Πυρκαγιές: Πώς θα προστατέψουμε την ψυχική υγεία των παιδιών

Οι συμβουλές της ψυχολόγου για να αφήσει αυτή η τραγωδία το μικρότερο δυνατό τραυματικό αποτύπωμα στις ψυχές των παιδιών κάθε ηλικίας.

Body positive

Από το παιδί που το ξύπνησαν μέσα στη νύχτα και του είπαν να βάλει το αρκουδάκι του σε μια τσάντα γιατί πρέπει να εγκαταλείψουν το σπίτι του καθώς η φωτιά πλησιάζει μέχρι εκείνο που παρακολουθεί σαστισμένο την τηλεόραση τις εικόνες της πυρκαγιάς, όλα τα παιδιά που βιώνουν αυτές τις μέρες την εμπειρία των πυρκαγιών είναι αναμενόμενο να νιώθουν φόβο, άγχος, θυμό. Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να τα βοηθήσουμε να διαχειριστούν την κατάσταση; Ρωτήσαμε την Μαρία Αλεξανδρή, κλινική ψυχολόγo, PhD, κι εκείνη μας έδωσε πολύτιμες συμβουλές.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς αυτές τις μέρες για να προστατέψουν την ψυχική υγεία των παιδιών που βιώνουν μια δύσκολη κατάσταση;

Μαρία Αλεξανδρή: "Πάντα όταν πρόκειται για τα παιδιά, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη δύο παραμέτρους: το αναπτυξιακό προφίλ τους (ηλικία και αναπτυξιακές ιδιαιτερότητες) και το βαθμό έκθεσής τους στη συγκεκριμένη εμπειρία. Προφανώς, δεν είναι ίδιο το βίωμα ενός παιδιού που ζει μια προστατευμένη καθημερινότητα κάπου μακριά από τις φωτιές -ακόμα κι αν οι γονείς του παρακολουθούν ό,τι γίνεται με αγωνία- κι ενός άλλου που το σπίτι του απειλείται από τη φωτιά. Αντίστοιχα, δεν είναι ίδιο το ψυχικό αποτύπωμα όλου αυτού σε ένα παιδί που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού, που έχει κατάθλιψη ή φοβίες. Σε κάθε περίπτωση, καταλυτικό ρόλο στο πώς θα διαχειριστούν την κατάσταση θα παίξει η στάση των γονιών –ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι την ηλικία των έξι ετών τα παιδιά ζουν την πραγματικότητα μέσα από τους γονείς τους. Το πόσο ψύχραιμα είμαστε εμείς οι ενήλικες είναι εξαιρετικά σημαντικό –και δεν φημιζόμαστε για την ψυχραιμία μας! Πόσο μάλλον σε αυτή τη συγκυρία όπου όλοι μας είμαστε ήδη ψυχικά επιβαρυμένοι από όλη την ιστορία με τον κορονοϊό και τις συνέπειές τους. Μεγάλη σημασία έχει επίσης να υπάρχει ένα σύστημα στήριξης της οικογένειας γιατί πάντα μια δυσκολία γίνεται ευκολότερη όταν τη μοιραζόμαστε".  

Πώς νιώθει ένα παιδί που βιώνει σήμερα την εμπειρία των πυρκαγιών;

"Τα κυρίαρχα συναισθήματα αυτή τη στιγμή στα παιδιά είναι πρώτα από όλα ο φόβος, καθώς διαταράσσεται με βίαιο τρόπο ό,τι ήταν για αυτά γνωστό και οικείο μέσα από μια απειλή η οποία είναι πραγματική. Ο φόβος είναι παρών στα παιδιά όλων των ηλικιών. To δεύτερο συναίσθημα είναι το άγχος, ως μια ψυχοσωματική αντίδραση στον κίνδυνο και ακολουθεί ο θυμός σαν ένα μέσο για να εξωτερικεύσουν την ανησυχία τους. Τέλος, στα παιδιά που έχουν παράλληλα και βίωμα απώλειας (εάν κάηκε, για παράδειγμα, το σπίτι τους) ξεκινάει την επόμενη μέρα και η διαδικασία του θρήνου, του πένθους".  

Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσουν αυτά τα συναισθήματα;

"Στις περιπτώσεις που το βίωμα δεν είναι άμεσο αλλά μιλάμε για παιδιά-παρατηρητές της καταστροφής, η συναισθηματική αντίδραση μπορεί να διαρκέσει για έως και έξι μήνες. Όταν υπάρχει βίωμα, το πένθος της απώλειας μπορεί να διαρκέσει ακόμα και δύο χρόνια. Τα παιδιά δεν βιώνουν την απώλεια σαν μια ενιαία συναισθηματική αντίδραση, όπως οι ενήλικες, αλλά θρηνούν με δόσεις. Επειδή αυτά τα συναισθήματα τα αποδιοργανώνουν, τα διαχειρίζονται αποσπασματικά, ανάμεσα σε περιόδους νηφαλιότητας. Ας μην απορήσουν, λοιπόν, οι γονείς εάν ένα παιδί που δείχνει να έχει ξεπεράσει το φόβο που ένιωσε, ξαφνικά μετά από μήνες ξαναενεργοποιήσει τη διαδικασία του πένθους. Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι τα παιδιά δεν μπορούν μετά από λίγες μέρες ή εβδομάδες να έχουν επανέλθει. Αυτό που βίωσαν θα γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι στις μνήμες τους. Ένα παιδί μπορεί να αποθηκεύσει ένα τραύμα ακόμα κι από την ηλικία των 3 ετών".

Με ποιο τρόπο μπορεί να εκφράσει το τραύμα του;

"Καταρχάς, πιθανότατα δεν θα το εκφράσει με λόγια. Δεν θα πει δηλαδή "θυμήθηκα τότε που κάηκε το σπίτι μας". Θα το δείξει μέσα από συμπεριφορές –ιδιαίτερα όταν μιλάμε για μικρές ηλικίες. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι ένας θυμός "στα καλά καθούμενα", μια δυσκολία στις βασικές ανάγκες, όπως ο ύπνος, η αδυναμία να συγκεντρωθεί στο παιχνίδι και να λάβει χαρά από αυτό ή η αντίσταση στις ρουτίνες ("δεν θέλω να πάω σχολείο")".

"Μαμά, θα καεί και το δικό μας σπίτι;" - Πώς απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών;

"Στα παιδιά απαντάμε πάντα με ειλικρίνεια. Λέμε αλήθειες με λέξεις που μπορούν να κατανοήσουν. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί στις δύσκολες στιγμές δοκιμάζεται η εμπιστοσύνη προς τους γονείς που είναι η μεγαλύτερη πηγή ασφάλειας για ένα παιδί. Απαντάμε λοιπόν πως "ναι, είμαστε κοντά στη φωτιά και ακριβώς για αυτό θα πάρουμε όλα τα μέτρα για να προφυλάξουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας". Προσοχή όμως: η αλήθεια, πρέπει πάντα να συνοδεύεται από ένα πλάνο δράσης, γιατί διαφορετικά το μόνο που καταφέρνουμε είναι να προκαλέσουμε πανικό. Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στο παιδί ακριβώς τι θα κάνουμε: θα βάλουμε σε ένα σακίδιο μερικά πράγματα που θεωρούμε απαραίτητα και θα πάμε, για παράδειγμα, στο σπίτι της γιαγιάς που είναι σε ασφαλή περιοχή. Αυτό θα καθησυχάσει όχι μόνο το παιδί αλλά και το γονιό που –ακούγοντας τον εαυτό του να περιγράφει το πλάνο δράσης και τα επόμενα βήματα- θα νιώσει και το δικό του εγκέφαλο να ηρεμεί. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κάθε γονιός κουβαλάει μέσα του το παιδί που κάποτε έχει υπάρξει".

Για τα παιδιά που δεν βρίσκονται σε απειλούμενες περιοχές, η τηλεόραση μπορεί να μένει ανοιχτή στο σπίτι;

"Ειδικά στις περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, είμαι ξεκάθαρα αντίθετη στο να είναι η τηλεόραση ανοιχτή στο σπίτι, όχι μόνο για τα παιδιά αλλά για όλους. Ο συνδυασμός οπτικού και ηχητικού ερεθίσματος, πολλαπλασιασμένος με τις ημέρες και τις ώρες που προβάλλονται αυτά τα ερεθίσματα, είναι καταστροφικός. Ενημερωνόμαστε από επιλεγμένες πηγές που εμπιστευόμαστε, όπως κάποια ιστοσελίδα, και φροντίζουμε να μην υπάρχει συνεχής έκθεση σε αυτές τις εικόνες".

Τι άλλο πρέπει να έχει υπόψη ένας γονιός αυτές τις μέρες;

"Ότι είναι σημαντικό στα παιδιά να δίνουμε χώρο και χρόνο να εκφραστούν. Όταν έρθει ένα παιδί και πει "μαμά, φοβάμαι" δεν πρέπει να το αποπάρουμε αλλά να το ακούσουμε με προσοχή, να του δείξουμε ότι σεβόμαστε αυτό που νιώθει και να του προσφέρουμε την ανακούφιση να μοιραστεί το βάρος που αισθάνεται γιατί έτσι γίνεται μικρότερο. Επίσης, προσπαθούμε όσο μπορούμε να είμαστε κοντά στα παιδιά. Ακόμα κι όταν ο ένας γονιός χρειάζεται να είναι έξω και να παλεύει με τις φλόγες, ο άλλος πρέπει να μείνει μαζί τους. Το να φύγουν και οι δύο γονείς και να μείνουν τα παιδιά με φίλους ή συγγενείς είναι λάθος. Τέλος, ας θυμούνται οι γονείς ότι κανείς μας δεν επιλέγει τι θα κληθεί να αντιμετωπίσει στη ζωή του. Επιλέγουμε όμως τον τρόπο με τον οποίο θα το διαχειριστούμε. Κι αυτό είναι το μεγάλο μας στοίχημα, όχι μόνο τώρα αλλά πάντα. Ας προσπαθήσουμε, μέσα στη διαχείριση κάθε δυσκολίας να υπάρχει ο σπόρος μιας ελπίδας. Ας πάρουμε μα αρνητική εμπειρία που δεν επιλέξαμε κι ας τη διαχειριστούμε μετουσιώνοντάς τη σε ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα και ελπίδα".

Φωτο: Splash News/Ideal Image
Ελένη Καραγιάννη
madamefigaro.gr