«Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη... » - «Του Νεκρού Αδελφού»: το Ποίημα και η Ανάλυση του

Σαν να 'ταν χτες, μόλις χτες...

σαν να 'ναι σήμερα...

ακούω τον καλό μου δάσκαλο, της Ε' Τάξης του Δημοτικού, να μας απαγγέλει το παρακάτω ποίημα.

Σοβαρός και γλυκός άνθρωπος ο κ. Νίκος Ράπτης, έβαλε μέσα στην ψυχή, την καρδιά και το μυαλό μου την αγάπη για την Ποίηση, την αληθινή ποίηση.

Κάθε βδομάδα αφιέρωνε μια ώρα στην Ποίηση (εκτός αναλυτικού προγράμματος)

Όταν τέλειωσε την απαγγελία, δεν προχώρησε σε «ανάλυση».

Γιατί κλαίς; με ρώτησε μόνο....

Δεν έλεγε τίποτα. Περίμενε, όπως πάντα, εμείς να πούμε τη γνώμη μας, εμείς να εκφράσουμε τα συναισθήματα ή τις απορίες μας.

Ποιά είναι τα πρόσωπα;

Ποιό συμπαθήσατε, ποιό αντιπαθήσατε και γιατί;

Είδατε μπροστά σας τις σκηνές;.....

σε ευχαριστώ καλέ μου Δάσκαλε ....
η Αμπά

Η υπερφυσική ιστορία του νεκρού αδελφού, που τον σηκώνουν από το μνήμα οι κατάρες της μάνας, για να εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε, είχε, όπως μαρτυρούν οι πολλές παραλλαγές, ευρύτατη διάδοση όχι μόνο σε όλο τον ελληνικό χώρο, αλλά και στους βαλκανικούς και τους άλλους λαούς της Ευρώπης.

Διαβάστε εδώ τις Βαλκανικές παραλλαγές του ποιήματος

Η προέλευση του τραγουδιού αυτού έχει απασχολήσει πολύ τους μελετητές. Σήμερα όλοι συμφωνούν ότι το τραγούδι είναι από τα πιο παλιά ελληνικά τραγούδια και πλάστηκε πριν από τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην περιοχή της Μ. Ασίας. Ακόμη υποστηρίζεται ότι ο μύθος του συνδέεται με την αρχαία μυθολογία, την επάνοδο του Άδωνη στη γη ή την ιστορία της Δήμητρας και της Κόρης.
Το θέμα το έχουν χρησιμοποιήσει στα έργα τους πολλοί λογοτέχνες, Έλληνες και ξένοι. Ο C. Fauriel είχε επισημάνει τις ομοιότητες που παρουσιάζει η μπαλάντα Λεονόρα (1773) του Γερμανού ποιητή G. A. Bürger με το Τραγούδι του νεκρού αδελφού. Από τους Έλληνες δραματοποίησαν το τραγούδι ο Αργ. Εφταλιώτης, ο Φώτος Πολίτης και ο Ζ. Παπαντωνίου.

«Του Νεκρού Αδελφού»

5	Μάνα με τους εννιά σου γιους και με τη μια σου κόρη, την κόρη τη μονάκριβη την πολυαγαπημένη, την είχες δώδεκα χρονώ κι ήλιος δε σου την είδε!  Στα σκοτεινά την έλουζε, στ' άφεγγα τη χτενίζει, στ' άστρι και τον αυγερινό έπλεκε τα μαλλιά της.
10	Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα, να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα. Οι οχτώ αδερφοί δε θέλουνε κι ο Κωσταντίνος θέλει. «Μάνα μου, κι ας τη δώσομε την Αρετή στα ξένα, στα ξένα κει που περπατώ, στα ξένα που πηγαίνω,
15	αν πάμ' εμείς στην ξενιτιά, ξένοι να μην περνούμε. - Φρόνιμος είσαι, Κωσταντή, μ' άσκημα απιλογήθης. Κι α μόρτει, γιε μου, θάνατος, κι α μόρτει, γιε μου, αρρώστια, κι αν τύχει πίκρα γή χαρά, ποιος πάει να μου τη φέρει; - Βάλλω τον ουρανό κριτή και τους αγιούς μαρτύρους,
20	αν τύχει κι έρτει θάνατος, αν τύχει κι έρτει αρρώστια, αν τύχει πίκρα γή χαρά, εγώ να σου τη φέρω».   Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα, κι εμπήκε χρόνος δίσεχτος και μήνες οργισμένοι κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν,
25	βρέθηκε η μάνα μοναχή σαν καλαμιά στον κάμπο. Σ' όλα τα μνήματα έκλαιγε, σ' όλα μοιρολογιόταν, στου Κωσταντίνου το μνημειό ανέσπα τα μαλλιά της. «Ανάθεμά σε, Κωσταντή, και μυριανάθεμά σε, οπού μου την εξόριζες την Αρετή στα ξένα!
30	το τάξιμο που μου 'ταξες, πότε θα μου το κάμεις; Τον ουρανό 'βαλες κριτή και τους αγιούς μαρτύρους, αν τύχει πίκρα γή χαρά, να πας να μου τη φέρεις». Από το μυριανάθεμα και τη βαριά κατάρα, η γης αναταράχτηκε κι ο Κωσταντής εβγήκε.
35	Κάνει το σύγνεφο άλογο και τ' άστρο χαλινάρι, και το φεγγάρι συντροφιά και πάει να της τη φέρει. Παίρνει τα όρη πίσω του και τα βουνά μπροστά του. Βρίσκει την κι εχτενίζουνταν όξου στο φεγγαράκι. Από μακριά τη χαιρετά κι από κοντά της λέγει:
40	«Άιντε, αδερφή, να φύγομε, στη μάνα μας να πάμε. -   Αλίμονο, αδερφάκι μου, και τι είναι τούτη η ώρα; Αν ίσως κι είναι για χαρά, να στολιστώ και να 'ρθω, κι αν είναι πίκρα, πες μου το, να βάλω μαύρα να 'ρθω. - Έλα, Αρετή, στο σπίτι μας, κι ας είσαι όπως και αν είσαι».
45	Κοντολυγίζει τ' άλογο και πίσω την καθίζει. Στη στράτα που διαβαίνανε πουλάκια κιλαηδούσαν, δεν κιλαηδούσαν σαν πουλιά, μήτε σαν χελιδόνια, μόν' κιλαηδούσαν κι έλεγαν ανθρωπινή ομιλία: «Ποιος είδε κόρην όμορφη να σέρνει ο πεθαμένος!
50	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Πουλάκια είναι κι ας κιλαηδούν, πουλάκια είναι κι ας λένε». Και παρεκεί που πάγαιναν κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Δεν είναι κρίμα κι άδικο, παράξενο μεγάλο, να περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους!
55	-   Άκουσες, Κωσταντίνε μου, τι λένε τα πουλάκια; πως περπατούν οι ζωντανοί με τους απεθαμένους. -   Απρίλης είναι και λαλούν και Μάης και φωλεύουν. -  Φοβούμαι σ', αδερφάκι μου, και λιβανιές μυρίζεις. - Εχτές βραδίς επήγαμε πέρα στον Αϊ-Γιάννη,
60	κι εθύμιασέ μας ο παπάς με περισσό λιβάνι». Και παρεμπρός που πήγανε, κι άλλα πουλιά τούς λένε: «Για ιδές θάμα κι αντίθαμα που γίνεται στον κόσμο, τέτοια πανώρια λυγερή να σέρνει ο πεθαμένος!» Τ' άκουσε πάλι η Αρετή κι εράγισε η καρδιά της.
65	«Άκουσες, Κωσταντάκη μου, τι λένε τα πουλάκια; -   Άφησ', Αρέτω, τα πουλιά κι ό,τι κι α θέλ' ας λέγουν. -   Πες μου, πού είναι τα κάλλη σου, και πού είν' η λεβεντιά σου, και τα ξανθά σου τα μαλλιά και τ' όμορφο μουστάκι; - Έχω καιρό π' αρρώστησα και πέσαν τα μαλλιά μου».
70	Αυτού σιμά, αυτού κοντά στην εκκλησιά προφτάνουν. Βαριά χτυπά τ' αλόγου του κι απ' εμπροστά της χάθη. Κι ακούει την πλάκα και βροντά, το χώμα και βοΐζει. Κινάει και πάει η Αρετή στο σπίτι μοναχή της. Βλέπει τους κήπους της γυμνούς, τα δέντρα μαραμένα
75	βλέπει το μπάλσαμο ξερό, το καρυοφύλλι μαύρο, βλέπει μπροστά στην πόρτα της χορτάρια φυτρωμένα. Βρίσκει την πόρτα σφαλιστή και τα κλειδιά παρμένα, και τα σπιτοπαράθυρα σφιχτά μανταλωμένα. Κτυπά την πόρτα δυνατά, τα παραθύρια τρίζουν.
80	«Αν είσαι φίλος διάβαινε, κι αν είσαι εχτρός μου φύγε, κι αν είσαι ο Πικροχάροντας, άλλα παιδιά δεν έχω, κι η δόλια η Αρετούλα μου λείπει μακριά στα ξένα. -   Σήκω, μανούλα μου, άνοιξε, σήκω, γλυκιά μου μάνα. - Ποιος είν' αυτός που μου χτυπάει και με φωνάζει μάνα;
	-   Άνοιξε, μάνα μου, άνοιξε κι εγώ είμαι η Αρετή σου». Κατέβηκε, αγκαλιάστηκαν κι απέθαναν κι οι δύο.

«Του Νεκρού Αδελφού» : Ανάλυση

του νεκρού-αδερφού from panosfilologos

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η παραλογή του νεκρού αδελφού ανήκει στις παραλογές που σχετίζονται με τις λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες. Το τραγούδι αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της ελληνικής δημοτικής ποίησης και το βρίσκουμε σε διάφορες παραλλαγές στον Ελληνικό χώρο. Είναι γραμμένο σε πυκνό και λιτό λόγο. Το μέτρο των στίχων είναι ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ο κάθε στίχος χωρίζεται σε δύο ημιστίχια: ένα οκτασύλλαβο και ένα επτασύλλαβο. Π.χ. στ.1: Μάνα με τους εννιά σου γιους / και με τη μια σου κόρη. Οι στίχοι του ποιήματος δε χαρακτηρίζονται από ομοιοκαταληξία.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

ήλιος δε σου την είδε = Με τη φράση αυτή δηλώνεται η φροντίδα της οικογένειας για την τιμή, ασφάλεια και ομορφιά της κόρης.
προξενητάδες = Ο θεσμός του προξενιού, δηλ. του συνοικεσίου ήταν καθιερωμένος στον Ελληνικό χώρο. Οι προξενητάδες ήταν τα πρόσωπα που μεσολαβούσαν για τη σύναψη ενός γάμου.
Βαβυλώνα = Πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας. `Ηταν χτισμένη πάνω στην αριστερή όχθη του ποταμού Ευφράτη. Οι Βαβυλώνιοι στην αρχαιότητα είχαν αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό και είχαν αποκτήσει πολύ πλούτο. Γνωστοί είναι οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας, που θεωρούνταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.
Κριτής = εγγυητής
ανέσπα τα μαλλιά της = Τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες εκδήλωναν τον πόνο τους.
κατάρα = ευχή με αρνητικό περιεχόμενο. Η κατάρα εκτοξεύεται ενάντια σε κάποιον για να του συμβεί κάτι κακό.

ΔΟΜΗ

Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ ενότητες:

1η Ενότητα στ.1-5: Η οικογένεια και η ομορφιά της κόρης.
2η Ενότητα στ.6-17: Οι προξενητάδες, το οικογενειακό συμβούλιο, η διχογνωμία, ο όρκος του Κωνσταντίνου και η επικράτηση της γνώμης του να παντρευτεί η Αρετή στα ξένα.
3η Ενότητα στ.18-28: Το θανατικό, ο θρήνος της μάνας, οι κατάρες της μάνας προς τον Κωνσταντίνο που δεν κράτησε τον όρκο του.
4η Ενότητα στ.29-32: Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου και η εκπλήρωση του όρκου.
5η Ενότητα στ.33-41: Η άφιξη του Κωνσταντίνου στη Βαβυλώνα, .....

Ένας Δάσκαλος συνομιλεί με τον εαυτό του

Έχω εντοπίσει την ουσία της παιδείας ή τη συγχέω με την εκπαίδευση; 

Γνωρίζω ότι η προσωπικότητά μου, ως φορέα και μεταδότη των γνώσεων διαδραματίζει κεφαλαιώδη ρόλο στην όλη παιδαγωγική διαδικασία; 

Προβάλλω σύγχρονα ιδεώδη ή αναπαράγω τα παλαιά; 

Έχουν τα ιδεώδη μου τη φρεσκάδα της παιδικής ψυχής ή αναδίδουν τη δυσοσμία του κατεστημένου; 

Τίνος υπηρέτης είμαι; Του παιδιού ή άλλων; 

Τι έχω μεταλαμπαδεύσει στα παιδιά μέχρι σήμερα;

Γνωρίζω ότι η παιδική ζωντάνια είναι παραφυάδα του ενθουσιασμού και ότι ο ενθουσιασμός είναι ισχυρότατο κίνητρο μάθησης; 

Το χρυσό ζητούμενο είναι ο θετικός δεσμός με κάθε έναν από τους μαθητές μου. Έχω τέτοιους δεσμούς; Έχω έστω και έναν αρνητικό δεσμό; Γιατί;

Έχω φιλική διάθεση και δημοκρατικό πνεύμα για κάθε ένα παιδί; 

Προσπαθώ να κατανοήσω τον κόσμο και τις δυνατότητες του παιδιού, ή πασχίζω να προσφέρω στο παιδί τον δικό μου κόσμο; Πίσω από τις διάφορες εκδηλώσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς υπάρχουν εσωτερικά κίνητρα, που ωθούν προς αντίστοιχες ενέργειες. 

Ποια είναι τα δικά μου εσωτερικά κίνητρα;

Συλλαμβάνω ευφάνταστους τρόπους προσέγγισης κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας μου, με τους οποίους να μπορώ την κάθε φορά να αποδίδω τη βαθύτερη ουσία των μαθημάτων; 

Διαθέτω την ξεχωριστή ικανότητα να ανάγω βαθύτερες ιδέες σε απλούστερους κατανοητούς όρους, έτσι ώστε το μάθημα να κεντρίζει το ενδιαφέρον όλων των μαθητών μου; 

Είναι η διδασκαλία μου μια πραγματική εμπειρία ζωής; 

Μπορώ να απορροφήσω την προσοχή των μαθητών μου, χωρίς τη γνωστή καταπίεση; 

Καταφέρνω ώστε οι μαθητές, όχι μόνο να μάθουν για τις αξίες αλλά να τις βιώσουν, να τις ζήσουν;

Συναντιέμαι με τους μαθητές μέσα σε αμοιβαία ειλικρίνεια;

Αντιμετωπίζω ουσιαστικά τα ζητήματα, εργάζομαι, ερευνώ και αναζητώ μαζί με τους μαθητές μου; 

Κατανοώ τον κόσμο του παιδιού ή προσφέρω στο παιδί τον δικό μου κόσμο; 

Ποιες διαστάσεις έχει η μορφή μου στη συνείδηση του παιδιού; 

Τι εκπέμπω; Τι ακτινοβολώ; Με έχει απασχολήσει αυτό; 

Εκπέμπω αυτοπεποίθηση και δικαιοσύνη; 

Εκπέμπω αγάπη;

Κατέχω ένα σταθερό σύστημα αξιών; 

Κατέχω επαρκή γνώση της προσωπικότητας του κάθε μαθητή μου ξεχωριστά; 

Με βάση αυτό βελτιώνω τη σχέση μου με τον μαθητή;

Είμαι σε θέση να αντιλαμβάνομαι, καταρχήν, τις ανάγκες των μαθητών, να λαμβάνω ταυτόχρονα τα μηνύματα των καιρών και περνώντας τα μέσα από τη διαπροσωπική μας σχέση να τους καθιστώ κοινωνούς πανανθρώπινων ιδεών και αξιών; 

Βοηθώ τους μαθητές μου, να οδηγηθούν από τα κατώτερα στάδια ηθικής ανάπτυξης, σε ανώτερα στάδια, που οδηγούν το άτομο στην αυτόνομη ηθική σκέψη; 

Γνωρίζω ότι η ελεύθερη προσωπικότητα είναι ανάγκη βιολογική και πνευματική;

Βγάζω από μέσα προς τα έξω, τις ψηλότερες, ευγενέστερες και καλύτερες ιδιότητες που βρίσκονται έμφυτες στον κάθε μαθητή; Μπορώ να καλλιεργώ και να αναδεικνύω τις ευαισθησίες των μαθητών; 

Επιδιώκω την καλλιέργεια του ήθους σε συνδυασμό με την καθολικότητα των απαιτήσεων της ζωής, πάντα μέσα στο πλαίσιο των ηθικών αξιών;

Δίνω προτεραιότητα στο να είσαι κάτι, παρά στο να έχεις κάτι; Αναπτύσσω τα αισθητικά κριτήρια των μαθητών μου, που τους κάνουν καλλιεργημένους πολίτες με ευγένεια ψυχής και ήθος ή μήπως φυτεύω στείρα δόγματα; 

Γεμίζω την παιδική ψυχή με πνευματικά στοιχεία ρουτίνας ή την καθοδηγώ ώστε να εκδηλώσει την εσωτερική της ενεργητικότητα, να αναπτυχθεί κατά τον εσωτερικό της νόμο και να αναπτύξει τις δημιουργικές της δυνάμεις; 

Ικανοποιώ την εσωτερική ανάγκη της ψυχής και του πνεύματος, που λέγεται μάθηση;

Βοηθώ να ανακαλύψει με τη μάθηση το παιδί την άλλη του τάση που λέγεται περιέργεια και έρευνα; 

Προετοιμάζω τον μαθητή μου να ενεργεί κατά τέτοιο τρόπο ώστε, σήμερα και αύριο, να είναι ωφέλιμος για τον εαυτό του και για το κοινωνικό σύνολο; 

Διανοίγω τους ορίζοντες των μαθητών; 

Δίνω πλατιά και μακροπρόθεσμη προοπτική για τον κόσμο και για τη ζωή του; 

Δίνω ευρύτερο νόημα στην καθημερινή ζωή των μαθητών μου;

Ενεργώ ως όργανο αφύπνισης ή ως όργανο καταστολής;

Θεωρώ κάποιο παιδί μειονοτικό; 

Γνωρίζω ότι τότε του στερώ την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό του; 

Γνωρίζω ότι μεγάλο κομμάτι της ζωής του παιδιού εξαρτάται, σε μεγάλο βαθμό, από την προσωπική μου εκδήλωση και την προσωπική μου δράση; Ότι εξαρτάται από την προσωπικότητά μου, από τον χαρακτήρα μου, από την παιδαγωγική συγκρότησή μου και τέλος από την πείρα μου;

Καταφέρνω να κάνω τους νέους να διατυπώνουν τις απόψεις τους, να είναι ελεύθερες προσωπικότητες, να ερευνούν και να διατυπώνουν τις σκέψεις τους χωρίς φόβο; 

Είμαι το καταφύγιό τους στον άκαρδο κόσμο;

Είμαι πατρικός και στοργικός; Είμαι στοχαζόμενος, ερευνητής και καινοτόμος δάσκαλος; 

Πιστεύω ότι όλα τα πράγματα που κάνω στην καθημερινότητά μου τα υπαγορεύουν οι βαθύτερες πεποιθήσεις που έχω ως άνθρωπος; Πώς αντιδρώ όταν δέχομαι πιέσεις; 

Πιστεύω ότι η αγάπη είναι η δύναμη που τα κάνει όλα; Πιστεύω ότι η αγάπη είναι καλύτερος δάσκαλος από το καθήκον;

Ποιο είναι το κυριότερό μου προτέρημα και ποιο το κυριότερό μου μειονέκτημα;

Ποια είναι η καλύτερή μου αμοιβή; Η οικονομική ή η αγάπη των μαθητών μου;

Όταν οι μαθητές μου με κοιτάζουν κατάματα ποια συναισθήματα με κατακλύζουν;

Γνωρίζω ότι άμα καλλιεργώ για ένα χρόνο φυτεύω καλαμπόκι, άμα καλλιεργώ για δέκα χρόνια φυτεύω δέντρα και άμα καλλιεργώ για μια ζωή παιδαγωγώ ανθρώπους;

Άννα Παππά, Δασκάλα – Συγγραφέας
(Απόσπασμα από το βιβλίο της  με τίτλο: «Ο αληθινός δάσκαλος»)

πηγή
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι