Ανδρέας Κρήτης, ο υμνογράφος ποιητής

«Λέγω δή Ἀνδρέας ὁ Κρήτης, ὁ ἀρχηγός τῶν μελωδῶν καί κύκνος τῆς Ἐκκλησίας ὁ λιγυρόφωνος. ...»

                                                                            Ἅγιος Νικόδημος

• Γεννήθηκε στην Δαμασκό περί το 660.
• Την παιδεία έλαβε στην μονή του αγίου Σάββα της Ιερουσαλήμ
• Νωρίς εκάρη μοναχός και εισήλθε στην υπηρεσία του πατριαρχικού θρόνου Ιεροσολύμων, ως υπογραφεύς (νοτάριος).
• Το 685, μέλος τριμελούς αντιπροσωπείας, ανέλαβε να κομίσει στην Κωνσταντινούπολη την ομολογία της ορθής πίστεως της Εκκλησίας των Ιεροσολύμων. Μένει στην Κωνσταντινούπολη
• Εκεί εκφωνεί τους πρώτους του λόγους
• Υπόνοιες για αίρεση
• Περί το 711/712 χειροτονείται αρχιεπίσκοπος Κρήτης,
• Δεν είναι εξακριβωμένο αν αναμείχθηκε στην εικονομαχική κρίση. Η μόνη επ’ αυτού πληροφορία προέρχεται από τον κανόνα που συνέθεσε προς τιμήν του αγίου Ανδρέα του υμνογράφος Θεοφάνης ο Γραπτός: «Ῥητορεύων ἤλεγξας, τοὺς ἀθέους στόματι λαμπρῷ· τῶν σεπτῶν Εἰκόνων γὰρ ἐτράνωσας, παναληθῶς, ἱερομύστα προσκύνησιν.» (ωδή στ΄) 
• Το 740 ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη. Ίσως κλήθηκε να αποκηρύξει τις εικόνες, αρνήθηκε και εξορίστηκε στην Ιερισσό της Μυτιλήνης, όπου πέθανε στις 4 Ιουλίου
• Το έργο του είναι ρητορικό και υμνογραφικό.

ΤΟ ΡΗΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

• Οι λόγοι του, κυρίως εγκωμιαστικοί σε δεσποτικές, θεομητορικές και αγιολογικές εορτές, είναι άριστα υποδείγματα ρητορικής κατασκευής
• Το χαρακτηριστικό του γνώρισμα είναι ο ρέων λόγος: Τα πληθωρικά του σχήματα, επαναλήψεις, αναδιπλώσεις, υποφορές και ανθυποφορές, τα πάρισα, τα ισόκωλα και τα ομοιοτέλευτα, προσδίδουν στον λόγο ζωηρότητα και πάθος, αλλά και έκδηλο φραστικό ρυθμό. 
• Σώζονται 51 ρητορικοί λόγοι, για 42 εκ των οποίων είμαστε βέβαιοι για την γνησιότητά τους.

 

ΤΟ ΥΜΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

690 ειρμοί, 100 περίπου κανόνες και πολυάριθμα τριώδια, τετραώδια και ιδιόμελα. το μεγαλύτερο μέρος της υμνογραφικής παραγωγής του παραμένει ανέκδοτο.

Μορφολογικά χαρακτηριστικά

1. Ακροστιχίδα: δεν χρησιμοποιεί
2. Οι ειρμοί: ποιητής ειρμών. Σπάνια χρησιμοποιεί ειρμούς άλλων ποιητών. Στις περιπτώσεις στις οποίες δανείζεται ειρμούς άλλων ποιητών αυτοί είναι του Γερμανού (με χαρακτηριστικότερη περίπτωση τον κανόνα στην Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως, όπου όλοι οι ειρμοί είναι του Γερμανού) και σπανιότερα του Δαμασκηνού και του Κοσμά (1 περίπτωση). Συνθέτει δίειρμες ή και τρίειρμες ωδές.
3. Το ανακλώμενο (εφύμνιο): δεν το χρησιμοποιεί σχεδόν ποτέ.
4. Σταθερή χρήση β΄ ωδή (ακολουθεί μια διαφορετική υμνογραφική παράδοση, εκείνη του τυπικού του Παναγίου Τάφου στα Ιεροσόλυμα που υπαγορεύει τη χρήση της β΄ ωδής)
5. Το τριαδικόν και το θεοτοκίον: σχεδόν σταθερά κλείνει τις ωδές με χρήση τριαδικού και θεοτοκίου. στ. Ωδή με μεγάλο αριθμό τροπαρίων: συνθέτει συνήθως ωδές 5-12 τροπαρίων, χωρίς μέσα σ’αυτές να υπολογίσουμε και τον Μεγάλο Κανόνα.
6. τήρηση των νόμων της ισοσυλλαβίας και της ομοτονίας.
7. Η επιλογή του ήχου: δείχνει μια προτίμηση στον γ΄ ήχο , ο οποίος δεν προτιμάται από άλλους υμνογράφους. Παραδίδονται 13 δικοί του κανόνες σε γ΄ ήχο, ενώ ο Κοσμάς έχει μόνον 2, ο Δαμασκηνός 8 και ο Γερμανός 3.

----------------------------------------------

• Η ποίηση του Ανδρέα είναι θεολογική και διδακτική, σπάνια εγκωμιαστική.
• Είναι ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της εξομολογητικής υμνογραφίας.
• Το γνωστότερο ποίημά του είναι ο Μέγας Κανών, που ψάλλεται στον όρθρο της Πέμπτης της Ε΄ Εβδομάδας των Νηστειών. Αποτελείται από 9 ωδές και 250 τροπάρια, με 11 ειρμούς. Είναι ο εκτενέστερος λειτουργικός κανόνας στη βυζαντινή υμνογραφία
• Συγκρίνοντάς τον με τους σύγχρονούς του μεγάλους κανονογράφους, αναδεικνύεται μάλλον κατώτερος, αφού από το έργο του απουσιάζουν οι ποιητικές εξάρσεις, το ύψος και ο ενθουσιασμός.
• Αυτή την έλλειψη αναπληρώνει η μουσική δεινότητα με την οποία πλούτισε την εκκλησιαστική μουσική με πολλές νέες δημιουργίες.

----------------------------------------------

Ἀνάνηψον ὦ ψυχή μου·
τὰς πράξεις σου, ἃς εἰργάσω, ἀναλογίζου
καὶ ταύτας ἐπ᾿ ὄψεσι προσάγαγε
καὶ σταγόνας στάλαξον δακρύων σου·
εἰπὲ παρρησίᾳ τὰς πράξεις, τὰς ἐνθυμήσεις
Χριστῷ καὶ δικαιώθητι.

Ψυχή μου, σύνελθε!
Στοχάσου τις πράξεις που έκανες.
και φέρε τις μπροστά στα μάτια σου
και χύσε δάκρυα γι᾿ αυτές.
Πες με θάρρος τις πράξεις και τους λογισμούς σου
στον Χριστό και δικαιώσου!

Φοιτητές πανεπιστημίου Κρήτης

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι