδί. Το παιδί όμως έχει ανάγκη τους γονείς του και στην προσπάθειά του να τραβήξει την προσοχή τους μπορεί να αρχίσει να φέρεται ανάρμοστα (π.χ. να πετάει κάτω τα παιχνίδια του επιδεικτικά). Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς είναι πολύ εύκολο να πέσουν στην παγίδα να το τιμωρήσουν, αντί να του δώσουν αυτό που πραγματικά χρειάζεται (μέρος από τον χρόνο τους και αγάπη).
• Τα παιδιά μιμούνται τη συμπεριφορά των ενηλίκων και κατ’ επέκταση των γονιών τους. Χτυπάτε το παιδί σας επειδή χτύπησε το αδερφάκι του; Βρίζετε μπροστά του και μετά θυμώνετε μαζί του που είπε «κακές» λέξεις; Αν θέλετε το παιδί σας να φέρεται με συγκεκριμένους τρόπους είναι σημαντικό να κάνετε πρώτα εσείς την αλλαγή που θέλετε να δείτε στη συμπεριφορά του.
• Για να ενισχύσετε την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού, αφιερώστε χρόνο να του εξηγήσετε γιατί του λέτε «ΟΧΙ». Δώστε του εναλλακτικές λύσεις, όταν του απαγορεύετε να κάνει κάτι. Π.χ. «Δεν μπορείς να κόβεις τα μαλλιά της κούκλας γιατί την καταστρέφεις. Άμα θες να κόψεις, μπορώ να σου δώσω χαρτιά και περιοδικά και να φτιάξεις ένα ωραίο κολλάζ».
• Μερικοί γονείς επιλέγουν ως τεχνική διαπαιδαγώγησης την αφαίρεση ενός προνομίου π.χ. ένα παιχνίδι, μία βόλτα κ.λπ., ώστε να διδάξουν στο παιδί ότι οι πράξεις του έχουν συνέπειες. Η αφαίρεση ενός προνομίου είναι καλό να χρησιμοποιείται αμέσως μετά την έκφραση μιας ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, ώστε να μπορέσει το παιδί να κατανοήσει τη σχέση ανάμεσα στην πράξη του και τη συνέπειά της. Σε μία τέτοια περίπτωση, στόχος είναι να καταλάβει το παιδί ότι οι πράξεις ακολουθούνται από συνέπειες, και όχι να αισθανθεί ότι τιμωρείται αυθαίρετα από έναν γονέα που έχει θυμώσει και εκτονώνει τον θυμό του τιμωρώντας το.

Χριστιάνα Ιορδάνου, M.Sc., MBPsS,
Ψυχολόγος-Αναπτυξιακή Ψυχολόγος, Δραματοθεραπεύτρια,
πηγή: teleytaiothranio