Όταν το παιδί χρησιμοποιείται ως όπλο (Γονεϊκή Αποξένωση) - Parental Alienation Syndrome

Το σύνδρομο της γονεϊκής αποξένωσης που αναφέρεται με τα αρχικά PAS (Parental Alienation Syndrome) πρωτοαναφέρθηκε το 1976 ως «παθολογικός προσεταιρισμός», όπου ένα παιδί απορρίπτει και στρέφεται έντονα εναντίον ενός γονιού και σχετίζεται με διαμάχες γύρω από ένα έντονο διαζύγιο και την επιμέλεια του παιδιού.
 
Parental Alienation Syndrome:
How to Detect It and What to Do About It


Το παιδί χρησιμοποιείται ως «όπλο» από τον γονιό που προσεταιρίζεται το παιδί έναντι του γονιού θύματος.
Η σχέση γονιού παιδιού, από σχέση με ανιδιοτελή αγάπη μεταμορφώνεται σε εκστρατεία λασπολογίας, αέναης κριτικής και μίσους. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του συνδρόμου διαδραματίζουν τα διαπροσωπικά δυναμικά που αναπτύσσονται και γι’ αυτό η θεραπεία πραγματοποιείται μέσα από οικογενειακές συνεδρίες. 
Οι ενέργειες αυτές του παιδιού είναι αποτέλεσμα των προσπαθειών του γονιού με την οριστική ή προσωρινή επιμέλεια μέσω συναισθηματικών κακοποιητικών πράξεων, να βλάψει το γονιό χωρίς επιμέλεια. Όταν η απόρριψη του γονιού βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα του παρελθόντος τότε δεν μιλάμε για το σύνδρομο αυτό.
Στις αρχές του 1980 ο Richard Gardner, ένας έμπειρος παιδοψυχίατρος με ενασχόληση και στην παιδο-ψυχιατροδικαστική, πρότεινε τον όρο Parental Alienation με αφορμή την εμπειρία του με παιδιά χωρισμένων γονιών. Διαπίστωσε σταδιακά ότι από την δεκαετία του 80 υπήρχε τάση κακολόγησης τους ενός γονιού από τον άλλο, μέσω του παιδιού. Έχει αναφερθεί στην ύπαρξη συγκεκριμένων συμπτωμάτων για να καθοριστεί το φαινόμενο αυτό ως σύνδρομο  Το σύνδρομο αυτό δεν κατόρθωσε να γίνει αποδεκτό ούτε στα πρόσφατα ταξινομητικά ψυχιατρικά κριτήρια DSM -5.
Αρχικά είχε ξεσηκώσει θύελλα διαμαρτυριών καθότι υπήρχε η θεώρηση ότι αποκλειστικά οι μητέρες προκαλούσαν το φαινόμενο αυτό. Στην πορεία αναθεωρήθηκαν οι απόψεις από  τον εμπνευστή του συνδρόμου. Επίσης είχαν διαπιστωθεί περιπτώσεις όπου γονείς κακοποιητικοί κρυβόντουσαν πίσω από τον τίτλο του θύματος ως προς την γονεϊκή αποξένωση και κατάφερναν να έχουν κοινή επιμέλεια του παιδιού ,με ολέθρια αποτελέσματα για το παιδί.
Ιατρικές και δικαστικές υπηρεσίες ασχολούνται με αυτό το θέμα διαρκώς
Οι δικαστικές αρχές το γνωρίζουν αλλά δεν το αποδέχονται και παραπέμπουν τα παιδιά να εκτιμώνται από παιδοψυχιάτρους .
Στην Ελληνική πρακτική ένας μεγάλος όγκος εργασίας των ειδικών παιδοψυχιάτρων ,ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών ασχολείται στην διερεύνηση των εισαγγελικών εντολών που δίνουν οι γονείς εν’ όψει ενός δύσκολου διαζυγίου . Υπάρχει η τάση μέσω των δικηγόρων να κάνουν οι γονείς ασφαλιστικά μέτρα ο ένας στον άλλο και για να ενδυναμώσουν την θέση τους οι γονείς χρησιμοποιούν τα παιδιά.
Ιδίως ο γονιός που δεν επιθυμεί το διαζύγιο ή θεωρεί τον εαυτό του αδικημένο και απατημένο ,τυφλώνεται από τον θυμό και το μίσος και παραμερίζει την οικογενειακή ιεραρχία κάνοντας παράλληλα το παιδί ,που είναι πιο κοντά στον πληγωμένο γονιό ,”κολλητό φίλο” και “εξομολογητή”.
Τα παιδιά μαθαίνουν συγκλονιστικές λεπτομέρειες ,αληθινές ή διαστρεβλωμένες, για πολύ προσωπικές στιγμές που δεν θα έπρεπε ποτέ να φτάσουν στα αυτιά τους. Συχνά οι πληροφορίες που έχουν τα παιδιά αφορούν εποχές πριν καν γεννηθούν και λέγονται τόσο ζωντανά και με τόση απέχθεια για τον άλλο γονιό που όντως εντυπωσιάζουν.
Τα συμπτώματα
Το σύνδρομο αυτό δεν έχει γίνει αποδεκτό από τις επιστημονικές κοινότητες ούτε από την δικαστική εξουσία. Αρχικά ο Gardner πίστευε ότι στο 90% οφείλοταν στις μητέρες.
Συχνό φαινόμενο του συνδρόμου είναι οι ψευδείς κατηγορίες για σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού που οδηγούν στην θετική έκβαση της λήψης επιμέλειας από τον γονιό που κάνει αυτούς τους ισχυρισμούς .
Η εμφάνιση του φαινoμένου σχετίζεται με την αλλαγή στάσης της δικαστικής εξουσίας όπου πριν θεωρούνταν δεδομένο ότι «τα παιδιά μέχρι την εφηβεία καλό είναι να μένουν με την μητέρα» και οι μητέρες είχαν την κηδεμονία. Όταν έγινε η στροφή στην λήψη αποφάσεων και η εκτίμηση γινόταν σύμφωνα με το “συμφέρον του παιδιού ‘’ οπότε άρχισαν οι κοινές κηδεμονίες ή και η χορήγηση της και σε μπαμπάδες, το φαινόμενο έγινε πιο συχνό. Δόθηκαν μεγαλύτερα δικαιώματα στους πατεράδες και αυξήθηκε ο χρόνος που περνούσαν με τα παιδιά τους, εντάθηκαν όμως και οι διενέξεις γύρω από το διαζύγιο. Σε μελέτη ήδη του 1991 απο το Αμερικάνικο Τμήμα οικογενειακού δικαίου που χρειάσθηκε 12 χρόνια να ολοκληρωθεί διαπιστώθηκε «πλύση εγκεφάλου» των παιδιών σε μεγάλο εύρος και σε ποσοστά που φτάνουν ως και το 80% των διαζυγίων.
Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει στην αύξηση του φαινομένου είναι η μεγαλύτερη συχνότητα με την οποία ζητώνται οι εισαγγελικές εντολές , κάτι που διαπιστώνουν όλοι όσοι εργάζονται σε δημόσια παιδοψυχιατρικά τμήματα και επωμίζονται τον φόρτο της διερεύνησης πιθανών κακοποιήσεων των παιδιών από τον ένα ή τον άλλο γονιό. Οι δικηγόροι που χειρίζονται υποθέσεις διαζυγίων καταφεύγουν πολύ εύκολα σε προτάσεις διενέργειας εισαγγελικής εντολής ως πιο επιθετική τακτική ,χωρίς βέβαια να υπολογίζουν το ψυχικό κόστος στα παιδιά αλλά και τους γονείς τους. Στις Η.Π.Α. έχει βρεθεί ότι όπως και οι καταγγελίες για κακοποίηση έχουν διπλασιασθεί ,έτσι και οι ψευδείς αναφορές αφορούν το 50% του συνόλου καθώς  θεωρείται το υπέρτατο όπλο για να κερδίσει ένας γονιός την επιμέλεια η αναφορά για μια πιθανή κακοποίηση.
Απο δεδομένα του 1985-86 ,όταν έγινε έντονο το φαινόμενο στις Η.Π.Α. ,διαπιστώθηκε ότι από γύρω στο 2% των διαζυγίων υπήρχαν αναφορές για κακοποίηση του παιδιού ,τα ποσοστά ανά περιοχή διέφεραν από 1-8% ενώ διαπιστώθηκε ότι στο 50% ήταν ψευδείς οι αναφορές . 10 χρόνια αργότερα το 1996, 2 εκατομμύρια παιδιά αναμίχθηκαν σε διαδικασίες διερεύνησης με ψευδείς κατηγορίες για τους γονείς τους .Ο πραγματικός αριθμός κακοποιημένων παιδιών ήταν 1 εκατομμύριο ,τεράστιος αριθμός και πάλι. Λήφθησαν αποφάσεις και πλέον θεωρείται ποινικό αδίκημα ή ψευδής αναφορά για κακοποίηση στις Η.Π.Α.
Δεν είναι συνώνυμο η σεξουαλική κακοποίηση με το σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης αλλά είναι αυξημένες οι αναφορές γύρω από αυτό. Άλλα στοιχεία που συχνά αναφέρονται είναι η σωματική κακοποίηση,η παραμέληση,η συναισθηματική κακοποίηση ή ιστορικό συζυγικής βίας. Επίσης κάποιες φορές αυτοί που προσπαθούν να εξοστρακίσουν τον/την πρώην σύζυγο τους καταγγέλουν ψευδώς ότι η άλλη πλευρά χρησιμοποιεί τακτικές αποξένωσης. Εννοείται ότι όταν όντως υπήρχαν περιστατικά βίας και κακοποίησης δεν μπορούμε να μιλάμε για το εν λόγω σύνδρομο.
Με την αλλαγή που επέφερε το φεμινιστικό κίνημα οι πατεράδες ανέλαβαν ενεργό ρόλο στην ανατροφή των παιδιών τους . Μετά το διαζύγιο οι πατεράδες συνέχιζαν να ασχολούνται με τα παιδιά τους μέχρι που διαπιστωνόταν ότι δεν είχαν κανένα νομικό δικαίωμα στην ανατροφή του παιδιού τους εκτός και αν η μητέρα συμφωνούσε. 

Πλέον και σε δικαστικές αποφάσεις η κοινή επιμέλεια φάνηκε βοηθητική λύση για να μειωθούν οι εντάσεις και οι διενέξεις. Οι περισσότερες μητέρες δέχονταν εύκολα την κοινή επιμέλεια ,άλλες πάλι όχι. Συχνά υπήρχαν αναφορές για την σχέση του φύλου του παιδιού και του γονιού που έπαιρνε την επιμέλεια.

Χαρακτηριστικά του συνδρόμου γονεϊκής αποξένωσης είναι

• To παιδί μειώνει τον αποξενωμένο πατέρα με υβριστική γλώσσα και εναντιωματική συμπεριφορά .
  
• Το παιδί δεν έχει ισχυρά επιχειρήματα την συμπεριφορά του.
  
• Το παιδί είναι σίγουρο για τον τρόπο που φέρεται και δεν έχει αμφιβολίες, νιώθει μόνο μίσος ή π.χ. παλινδρομεί μεταξύ αγάπης –μίσους.
  
• Δηλώνει ότι μόνο του σκέφτηκε την ιδέα της μείωσης του γονιού του.
  
• Το παιδί νιώθει την ανάγκη να υποστηρίξει και να συμπαρασταθεί στον γονιό που δημιουργεί την αποξένωση.
  
• Το παιδί δεν νιώθει τύψεις από την σκληρότητα που επιδεικνύει στον ένα γονιό.
  
• Χρησιμοποιεί δανεικά σενάρια ή περιγράφει με πολλή ζωντάνια καταστάσεις που δεν έχει ζήσει .
  
• Εκδηλώνει αποστροφή στον οικογενειακό και φιλικό κύκλο του απομονωμένου γονιού.

Θεωρείται ότι υπάρχουν τρεις κατηγορίες γονιών που προκαλούν την Αποξένωση του άλλου γονιού .

• Αυτοί που το κάνουν από αφέλεια και από την ευαλωτότητα τους λόγω του διαζυγίου και επιθυμούν να το διορθώσουν .
  
•  Η μεσαία κατηγορία όπου ο ένας γονιός χάνει τον έλεγχο όταν τον προκαλούν και επιτίθεται ενώ όταν ηρεμεί, δεν παραδέχεται ότι βρέθηκε εκτός ελέγχου.
  
• Στη τρίτη κατηγορία, βρίσκονται όσοι εμπλέκονται στο σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης.

Συνέπειες του φαινομένου
Οι συμπεριφορές των ενηλίκων που κατηγορούν τον «άλλο γονιό » τρομάζουν και μπερδεύουν τα παιδιά .
Χάνεται η αίσθηση της ασφάλειας και κλονίζεται ο ασφαλής δεσμός παιδιού-γονιού με αποτέλεσμα το παιδί να αναπτύσσει να δυσπροσάρμοστες συναισθηματικές συμπεριφορές και έντονες αντιδράσεις που χρήζουν παιδοψυχιατρικής παρέμβασης . Τα παιδιά αυτά που είναι θύματα τέτοιων καταστάσεων αναπτύσσουν προκλητική συμπεριφορά ,άλλοτε εναντιωματική και άλλες φορές  αυτοτραυματική με σημαντική συχνότητα για να μειώσουν την συναισθηματική φόρτιση που νιώθουν..
Η απομόνωση του παιδιού από τον ‘κακό ‘ γονιό είναι μια στρατηγική που βοηθάει την επίτευξη του στόχου .Μπαίνει η ιδέα στα παιδιά ότι πρέπει να προστατευθούν από τον γονιό .
Ενώ τα παιδιά επιζητούν περισσότερο την αγάπη και των δυο γονιών μετά από ένα διαζύγιο ,αναγκάζονται από τέτοιες περιστάσεις να πάρουν μεγάλες αποφάσεις και να επιλέξουν με διλήμματα ποιόν θα ακολουθήσουν.
Από γράμματα ενηλίκων που ως παιδιά βίωσαν την γονεϊκή αποξένωση σε έντονο ή ήπιο βαθμό φαίνονται τα έντονα αισθήματα πόνου ,θυμού και ντροπής για όσα είπαν και έκαναν στον γονιό τους υπό τις οδηγίες του άλλου γονιού.

Τα παιδιά αυτά συχνά νιώθουν ανάξια να αγαπηθούν ,δυσκολεύονται να δημιουργήσουν υγιείς σχέσεις ως ενήλικες και αργότερα αποστασιοποιούνται από τον γονιό που έμεναν μαζί και ήταν υπεύθυνος για την γονεϊκή αποξένωση του άλλου γονιού .
Νιώθουν συνέχεια διχασμένα ανάμεσα σε δυο στρατόπεδα ακόμα και αν μεγαλώσουν και ενηλικιωθούν όταν ο γονιός που τους μεγάλωσε δεν ξεπέρασε το διαζύγιο και φρόντιζε να διατηρεί υψηλή ένταση όταν αναφέρεται το όνομα του άλλου γονιού .
Συχνές αναφορές για το αν πληρώνει ο άλλος γονιός διατροφή ή ότι δεν ήθελε πλέον την οικογένεια του για να αφοσιωθεί στην καριέρα ή σε άλλη σχέση,  πληγώνουν αφάνταστα τα παιδιά . Τους λείπει ο γονιός τους αλλά νιώθουν σε σύγχυση όταν τους λένε ότι ο γονιός τους δεν τους θέλει και δεν ξέρουν ότι δεν έρχεται να τα δει επειδή δεν μπορεί και όχι γιατί δεν θέλει.

Όταν αργότερα στην ενηλικίωση αντιλαμβάνονται τα παιδιά αυτά την πραγματικότητα θυμώνουν με τον γονιό που έμεναν ,απομακρύνονται και λυπούνται και έχουν τύψεις για τον γονιό που έμεινε στην αφάνεια .
Τα παιδιά σε μικρή ηλικία φαντάζονται ότι μπορούν να καταφέρουν τα πάντα αλλά και ότι εξαιτίας τους, συμβαίνουν πολλά γεγονότα .Νιώθουν στις περιπτώσεις διαζυγίου ότι εκείνα φταίνε . Όταν υπάρχουν εντάσεις ή συμβαίνει το φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης, πιστεύουν ότι τα ίδια είναι η αιτία και ότι δεν είναι αρκετά καλά παιδιά για να αγαπηθούν και να κρατήσουν μαζί την οικογένεια. Νιώθουν ένα κενό που παραμένει και σε μεγάλη ηλικία όπου ακόμα ψάχνουν τι έφταιγε και δεν τα ήθελε ο γονιός τους ,όπως τους είχαν πει. Εννοείται βέβαια ότι σε περιπτώσεις που υπάρχει διαπιστωμένη κακοποίηση ή παραμέληση δεν μιλάμε για γονεϊκή αποξένωση.
Αυτό που μπορεί να γίνει σε περιπτώσεις διαζυγίου είναι να υπάρχει κατάλληλη συμβουλευτική γονέων γύρω από τους χειρισμούς τους . Η εκτίμηση από παιδοψυχίατρο ενδείκνυται καθώς μπορεί να διακρίνει αν κάποιος γονιός έχει συναισθηματικά προβλήματα και χρειάζεται επιπλέον ενίσχυση ώστε να τον καθοδηγήσει κατάλληλα.
Οι γονείς σε έντονα διαζύγια παραβλέπουν τον ψυχικό κόσμο του παιδιού τους και αγνοούν τις επιπτώσεις στον ψυχισμό τους.
Με κατάλληλη ενημέρωση αλλά και κατανόηση των συνεπειών των πράξεων τους μπορεί να εξομαλυνθεί η κατάσταση.
Η οικογενειακή θεραπεία βοηθάει στο να ακουσθούν όλες οι πλευρές αλλά και να γίνουν κατανοητές οι αντιδράσεις μας σε σχέση με τις οικογένειες καταγωγής ,τον τρόπο ανατροφής αλλά και τοις δυναμικές που αναπτύχθηκαν στο γονεϊκό ζεύγος.Ορισμένες φορές χρειάζεται και ατομική ψυχοθεραπεία κάποιου από τους γονείς ή και του παιδιού.

Μερσύνη Αρμενάκα
Παιδοψυχίατρος-Ψυχοθεραπεύτρια

singleparent