Ιστορικά: «Η λατρεμένη Φρειδερίκη», που έκανε τα παιδιά «εξαγώγιμο προϊόν»

Φωτογραφία και λεζάντα από το φυλλάδιο «Test of Time» 

του Near East Foundation (1953) | Τ. Κωστόπουλος

Βασιλική Χρυσοστομίδου*

«Η βασίλισσα Φρειδερίκη, κόρη του Γερμανού δούκα του Μπρούνσβικ, έχει κάνει για την ευημερία των άπορων παιδιών πολύ περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη Ελληνίδα»
περιοδικό «Νew Yorker», 25/8/1951
Οι παιδοπόλεις αποτέλεσαν την καρδιά της προνοιακής πολιτικής της Φρειδερίκης και λειτούργησαν ως εργαστήρια αναπαραγωγής της εθνικοφροσύνης και ενίσχυσης του θεσμού της μοναρχίας στην Ελλάδα.

Η επιστροφή του Γεωργίου στη χώρα μετά το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου του 1946, με τον εμφύλιο πόλεμο να κλιμακώνεται απειλητικά και την κυβερνητική αστάθεια να ταλανίζει τη χώρα, δεν ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική για το μέλλον της ελληνικής μοναρχίας.
Ο Γεώργιος, παρά την υποστήριξη που έλαβε από τον βρετανικό παράγοντα, ήταν ύποπτος για επανάληψη των παλαιών πολιτικών εκτροπών του.
Το διάδοχο ζεύγος Παύλου-Φρειδερίκης φλεγόταν από την επιθυμία επιστροφής του στην Ελλάδα και αποτελούσε τη μεγάλη ελπίδα της φιλομοναρχικής παράταξης (F.O. 371/58854/R1773, 7/8/1946).

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο πρόσωπο της Φρειδερίκης που, ως πριγκίπισσα διαδόχου μετά τον γάμο της με τον Παύλο το 1938, είχε ξεκινήσει δυναμικά την κατασκευή του προφίλ της ως μέλλουσας μητέρας του έθνους.
Ο θάνατος του Γεωργίου την 1η Απριλίου 1947 θα φέρει τον Παύλο στον θρόνο και τη Φρειδερίκη στην κεντρική σκηνή της πολιτικής ζωής της χώρας, με την ανάληψη πρωτοβουλιών και ενεργειών που θα καταστήσουν το Παλάτι βασικό πόλο εξουσίας στην Ελλάδα - και αξιόπιστο σύμμαχο στο πλευρό των ΗΠΑ, που διαδέχτηκαν τη Βρετανία στην κηδεμονία της χώρας από τον Μάρτιο του 1947.
..........
Ένα εξαγώγιμο προϊόν

«Ο Αμερικανός λοχίας Stephen Merril, που μιλά ελληνικά σαν ντόπιος, κρατάει έναν μικρό “συμπατριώτη” του στην Παιδόπολη Ιωαννίνων». Φωτογραφία και λεζάντα από το «National Geographic» (Δεκέμβριος 1949)

Κατά τη δεκαετία 1950-1960 πραγματοποιούνται μαζικές υιοθεσίες Ελληνόπουλων στις ΗΠA.
Ένα δημοσίευμα του Ιουνίου 1963 στο περιοδικού «Νέα Οικονομία» αναφέρει:

«Επ’ ευκαιρία της αφίξεως του 10.000στού παιδιού που υιοθέτησαν Αμερικανοί από την Ελλάδα, έγινε επίσημος τελετή εις τον Λευκόν Οίκον.
Η κ. Κένεντυ, ο γερουσιαστής της Οκλαχόμας, ο βουλευτής της Πενσυλβάνιας, οι ιερείς των Ελληνικών Κοινοτήτων, ο διευθυντής του Γραφείου Τύπου της Ελληνικής πρεσβείας και όστις άλλος, παρέστησαν εις την άφιξιν του παιδιού το οποίο θα γίνει πλέον Αμερικανάκι»
(παρατίθεται στο άρθρο του Ανδρέα Δενεζάκη, «Λέπιδα. Από τις Βασιλικές Τεχνικές Σχολές στο Hot Spot για τους μετανάστες-πρόσφυγες»).

Η Φρειδερίκη πρωταγωνιστεί στις υιοθεσίες.
Όπως παραδέχεται σε συνέντευξή της τον Σεπτέμβριο του 1949 στο περιοδικό «Reader’s Digest», περνάει πολύ χρόνο στην Παιδόπολη του Αγίου Ανδρέα όπου «φιλοξενούμε 700 κορίτσια ηλικίας 6-14 ετών, συζητώντας με τις ανάδοχες οικογένειες που ενδιαφέρθηκαν να τα υιοθετήσουν».

Το 1996 διάφορα δημοσιεύματα στον αμερικανικό Τύπο προκαλούν αίσθηση για το σκάνδαλο των παράνομων υιοθεσιών στις ΗΠΑ:
● «Ιστορίες κλεμμένων παιδιών και χαμένων ταυτοτήτων. Απόηχοι ενός ελληνικού σκανδάλου στη Νέα Υόρκη» («The Νew York Times», 13/4/1996)·
● «Τα μωρά της Ελλάδας που έγιναν αντικείμενο μαύρης αγοράς επιστρέφουν στην πατρίδα. Κλεμμένα παιδιά απαιτούν να μάθουν την ιστορία τους» («Seattle Times», 22/9/1996)·
● «Ελληνοαμερικανοί φοβούνται πως μπορεί να υπήρξαν παιδιά μαύρης αγοράς» («Los Angeles Times», 29/9/1996).

Το πολυδαίδαλο κύκλωμα των υιοθεσιών παιδιών από την Ελλάδα στην Αμερική και τα χαλκευμένα στοιχεία συσκοτίζουν μέχρι σήμερα αυτή την υπόθεση.
Είναι ωστόσο ενδιαφέρον να ερευνήσει κανείς τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες το ορφανό, φτωχό παιδί του ελληνικού Εμφυλίου γίνεται εξαγώγιμο είδος και ευπώλητο προϊόν στην αγορά της Αμερικής.
Κατά την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, η αναπαραγωγή έγινε εθνική εμμονή στις ΗΠΑ, καθώς η οικογένεια αναδείχτηκε σε ιδεολογικό επίκεντρο της εθνικής κουλτούρας.

Στην εποχή της δημογραφικής έκρηξης, του περίφημου baby boom, στην Αμερική η στειρότητα εθεωρείτο ντροπή.
Φαίνεται ότι η υιοθεσία παιδιών αποτελούσε μια μοντέρνα και κοινωνικά αποδεκτή τακτική.
Ήδη από το 1939, δημοσίευμα του «LIFE» αναφέρει ότι η υιοθεσία είναι μόδα και υποδεικνύει με φωτογραφικό υλικό «το είδος των παιδιών που οι γονείς μπορούν να υιοθετήσουν»: «γελαστά, έξυπνα και γοητευτικά».

Τα παιδιά παρουσιάζονται και ως αποκτήματα.

Ιδεολογικά συμφραζόμενα της πολιτικής υιοθεσιών στις ΗΠΑ της εποχής, όπως αποτυπώνονται στις φωτογραφίες και τις λεζάντες του δημοφιλούς περιοδικού «LIFE» (15/5/1939) : «Αυτά τα παιδιά είναι το είδος που οι γονείς μπορούν να υιοθετήσουν». | 

Σε δημοσίευμα του «LIFE» τον Οκτώβριο του 1941 αναφέρεται πως «ο ηθοποιός Μπομπ Χόουπ κατοικεί σε μια έπαυλη που στεγάζει δύο υιοθετημένα παιδιά, τρία σκυλιά, δύο Κάντιλακ κι ένα στέισον βάγκον».
Κατά τη δεκαετία 1950-1960 η υιοθεσία απέκτησε εξέχοντα ρόλο στην κοινωνική πολιτική των ΗΠΑ.

Η υπηρεσία U.S. Children’s Bureau αναφέρει πως οι υιοθεσίες αυξήθηκαν, από τον ετήσιο αριθμό των 17.000 το 1937, σε 50.000 το 1945 και εκτινάχτηκαν στις 91.000 το 1957.

Τo 1950 πάνω από ένα εκατομμύριο ζευγάρια προσπαθούσαν να υιοθετήσουν παιδί, αλλά επισήμως μόνο 75.000 παιδιά ήταν διαθέσιμα για υιοθεσία.
Το παράνομο εμπόριο βρεφών, με κοστολόγιο που έφτανε τα 5.000 δολάρια, ανθούσε και συντηρούσε ένα κερδοφόρο κύκλωμα.
H Νέα Υόρκη ήταν η πρώτη Πολιτεία που το 1949 πέρασε έναν νόμο ενάντια στη «μαύρη αγορά» των υιοθεσιών, ο οποίος όμως αποδείχτηκε ανεφάρμοστος στην πράξη.
Ένας από τους παράγοντες που ενδεχομένως συνδέεται με τις υιοθεσίες είναι αυτός της ευγονικής, που επηρέασε έντονα την αμερικανική κοινωνία από τον Μεσοπόλεμο και οδήγησε σε περισσότερες από 60.000 νόμιμες, αναγκαστικές στειρώσεις νοητικά καθυστερημένων, ψυχικά διαταραγμένων, αναπήρων και κοινωνικά ανεπιθύμητων πληθυσμών από το 1907 έως το 1963.
Τα προγράμματα καταναγκαστικής στείρωσης των ναζί στη Γερμανία, που ξεκίνησαν το 1934, δεν περιόρισαν ούτε διαφοροποίησαν τα αμερικανικά προγράμματα στείρωσης.
..........

«Η μόνη ελπίδα στη ζωή»
Ο κύκλος των υιοθεσιών ορφανών του πολέμου στην Αμερική φαίνεται ότι διευρύνεται με το κύμα μεταναστεύσεων μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Με τη νομοθετική πράξη «Displaced Persons Act» του 1948 επί προεδρίας Τρούμαν, 4.065 υγιή ορφανά (κυρίως από τη Γερμανία και την Ελλάδα) μετανάστευσαν στο ασφαλές έδαφος των ΗΠΑ.
Με την πράξη «Refugee Acts» του 1953, επί προεδρίας Αϊζενχάουερ, υπολογίζεται ότι έφτασαν στη χώρα και δόθηκαν για υιοθεσία περί τα 5.814 παιδιά, 1.806 από τα οποία ήταν Ελληνόπουλα.

Η Ελλάδα βρίσκεται στη δεύτερη θέση σε αριθμό παιδιών προς υιοθεσία στις ΗΠΑ, αμέσως μετά την Κορέα.
«Είστε η μόνη μου ελπίδα στη ζωή γιατί είμαι ορφανή. Ζω με τη γιαγιά που είναι πολύ γριά και με τη μικρή μου αδελφή.
Όταν η μητέρα μου και ο πατέρας μου πέθαναν τον περασμένο χειμώνα η γιαγιά έκαψε τα στρώματα και τις κουβέρτες που είχαν στα κρεβάτια τους. Και τώρα κοιμόμαστε σε πολύ σκληρά σανίδια και τα κόκαλά μας πονάνε»
(Γράμμα της εξάχρονης Δέσποινας που έχασε και τους δύο γονείς της από φυματίωση και εκλιπαρεί για βοήθεια, σε καμπάνια της οργάνωσης «Foster Parents Plan for War Chldren»).

Η αναδοχή παιδιών με την αποστολή οικονομικής βοήθειας και δεμάτων με είδη πρώτης ανάγκης αποτέλεσε ακόμη μία επιλεγμένη μέθοδο παροχής βοήθειας από τον αμερικανικό παράγοντα στα παιδιά του ελληνικού Εμφυλίου.
........

Υπερατλαντική τεχνογνωσία

Φυλλάδια του Near East Foundation, που πρόσφερε την απαραίτητη τεχνογνωσία για το βασιλικό «παιδοσώσιμο» |

Η παρουσία των αμερικανικών κοινωφελών ιδρυμάτων στην Ελλάδα διευκόλυνε το προνοιακό έργο της Φρειδερίκης, αφού παρείχαν την απαραίτητη τεχνογνωσία και στάθηκαν αρωγοί στις προσπάθειές της.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το «Κοινωφελές Ιδρυμα Εγγύς Ανατολή» (Near East Foundation ή NEF).
..............

Εξαγωγή τεχνογνωσίας στην εξύμνηση της πριγκίπισσας-διαδόχου κι εν συνεχεία βασίλισσας: από την εγχώρια «Ακρόπολι» (21/9/1946) στο υπερατλαντικό «LIFE» (20/11/1950) |
Το κύριο πλεονέκτημα της Φρειδερίκης που προβάλλεται έντονα από τον αμερικανικό Τύπο είναι η πρωτοβουλία και το έργο που ανέπτυξε στο πλαίσιο του Παιδοφυλάγματος.

Στη συνέντευξή της που δόθηκε στον δημοσιογράφο Μαξ Ιστμαν στα ανάκτορα των Αθηνών και δημοσιεύτηκε στο «Reader’s Digest» τον Σεπτέμβριο του 1949 με τίτλο «Συνομιλία με μια βασίλισσα», η Φρειδερίκη προβάλλεται ως ο σωτήρας χιλιάδων ορφανών παιδιών, που είχε καταφέρει με τη δράση της να μετατρέψει το πολίτευμα της χώρας από απλή βασιλεία σε «κοινωφελές βασιλικό πολίτευμα».
........
Το «παιδί του πολέμου» αποτέλεσε έναν από τους θεμέλιους λίθους στο οικοδόμημα της πολιτικής και ιδεολογικής συνεργασίας της ελληνικής μοναρχίας και του αμερικανικού παράγοντα.
Η προνοιακή και επικοινωνιακή πολιτική των δύο συμμάχων στο πεδίο της παιδικής προστασίας αποτέλεσαν πολιτική, κοινωνική και οικονομική παρακαταθήκη για το μέλλον.

*μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Επιμέλεια: Τάσος Κωστόπουλος

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο εδώ: efsyn