Όταν οι Tennyson και Goethe αντίκρυσαν ένα λουλούδι

Η σχέση του Tennyson με το λουλούδι είναι σχέση κατοχής ή απόκτησης (έχειν) — όχι βέβαια αγαθών αλλά γνώσης. 

Η σχέση του Goethe με το λουλούδι που αντικρίζει είναι σχέση ύπαρξης (είναι).

------------------ 

Σαν εισαγωγή για την κατανόηση της διαφοράς ανάμεσα στον τρόπο ύπαρξης με βάση το έχειν και στον τρόπο ύπαρξης με βάση το είναι, θα χρησιμοποιήσω δύο ποιήματα με παρόμοιο περιεχόμενο.

Οι στίχοι του Tennyson είναι οι παρακάτω:

Λουλούδι στη σχισμάδα του τοίχου,
Σε τραβάω απ' τη σχισμάδα,
Σε κρατάω εδώ στο χέρι μου,
Ολάκερο με τη ρίζα,
Μικρό λουλούδι — αν μπορούσα να καταλάβω
Τι είσαι, κι εσύ και η ρίζα σου,
Ολάκερο εσύ,
Θα 'ξερα τι είναι ο Θεός κι ο άνθρωπος.

 

Η διαφορά είναι εντυπωσιακή. Ο Tennyson κινείται προς το λουλούδι με την πρόθεση να το αποκτήσει. Το «ξεριζώνει» «ολάκερο με τη ρίζα». Κι ενώ κλείνει το ποίημα με το συλλογισμό ότι το λουλούδι μπορεί να τον βοηθήσει να γνωρίσει τη φύση του Θεού και του ανθρώπου, το ίδιο το λουλούδι είναι ήδη νεκρό, στα χέρια του, σαν αποτέλεσμα του ενδιαφέροντός του γι' αυτό. 

Ο Tennyson, όπως τον βλέπουμε μέσα από το ποίημά του, μπορεί θαυμάσια να συγκριθεί με το δυτικό επιστήμονα που ψάχνει να βρει την αλήθεια καταστρέφοντας τη ζωή.

Ο Tennyson φαίνεται ότι χρειάζεται ν' αποκτήσει το λουλούδι για να καταλάβει τους ανθρώπους και τη φύση. Αποκτώντας το, όμως, το λουλούδι καταστρέφεται.

Το ποίημα του Goethe:

ΒΡΗΚΑ

Περπάταγα στο δάσος
ολομόναχος,
Δε γύρευα τίποτα,
Μονάχα αυτό που σκεφτόμουν.

Είδα στη σκιά
Ένα μικρό λουλούδι να φυτρώνει,
Λαμπερό σαν αστέρι
Σαν όμορφα μάτια.

Ήθελα να το κόψω
Μα μου είπε γλυκά:
Για να μαραθώ
Πρέπει να με κόψεις;

Το ξέχωσα
Με όλη του τη ρίζα,
Το πήγα στον κήπο
Του όμορφου σπιτιού.

Το φύτεψα ξανά
Σε μια ήσυχη γωνιά,
Τώρα όλο και μεγαλώνει
Όλο και ανθίζει.

Περπατώντας κάποτε ο Goethe, χωρίς συγκεκριμένο σκοπό, γοητεύτηκε από ένα μικρό λαμπερό λουλούδι.
Γράφει στο ποίημά του ότι ένιωσε τον ίδιο πειρασμό με τον Tennyson να το ξεριζώσει. Αλλά, αντίθετα από τον Tennyson, ο Goethe έχει συναίσθηση ότι αυτό θα σήμαινε το θάνατο του λουλουδιού. 

Για τον Goethe, το λουλούδι αυτό είναι τόσο ζωντανό, που του μιλάει και τον προειδοποιεί. Τελικά, λύνει το πρόβλημα διαφορετικά από τον Tennyson. Βγάζει το λουλούδι «με όλη του τη ρίζα» και το ξαναφυτεύει έτσι ώστε η ζωή του να μην καταστραφεί.

Για τον Goethe, στην κρίσιμη στιγμή, η δύναμη της ζωής είναι μεγαλύτερη από τη δύναμη της απλής διανοητικής περιέργειας. Είναι περιττό βέβαια να πούμε ότι αυτό το όμορφο ποίημα του Goethe εκφράζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη φύση.

Η σχέση του Tennyson με το λουλούδι είναι σχέση κατοχής ή απόκτησης (έχειν) — όχι βέβαια αγαθών αλλά γνώσης. Η σχέση του Goethe με το λουλούδι που αντικρίζει είναι σχέση ύπαρξης (είναι). Με το είναι αναφέρομαι σ' εκείνο τον τρόπο ύπαρξης όπου κάποιος ούτε έχει κάτι ούτε αποζητάει με απληστία να έχει, αλλά είναι χαρούμενος, χρησιμοποιεί παραγωγικά τα ιδιαίτερα χαρίσματά του και γίνεται ένα με τον κόσμο. 

Ο Goethe, ο μεγάλος εραστής της ζωής, ένας από τους μεγαλύτερους εχθρούς της μηχανοποίησης και της καταστροφής του ανθρώπου, έχει εκφράσει το είναι σαν κάτι αντίθετο στο έχει σε πολλά ποιήματά του. Στον Φάουστ δίνει μια δραματική περιγραφή της πάλης ανάμεσα στο είναι και το έχει (ο Μεφιστοφελής αντιπροσωπεύει το έχει). Στο παρακάτω ποίημα, εκφράζει την ποιότητα του είναι με τη μεγαλύτερη απλότητα:

ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

Ξέρω πως τίποτα δεν είναι δικό μου
Εκτός από τη σκέψη που ανεμπόδιστα
Κυλάει από την ψυχή μου.
Κι ακόμα, κάθε όμορφη στιγμή
Που η καλή Μοίρα
Μ' αφήνει ολόψυχα να χαρώ.

 

Η διαφορά είναι μάλλον ανάμεσα σε μια κοινωνία, που το ενδιαφέρον της συγκεντρώνεται στους ανθρώπους, και σε μια άλλη που το ενδιαφέρον της συγκεντρώνεται στα πράγματα. 

Η τάση του έχει χαρακτηρίζει τη δυτική βιομηχανική κοινωνία, όπου η απληστία για χρήμα, δόξα και δύναμη έχει γίνει ο κυρίαρχος τρόπος ζωής. 

...................................

Αλλά ο σύγχρονος άνθρωπος δε μπορεί να καταλάβει το πνεύμα μιας κοινωνίας που δεν έχει σαν στόχο την ιδιοκτησία και την απληστία.

...................................

Από την εισαγωγή του βιβλίου ERICH FROMM

ΝΑ ΕΧΕΙΣ Η ΝΑ ΕΙΣΑΙ

περισσότερα εδώ: antikleidi