Μητρικές ενοχές: Η σιωπηλή επιδημία

Οι μητρικές ενοχές είναι ένα σημείο των καιρών και πάρει τη μορφή επιδημίας

Δεν υπάρχει κανείς πάνω σε αυτή τη γη που να προσπαθεί τόσο σκληρά, όσο μια μαμά.. Παρ' όλη όμως τη σκληρή προσπάθεια δεν υπάρχει και καμία μαμά που να μην υποφέρει από το γνωστό μητρικό ενοχικό σύνδρομο, ευρύτερα γνωστό και ως GΜS (guilty mom syndrome). 

Και, αν πιστέψουμε τους ψυχολόγους, το σύνδρομο αυτό οφείλεται στις εξιδανικευμένες εικόνες που έχουμε στο μυαλό μας, για το τι σημαίνει να είναι μια γυναίκα καλή μητέρα.

Οι κοινωνιολόγοι πάλι θεωρούν τις μητρικές ενοχές «μολυσμένο» χρόνο. Θεωρούν ότι οι ενοχές λειτουργούν ως «συναισθηματική φορολογία» που πληρώνει κάθε μητέρα, όταν φεύγει για την δουλειά ή επιβάλλει στα παιδιά να κάτσουν μπροστά στην τηλεόραση. Με άλλα λόγια, οι ενοχές λειτουργούν σαν μια πληρωμή τελών που τους δίνει το εξιτήριο για τις δικές τους δραστηριότητες.

Μητρικές ενοχές. Μια απόλυτα σύγχρονη ασθένεια.
Ε, ναι οι μητρικές ενοχές αποτελούν την απόλυτα μοντέρνα «ασθένεια», αν μπορεί κανείς να τη χαρακτηρίσει έτσι. Και αυτό, σύμφωνα με τον διακεκριμένο ψυχολόγο και συγγραφέα Robin Grille, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλοι πλέον έχουμε περάσει ώρες διαβάζοντας σωρούς βιβλίων αυτο-βοήθειας.

Στο βιβλίο του Parenting for a Peaceful World, ο δόκτωρ Grille, μας υπενθυμίζει ότι είμαστε η πρώτη γενιά που γνωρίζουμε «τι να μην κάνουμε ως γονείς, επειδή το έκαναν οι γονείς μας». Βέβαια κάποια στιγμή και, ενώ πιστεύουμε ότι τα κάνουμε όλα σωστά, σίγουρα θα αναρωτηθούμε τι θα πει αύριο το παιδί μας στον δικό του ψυχοθεραπευτή!!!

Έχω τύψεις ή ενοχές επειδή είμαι κακή μαμά;
Σύμφωνα με τον δόκτωρ Robin Grille, οι ενοχές και οι τύψεις είναι δύο πολύ διαφορετικά πράγματα. Οι τύψεις είναι η συναισθηματική κατάσταση που βιώνουμε όταν έχουμε κάνει κακό και έχουμε βλάψει με τα λόγια ή τις ενέργειές μας έναν ή άλλους ανθρώπους. Μιλάμε για ένα κακό το οποίο υφίσταται, είναι γεγονός αληθινό και έχει προκαλέσει αρνητικές συνέπειες.
Τύψεις μπορεί να νοιώθει εκείνος που έδωσε μία ψευδή κατάθεση και καταδίκασε έναν αθώο, ή εκείνος που χτύπησε με το αυτοκίνητό του κάποιον και τον παράτησε αβοήθητο. Οι τύψεις αφορούν ένα πραγματικό κακό για το οποίο ευθυνόμαστε απόλυτα.

Οι ενοχές από την άλλη, δεν υπονοούν ότι το άτομο που τις νοιώθει, έχει φταίξει και εκείνο υποχρεωτικά, ούτε ότι αυτό που έχει πράξει κάποιος είναι κακό. Η ενοχή δε συνδέεται πάντα με τη δική μας υπαιτιότητα, αλλά με τη χαμηλή μας αυτοεκτίμηση. Αυτό δηλαδή το συναίσθημα που πολλές φορές διακατέχει το ενοχικό άτομο, αλλά και από το σύστημα αξιών που έχουμε και το οποίο συνδέεται με τον τρόπο που έχουμε μεγαλώσει αλλά και πόσο υγιής και συναισθηματικά επαρκής ήταν η σχέση με τους γονείς μας. 
Ενοχή μπορεί να νοιώσει μια μαμά γιατί ξέχασε να πάρει το βιβλίο που της είχε ζητήσει η μικρή της κόρη για το σχολείο, ή γιατί έκαψε το φαγητό, αλλά τύψεις, όχι δα! 
Η ενοχή συνήθως απορρέει από την πεποίθηση μας, ότι πάντα πρέπει να είμαστε διαθέσιμες και να δίνουμε τα πάντα στα παιδιά μας! Αυτή η στάση ζωής οφείλεται στην ανάγκη του ενοχικού ατόμου να νοιώσει και να δεχτεί αγάπη, επειδή πιστεύει ότι μόνο έτσι θα την αξίζει.

Πηγή της ενοχικής αυτής στάσης είναι τα πρώιμα παιδικά βιώματα, όταν το παιδί ένοιωθε ότι έπαιρνε αγάπη μόνο όταν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες των γονιών. Αυτό καλλιέργησε μέσα του την πεποίθηση ότι η αξία δεν είναι κάτι που υπάρχει μέσα του, αλλά βρίσκεται στην εμφάνιση, στις επιτυχίες, στην ικανότητα εκπλήρωσης των προσδοκιών των άλλων. Η νοσηρά ενοχική συμπεριφορά καλλιεργείται από το φόβο του ότι θα πάψουν οι άλλοι να αγαπούν και μας οδηγεί στην υιοθέτηση λανθασμένων συμπεριφορών και αντιλήψεων.

Λοιπόν, τι μας κάνει καλές μαμάδες;
Ως μητέρα μπορεί να έχετε κάνει πολλά λάθη. Να είχατε νεύρα με τα παιδιά, να τους φωνάζατε συχνά, να ξεχνάγατε να κάνετε πράγματα γι’ αυτά, αλλά αν στηρίζατε την προσωπική σας αυτοεκτίμηση σε αυτό, τότε θα υπήρχε μάλλον πρόβλημα. 
Σύμφωνα με τον δόκτωρα Grille, το πρώτο βήμα που θα πρέπει να κάνουμε για να εξαφανίσουμε τις ενοχές μας, είναι να επαναπροσδιορίσουμε τι σημαίνει καλή μητέρα. 
Καλή μαμά δε σημαίνει αλάνθαστη μαμά. 
Καλή μαμά είναι εκείνη που αναγνωρίζει τα λάθη της, τις αδυναμίες της, εκείνη που διαθέτει ενσυναίσθηση και είναι αρκετά… ταπεινή, ώστε να ζητάει συγγνώμη από τα παιδιά της. 
Καλή μαμά είναι εκείνη που είναι πάντα πρόθυμη να αναπτυχθεί προσωπικά, να μάθει καινούρια πράγματα και να επουλώσει τις πληγές των παιδιών της, αν αυτό χρειαστεί. 
Και δεν μπορούμε να βασανιζόμαστε πάντα από την παγίδα της τελειότητας. 
Αργά ή γρήγορα ...
θα τραυματίσουμε άθελα μας τα παιδιά μας, πιθανώς και να τα βλάψουμε. Το θέμα είναι να είμαστε σε θέση να επουλώσουμε τις πληγές τους και να τα υποστηρίξουμε με κάθε ευκαιρία. Γιατί αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι μια σχέση αγάπης δεν είναι μια σχέση προστατευμένη, μια σχέση όπου τίποτα κακό δε θα συμβεί. Το πιο συναρπαστικό κομμάτι στη σχέση μας με το παιδί μας είναι ότι συνεχώς αλλάζει ανανεώνεται. Και αυτή η ανανέωση περνάει από τη δική μας συναισθηματική αλήθεια.

Τα οφέλη της απελευθέρωσης από τις μητρικές ενοχές.
«Ένα υγιές και συναισθηματικά ασφαλές παιδί θα διαμαρτυρηθεί αυθόρμητα όταν το πληγώσετε ή όταν το απογοητεύσετε. Ειδικά τα παιδιά, όταν πληγώνονται ή απογοητεύονται χρησιμοποιούν ένα κάπως άκομψο και σκληρό λεξιλόγιο: 
 Αν λοιπόν το παιδί σας, σας πετάξει κατάμουτρα: 
«Είσαι μια κακιά μαμά», 
ή ο έφηβος γιος σας, σας φωνάξει ότι σας μισεί, δε σημαίνει ούτε ότι είστε κακιά, ούτε βέβαια, άξια να σας μισούν», 
μας λέει ο δόκτωρ Grille. 
Τότε που τα παιδιά σας, θα αντιδράσουν τόσο έντονα, είναι που θα πρέπει να επανεξετάσετε το θέμα ενοχές. Και αυτό, γιατί η απελευθέρωσή μας από τις ενοχές θα μας βοηθήσει να ακούσουμε τα παιδιά μας.
Γιατί, όταν δεν βασανιζόμαστε από τους πόνους της ενοχής, της ντροπής ή της ανεπάρκειας, μόνο τότε θα δώσουμε χώρο, ώστε να σεβαστούμε το δικαίωμα των παιδιών μας να διαμαρτυρηθούν.
Μόνον η σωστή αυτοεκτίμηση, μας κάνει αρκετά δυνατές ώστε να ακούσουμε πραγματικά τα παιδιά μας όταν λένε: 
«Μαμά, με πλήγωσες», «μαμά δεν με ακούς». 
Και μια σωστή «ακοή» είναι ένα αληθινό δώρο. 
Γιατί όταν τα συναισθήματα «ακούγονται», τότε επικυρώνονται και γίνονται αγάπη! 
Ας μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά δεν κρατούν κακίες όπως οι ενήλικες. Η δυσαρέσκεια τους εξαφανίζεται τη στιγμή , όταν νιώθουν ότι ακούγονται. Και το επόμενο πράγμα που θα ακούσετε μετά το «μαμά σε μισώ», είναι το «είσαι η καλύτερη μαμά του κόσμου». Αλλά αν έχουμε ενοχές δεν μπορούμε να τα ακούσουμε, ούτε να τα νιώσουμε.
Γιατί ως γνωστόν οι ενοχές μας κάνουν εξαιρετικά ευαίσθητους και καταλήγουμε ντροπιασμένοι και φιμωμένοι. 
Όταν η γονική ενοχή αντικαθίσταται από συναισθηματική ειλικρίνεια, είναι σαν να ανατέλλει και πάλι ο ήλιος για την οικογένεια. Οι σχέσεις γίνονται πολύ πιο ευχάριστες και το χαμόγελο επιστρέφει.
Και κάπου εκεί θυμηθείτε: 
Το παιδί σας δεν θέλει να γονατίσετε και να το ικετεύσετε για συγχώρεση, ή να μειώσετε τον εαυτό σας με οποιονδήποτε τρόπο. Το μόνο που θέλει είναι η αναγνώριση, η αληθινή αναγνώριση του τι κάνατε ή δεν κάνατε και πώς αυτό σας έκανε να νιώσετε και να δείτε ότι σας ενδιαφέρει να μάθετε για το πώς νιώθει. Και αυτό δεν είναι τόσο δύσκολο. Το μόνο που χρειάζεται είναι, μια ανοιχτή καρδιά, ταπεινότητα και ενσυναίσθηση. Οι ανταμοιβές αξίζουν τον κόπο.

Το επιμύθιο των ενοχών
Τέλος, αυτό που πρέπει να θυμάστε, είναι να διαχωρίζετε τις καλές από τις κακές ενοχές. 
Οι υγιείς, χρήσιμες ενοχές αποτελούν τη φωνή της λογικής και της συνείδησής μας. Είναι οι εσωτερικοί μας κανόνες που μας βοηθούν να ελέγξουμε τις άσχημες πτυχές του χαρακτήρα μας, όπως το θυμό, την επιθετικότητα, τον εγωισμό, την απληστία και να τηρούμε τους βασικούς κανόνες «καλής» συμπεριφοράς. 
Οι «κακές» ενοχές που ξεπερνούν τα «όρια» σχετίζονται μόνο με τις παράλογες απαιτήσεις που έχουμε από τον εαυτό μας. Η κακή λοιπόν ενοχή είναι από μόνη της ένα τοξικό συναίσθημα. Και τα τοξικά συναισθήματα βλάπτουν την υγεία τη δική μας και των γύρω μας

Από το βιβλίο του ψυχολόγου Robin Grille, Parenting for a Peaceful World and Heart-to-Heart Parenting.
Ελένη Χαδιαράκου

Αλεξάνδρα A. Καππάτου

Το Χαμομηλάκι