Όταν η μητέρα εγκαταλείψει το παιδί της...

H απουσία της μητέρας αφήνει ένα μεγάλο κενό στην οικογένεια, ένα κενό που μπορεί να προκαλέσει βαθιά τραύματα και απειλητικά συναισθήματα στο παιδί.
.
Κανείς δε θα μπορούσε να αμφισβητήσει πως η μητρική παρουσία στη διαδικασία ανάπτυξης ενός παιδιού είναι, όχι μόνο σημαντική, αλλά και κρίσιμη.

Mother Abandonment & the Effects on the Child

 

Τι συμβαίνει, όμως, όταν η μητέρα εγκαταλείπει την οικογένειά της; Ποιες είναι οι επιπτώσεις που υφίσταται το παιδί; Μπορεί ο πατέρας να καλύψει αυτό το κενό και αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Είναι γεγονός πως η μητέρα είναι το πρόσωπο αναφοράς για ένα παιδί από τη στιγμή που έρχεται στη ζωή και για πάντα από εκεί και πέρα. Η παρουσία της, σωματική και ψυχική, είναι υψίστης σημασίας για την ανάπτυξη και την επιβίωσή του. Η μητέρα είναι αυτή που θέτει τον εαυτό της πάντα διαθέσιμο, ψυχικά και σωματικά, στις ανάγκες του παιδιού της, είναι το πρώτο αντικείμενο αγάπης του, είναι το ασφαλές λιμάνι στο οποίο θα καταφύγει ακόμα και στην ενήλικη ζωή του, προκειμένου να βρει παρηγοριά, ανακούφιση και απαντήσεις στα προβλήματα της ζωής. Άρα, όλοι καταλαβαίνουμε ότι η απουσία της αφήνει ένα μεγάλο και συχνά τρομακτικό κενό, που μπορεί να έχει ουσιαστικές συνέπειες στον παιδικό ψυχισμό.

Κατά τη βρεφική ηλικία, ο άνθρωπος έχει ανάγκη τη διαθεσιμότητα της μητέρας του για να νιώθει ασφάλεια. Όταν η μητέρα εξαφανιστεί από κοντά του για οποιονδήποτε λόγο, το παιδί βιώνει έντονα το άγχος του αποχωρισμού, άγχος που το αντιλαμβάνεται ως απειλή ακόμα και προς την ίδια του την επιβίωση.
Κάτι τέτοιο, αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά από το περιβάλλον του παιδιού, μπορεί να έχει επιπτώσεις στην μετέπειτα ψυχική του υγεία προκαλώντας ψυχικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα οριακή (μεταιχμιακή) διαταραχή προσωπικότητας ή κατάθλιψη. Όσο το παιδί μεγαλώνει, αντιλαμβάνεται πιο συνειδητά τον ρόλο και τη διαφορετικότητα κάθε γονέα.  Τα παιδιά περνούν την γνωστή φάση του οιδιποδείου, φάση σημαντική για τη σωστή διαμόρφωση της σεξουαλικής τους ταυτότητας. Ταυτόχρονα τα παιδιά σε αυτή την ηλικία βιώνουν αισθήματα παντοδυναμίας.
Μια εγκατάλειψη από την μητέρα μπορεί να δημιουργήσει συναισθήματα θυμού, αλλά και ενοχών στο παιδί, αφού το παιδί θα έχει την τάση να κατηγορεί τον εαυτό του για την απουσία της μητέρας του. Όσο τώρα το παιδί θα εισέρχεται στην περίοδο της εφηβείας η εγκατάλειψη θα ενέχει περισσότερη σύγκρουση και θυμό.
Η εφηβεία είναι το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο ο έφηβος ουσιαστικά αναδομεί και διαμορφώνει την ταυτότητά του. Αν η μητέρα αποχωρήσει από την οικογένεια ο έφηβος θα αναστατωθεί πάρα πολύ, θα νιώσει ανασφάλεια, θυμό, ματαίωση και μια απέραντη αίσθηση κενού, τα οποία σε συνδυασμό με την τάση συνεχούς κριτικής και την ανάγκη αυτονόμησης του εφήβου μπορεί να οδηγήσουν σε παραβατική συμπεριφορά ή χρήση ουσιών, όπως αλκοόλ ή ναρκωτικά κ.α. Όλες οι συνέπειες όμως δεν είναι ίδιες και με την ίδια ένταση για κάθε παιδί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκτός από το περιβάλλον, αδιαμφισβήτητο ρόλο παίζει η ιδιοσυγκρασία και το ψυχικό υπόβαθρο κάθε παιδιού. Αυτό διαφοροποιεί το πώς κάθε παιδί αντιλαμβάνεται και επεξεργάζεται την απουσία της μητέρας του, γεγονός που σε συνδυασμό με το οικογενειακό του περιβάλλον επηρεάζει και τις επιπτώσεις που  αυτή θα έχει στην ανάπτυξή του.

Ο ρόλος του πατέρα σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ο πιο δύσκολος, αλλά και ο πιο κρίσιμος στην αναγκαιότητα του, να βιώσει το παιδί όσο πιο ανώδυνα γίνεται τα νέα δεδομένα.
Ο πατέρας, ο οποίος ξαφνικά μένει μόνος του, έχει πρωτίστως να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί τα δικά του συναισθήματα απόγνωσης, θυμού, μελαγχολίας και άγχους για το μέλλον. Ταυτόχρονα θα πρέπει να είναι αρκετά δυνατός ούτως ώστε να μην τα μεταφέρει στο παιδί, το οποίο στρέφεται τώρα αποκλειστικά σε αυτόν για να βρει ένα ασφαλές περιβάλλον για να αναπτυχθεί. Είναι πολύ σημαντικό ο γονέας που μένει πίσω, να αναγνωρίζει και να επεξεργάζεται τα συναισθήματά του, ενώ ταυτόχρονα πρόσωπα από το οικογενειακό περιβάλλον, όπως οι πατρικοί ή μητρικοί γονείς και ειδικά πρόσωπα θηλυκού γένους, όπως οι γιαγιάδες μπορούν να ελαφρύνουν το κενό που αφήνει η μητέρα και να συνδράμουν πρακτικά και ψυχικά στην καλύτερη ανάπτυξη του παιδιού. Ο πατέρας πρέπει να συζητάει με το παιδί του όσα εκείνο νιώθει, να τα αντέχει, να το στηρίζει και να το παρηγορεί. Ειδικά σε περιπτώσεις που τα παιδιά νιώθουν ενοχές για την μητρική εγκατάλειψη, πρέπει ο πατέρας να τους εξηγεί ότι όσα συμβαίνουν δεν είναι δική τους ευθύνη.
Είναι επίσης πολύ πιθανό ο πατέρας να κλειστεί στον εαυτό του προκειμένου να «πενθήσει» για την εγκατάλειψη που βιώνει και ο ίδιος ή να γίνει πολύ προστατευτικός υπερ-επενδύοντας στο παιδί του, κάτι που επίσης μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχισμό του παιδιού. Γι’ αυτό, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, καλό θα ήταν ο πατέρας να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό προκειμένου να μπορέσει να διαχειριστεί τη δυσκολία που αντιμετωπίζει και να βρει τη δύναμη να μεγαλώσει το παιδί του με όσο το δυνατόν πιο σωστά εφόδια.
Συνοψίζοντας, λοιπόν, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η απουσία της μητέρας αφήνει ένα μεγάλο κενό στην οικογένεια, ένα κενό που μπορεί να προκαλέσει βαθιά τραύματα και απειλητικά συναισθήματα στο παιδί. Παρόλα αυτά, πρέπει να κρατάμε στο νου μας ότι αν το παιδί μεγαλώσει σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον με αγάπη και κατανόηση, έχει όλες τις προοπτικές να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα με υγιή και ώριμη προσωπικότητα.

Ιουλία Κατσαΐτη
Ψυχολόγος