Η αθλιότητα της εποχής μας: Η πείνα ως όπλο μαζικής καταστροφής

Tου Στρατή Αγγελή

Έγκλημα πολέμου η ανθρωπιστική καταστροφή στη Συρία

Από τις πολιορκίες της αρχαιότητας και του Μεσαίωνα μέχρι την κατάκτηση της Αμερικής και τα πεδία των μαχών του 21ου αιώνα, η ιστορία της ανθρωπότητας είναι ιστορία πολέμων και πείνας, που γράφουν οι νικητές. Βάσει των διεθνών συνθηκών και συμβάσεων απαγορεύεται πλέον να χρησιμοποιείται ο λιμός ως όπλο και η χρήση του αντιμετωπίζεται ως έγκλημα πολέμου. Όσο δύσκολη είναι όμως η καταγραφή των απωλειών από ασιτία στη μία ή στην άλλη πολεμική σύγκρουση, άλλο τόσο είναι αναγκαίο και επιβεβλημένο να διακρίνονται οι περιπτώσεις όπου η πείνα χρησιμοποιείται ως όπλο όχι μόνο για να καταβάλει τον αντίπαλο στρατιωτικά, αλλά για να εξοντώσει συστηματικά τον άμαχο πληθυσμό. Πρόκειται για έγκλημα πολέμου και το όπλο μαζικής καταστροφής είναι η ασιτία.

Την εβδομάδα που πέρασε, ένα από τα κύρια θέματα της διεθνούς ειδησεογραφίας ήταν ο εφοδιασμός με τρόφιμα τριών πόλεων υπό πολιορκία στη Συρία. Η πρώτη ήταν η Μαντάγια, όπου 40.000 άνθρωποι λιμοκτονούσαν υπό την πολιορκία των κυβερνητικών δυνάμεων του προέδρου Μπασάρ Αλ Άσαντ. Στελέχη του ΟΗΕ, του Ερυθρού Σταυρού και της Ερυθράς Ημισελήνου περιέγραψαν την κατάσταση με τα μελανότερα χρώματα: Δεκάδες νεκροί από την πείνα, εκατοντάδες άμαχοι μόλις ένα βήμα από τον θάνατο, ανίκανοι να πάρουν τα πόδια τους και να βγουν από τα σπίτια για να παραλάβουν τη βοήθεια, παιδιά που εκλιπαρούσαν για μια μπουκιά, για ένα μπισκότο. Στις εκτενείς ανταποκρίσεις, χαμένες κάπου στη μετάφραση, λιγοστές μαρτυρίες ότι και οι αντάρτες που ελέγχουν την πόλη φρόντιζαν πρώτα για την επιβίωση των πολεμιστών, ενώ οι μαυραγορίτες έκαναν χρυσές δουλειές. Η πόλη είναι από τα τελευταία προπύργια των αντικαθεστωτικών στην περιοχή μεταξύ της Δαμασκού και των συνόρων με το Λίβανο. Εκτός από την αυτονόητη ανθρωπιστική διάσταση, υπάρχει και η στρατηγική.

Ίσως αυτό να εξηγεί το μικρότερο ενδιαφέρον των δυτικών ΜΜΕ για τις άλλες δύο περιοχές όπου μεταφέρθηκαν εφόδια, κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των αντιπάλων. Είναι οι σιιτικές πόλεις Φούα και Κεφράγια, στη βόρεια επαρχία Ιντλίμπ, κοντά στα σύνορα με την Τουρκία, που πολιορκούνται από τους αντάρτες. Λέγεται ότι τις πόλεις αυτές, ανεφοδίαζε το συριακό καθεστώς από αέρος, δηλαδή με ρίψεις τροφίμων, κατά αραιά διαστήματα.

Μαντάγια
Από τη Μαντάγια έφτασαν φωτογραφίες με σκελετωμένα παιδιά και μαρτυρίες ότι ο κόσμος μάζευε τα φύλα από τα δέντρα, τα έβραζε και τα έτρωγε. Σαν τη γερμανική κατοχή στην Αθήνα, τα βραστά χόρτα χωρίς λάδι και την πείνα που σκότωσε περισσότερους Έλληνες στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο απ' ό,τι οι Γερμανοί και οι Ιταλοί. Σαν την πολιορκία του Στάλινγκραντ από τα χιτλερικά στρατεύματα, σαν την εξόντωση εκατομμυρίων πολιτών της τότε ΕΣΣΔ.

Μπιάφρα
Στα χρόνια που ακολούθησαν, τα εγκλήματα πολέμου συνεχίστηκαν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη. Στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα, η Μπιάφρα της δυτικής Αφρικής έγινε ένα απέραντο νεκροταφείο. Τρία εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν από την πείνα, τον αποκλεισμό, τις μαζικές εκτελέσεις. Τρία εκατομμύρια νεκροί μέσα σε δυόμισι χρόνια πολέμου (1967-1970) για ανεξαρτησία από τη Νιγηρία. Από εκεί οι συγκλονιστικές φωτογραφίες με τα σκελετωμένα παιδιά που κατέγραψαν στη συνείδηση της ανθρωπότητας το δράμα με τη έκφραση «σαν τα παιδιά της Μπιάφρας». Μέσα από αυτή την ανθρωπιστική καταστροφή αναδείχθηκαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα και ο Μπερνάρ Κουσνέρ, που έμελλε να γίνει αργότερα υπουργός Εξωτερικών του Νικολά Σαρκοζί.

Στο Κέρας της Αφρικής, εκατομμύρια άνθρωποι εξοντώθηκαν από τον πόλεμο, την πείνα και την ξηρασία.

Αιθιοπία
Στην Αιθιοπία, το φιλοσοβιετικό καθεστώς Μεγκίστου αντιμετώπισε τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς με όπλο την πείνα και την τρομοκρατία, αναγκάζοντας πληθυσμούς να μετακινηθούν τη δεκαετία του '70 και του '80. Εκτιμήσεις του ΟΗΕ αναφέρουν ότι οι νεκροί στην Αιθιοπία και την Ερυθραία έφτασαν το ένα εκατομμύριο στα μέσα της δεκαετίας του '80. Πόσοι πέθαναν από πείνα, πόσοι από σφαίρες, πόσοι από μαχαίρι... Πάντως εκατομμύρια δολάρια που προορίζονταν για τα θύματα του λιμού διοχετεύτηκαν σε αντικαθεστωτικούς για αγορά όπλων, όπως προέκυψε από έγγραφα της CIA.

Σουδάν
Στο Σουδάν, η κυβέρνηση αλλά και οι αυτονομιστές αντάρτες του Νότου χρησιμοποίησαν ως όπλο τον λιμό για να ελέγξουν πληθυσμούς και εδάφη καθώς ο 20ός αιώνας όδευε προς το τέλος του. Εξήντα χιλιάδες νεκρούς μόνο μέσα σε ένα χρόνο, το 1998, κατέγραψαν οι ...
στατιστικές στα χωριά που έγιναν στάχτη. Οι επιζώντες αναγκάστηκαν να τα εγκαταλείψουν. Όσο για την ανθρωπιστική βοήθεια, όπως συμβαίνει σε όλες τις εμπόλεμες ζώνες, ένα μεγάλο μέρος της καταλήγει στα χέρια των ενόπλων που απαιτούν και παίρνουν στα μπλόκα μερίδιο για να επιτρέψουν τη διέλευσή της. Εάν φτάσουν στον προορισμό τους τα μισά φορτηγά, είναι επιτυχία. Με αυτόν τον τρόπο όμως -αναγκαίο κακό -συντηρείται και η σύγκρουση.

Σομαλία
Βυθισμένη στο χάος του εμφυλίου εδώ και δύο δεκαετίες, η Σομαλία είναι άλλη μια χώρα όπου η ανθρώπινη ζωή έχει πολύ μικρή αξία. Περισσότεροι από 250.000 άνθρωποι πέθαναν από τον λιμό μεταξύ 2010 και 2011, αποτέλεσμα της ξηρασίας και της εμφύλιας σύρραξης. Ένα στα δύο θύματα ήταν παιδί κάτω των πέντε ετών. Προηγήθηκε η μεγάλη πείνα του 1992, με πάνω από 220.000 νεκρούς. Σημεία των καιρών: Ο δεύτερος και πιο πρόσφατος λιμός προκάλεσε μικρότερο διεθνές ενδιαφέρον και κινητοποίηση από τον πρώτο. Μεσολάβησε η στρατιωτική επέμβαση του ΟΗΕ και του Οργανισμού Αφρικανικής Ενότητας για ανθρωπιστικούς λόγους, που κατέληξε στο αμερικανικό φιάσκο με τη σφαγή στο Μογκαντίσου το 1993.

Ρουάντα
Σε πολλές περιπτώσεις, κυβερνήσεις και αντάρτικες ομάδες προκαλούν ελλείψεις τροφίμων και τις συντηρούν για να ελέγχουν πληθυσμούς μέσω της επιλεκτικής παροχής εφοδίων. Στη Ρουάντα, ο έλεγχος της διανομής τροφίμων σε προσφυγικούς καταυλισμούς εξασφάλισε πολιτική εξουσία και στρατιωτικό έλεγχο μετά τη γενοκτονία της φυλής Τούτσι από τους Χούτου το 1994. Η διεθνής κοινότητα βρέθηκε σε ρόλο παρατηρητή στα πρώτα στάδια. Όταν ανέλαβε δράση, 800.000 άνθρωποι είχαν ήδη σφαγιαστεί.

Ιράκ
Στο Ιράκ, ο πολυετής διεθνής αποκλεισμός μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου πολέμου στον Περσικό (2003-2011) εξάντλησε τον πληθυσμό και σκότωσε μισό εκατομμύριο ανθρώπους αλλά όχι το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν, που έπεσε τελικά με την αμερικανοβρετανική εισβολή. Εκείνη την εποχή, σε πολλά δυτικά ΜΜΕ τα δεινά του ιρακινού λαού επισκιάζονταν από τις φιλοπόλεμες κραυγές για τη συντριβή του δικτάτορα με το «χημικό» οπλοστάσιο.

Στη Λωρίδα της Γάζας, το Ισραήλ αψηφά τη διεθνή νομιμότητα και επιβάλλει ασφυκτικό αποκλεισμό σε δύο εκατομμύρια Παλαιστίνιους, που ζουν σε 360 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης. Το Ισραήλ επικαλείται την ανάγκη αυστηρών ελέγχων στην ανθρωπιστική βοήθεια για να μην διοχετεύεται κρυμμένος οπλισμός και άλλα «απαγορευμένα» υλικά. Επί χρόνια όμως λειτουργούσε με την ανοχή όλων των «παικτών» της περιοχής το δίκτυο των τούνελ από την Αίγυπτο, που συντηρούσε εκτός από μερίδα του πληθυσμού και τον μαυραγοριτισμό. Μια διεθνής «ανθρωπιστική επέμβαση» ίσως γίνει πραγματικότητα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο στη Συρία, αλλά είναι μάλλον απίθανο να συμβεί στη Λωρίδα της Γάζας.

"Ανθρωπιστικές" στρατιωτικές επεμβάσεις
Οι «ανθρωπιστικές στρατιωτικές επεμβάσεις» τύπου Σομαλίας, Βοσνίας, Ρουάντας και βόρειου (κουρδικού) Ιράκ έχουν όρια και αδυναμίες που αποκαλύπτουν τα αδιέξοδα και τις προθέσεις των εμπνευστών τους. Το ποτάμι της προσφυγιάς από τη Μέση Ανατολή, το Κέρας της Αφρικής και τηνΥποσαχάρια Αφρική δεν έχει τελειωμό. Το φουσκώνουν ο πόλεμος, η πείνα, οι ξένες επεμβάσεις. Τα κεφάλαια που έχει στη διάθεση του ο ΟΗΕ για επισιτιστική βοήθεια δεν επαρκούν. Ανθρωπιστικές οργανώσεις και εθελοντές αγωνίζονται να καλύψουν τα κενά.

Υπάρχει όμως και μια άλλη παράμετρος στην ανθρωπιστική βοήθεια για την πρόληψη και αντιμετώπιση των λιμών. Τα εφόδια που προορίζονται για τους πλέον εξασθενημένους, για τα γυναικόπαιδα, καταλήγουν στα χέρια των ανδρών, που τα νέμονται με βάση τις δικές τους προτεραιότητες. Γι' αυτό τον λόγο έχει συζητηθεί στους κόλπους του ΟΗΕ αλλά και ανθρωπιστικών οργανώσεων η δυνατότητα να παραδίδονται τα τρόφιμα απευθείας στις γυναίκες, ώστε να φροντίζουν πρώτα τα παιδιά τους, κατόπιν την υπόλοιπη οικογένεια. Παρ' ότι το τελευταίο μοιάζει με άσκηση επί χάρτου για τις ανδροκρατούμενες κοινωνίες, θα μπορούσε να σώσει ολόκληρες γενιές.

Δεκαπέντε πόλεις σε πολιορκία στη Συρία
«Oι σπαρακτικές ιστορίες πείνας καταδεικνύουν απλώς την κορυφή του παγόβουνου. Οι Σύροι υποφέρουν και πεθαίνουν σε ολόκληρη τη χώρα καθώς ο λιμός χρησιμοποιείται ως όπλο πολέμου, τόσο από τη συριακή κυβέρνηση όσο και από τις ένοπλες ομάδες. Με το να συνεχίζουν την επιβολή πολιορκιών σε περιοχές αμάχων και να επιτρέπουν τη βοήθεια μονάχα σποραδικά και κατά την κρίση τους, πυροδοτούν ανθρωπιστική κρίση και παίζουν με τις ζωές εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων», δήλωσε ο Φίλιπ Λούθερ, διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. «Η χρήση της πείνας των αμάχων ως πολεμική μέθοδος αποτελεί έγκλημα πολέμου. Και οι δυο πλευρές που πολιορκούν περιοχές αμάχων -η κυβέρνηση και οι μη κρατικές ένοπλες ομάδες- πρέπει να σταματήσουν να εμποδίζουν τις προμήθειες ανακούφισης και να επιτρέπουν την άμεση και απρόσκοπτη πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια».

Ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι περίπου 400.000 άνθρωποι επιβιώνουν χωρίς πρόσβαση σε σωτήρια βοήθεια σε 15 πολιορκημένες τοποθεσίες σε ολόκληρη τη Συρία. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ενέκρινε δύο ψηφίσματα, καλώντας όλα τα εμπλεκόμενα μέρη της σύγκρουσης να άρουν τις πολιορκίες και να χορηγούν πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια. Μέχρι στιγμής, όλα τα μέρη έχουν αποτύχει να συμμορφωθούν με τα ψηφίσματα αυτά για να απαλύνουν τον πόνο των αμάχων στη Συρία.