Παγκόσμια Ημέρα Νερού: «Εγκώμιον νερού»

Η επιστήμη ανέδειξε τη σπουδαιότητά του, ο άνθρωπος όμως διαπίστωσε βιωματικά την σημασία του και το έκανε μέρος της πίστης και της λατρείας του. 

Το «νεαρόν ύδωρ», το τρεχούμενο καθαρό νερό δηλαδή, καθιέρωσε την ονομασία του ως «νερό» κατά τους βυζαντινούς χρόνους απέναντι στο αρχαιοελληνικό «ύδωρ».

    Όμως, πριν ακόμα και από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, ο άνθρωπος αναγνώρισε τη θεμελιώδη σημαντικότητά του για τον αέναο κύκλο της ζωής, έναν κύκλο σαν κι αυτόν που ακολουθεί το ίδιο το νερό στη φύση. Την εξάτμισή του δηλαδή και ακολούθως τη συμπύκνωσή του, τη μεταφορά της υγρασίας και τέλος την επιστροφή του σαν βροχή, χαλάζι ή χιόνι.

    Το νερό χρησιμοποιήθηκε ουσιαστικά και συμβολικά για τον καθαρισμό. Του σώματος από την καθημερινή εργασία, της ψυχής από όσα τη βασανίζουν και τελικά από όλα όσα θέλει να απαλλαγεί, για όσα θέλει να ξαναγεννήσει. Αναζητώντας οι πρόγονοί μας την αναγέννηση των Θεαινών κατά την αρχαιότητα, βάπτιζαν τα αγάλματά τους μέσα στο νερό. Συμβολίζοντας την άμεση σχέση νερού, γονιμοποίησης και γέννησης, η θεά Αφροδίτη σύμφωνα με τη μυθολογία αναδύθηκε από τα κύματα. Πανίσχυρος στο δωδεκάθεο ήταν και ο Ποσειδώνας, ενώ η επιστροφή του θεού Απόλλωνα από τη «χώρα των υπερβορείων», όπου ο ήλιος έλαμπε καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, γιορτάζονταν με λαμπρότητα. Αυτή τη γιορτή την αποκαλούσαν Θεοφάνεια.

    Με την επικράτηση του χριστιανισμού, διαιωνίζονται αρχαία ελληνικά έθιμα μέσα από την νέα θρησκεία. Ο αγιασμός έχει την έννοια του καθαρμού και εξαγνισμού του ανθρώπου από τις αμαρτίες του και, ακόμα, την απαλλαγή από την επήρεια των κακών δαιμονίων. Με τα Θεοφάνεια, ή Φώτα ή Επιφάνεια, γιορτάζεται η βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο τον Βαπτιστή. Ο ιερέας γυρίζει σε όλα τα σπίτια και αγιάζει, ραντίζοντας με αγιασμό, ανθρώπους, ζώα και γεννήματα.

    Στον πολιτισμό μας, πλήθος εθίμων και εκδηλώσεων συνδέονται με τις ημέρες των Θεοφανείων και καταγράφονται σε κάθε τόπο όπου έζησε και δημιούργησε ο λαός μας. Η εμβάπτιση του σταυρού στα ύδατα (θάλασσα, λίμνη ή πηγή) και η ανάσυρσή του από γενναίους κολυμβητές, είναι το βασικό τελετουργικό δρώμενο των Φώτων. Πασίγνωστο είναι και το έθιμο των Μωμόγερων που, φερμένο από τον Πόντο, ζωντανεύει εκεί όπου ζει σήμερα το ποντιακό στοιχείο. Πρόκειται για ένα αδρό, πανάρχαιο δρώμενο, το οποίο εξελίσσεται κατά το δωδεκαήμερο των γιορτών (Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά, Θεοφάνεια) και προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος. Σε αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης και η προσμονή για την επερχόμενη άνοιξη με διάθεση σατιρική. Από το 2016, με πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού, η Διακυβερνητική Επιτροπή για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής κληρονομιάς ενέγραψε τους Μωμόγερους στον σχετικό κατάλογο της UNESCO.

    Να αναφέρουμε και τα (ρωμαϊκής προέλευσης) Ραγκουτσάρια της Καστοριάς, όπου μασκαρεμένοι γλεντοκόποι τριγυρνούν στους δρόμους της πόλης χορεύοντας και τραγουδώντας άσεμνα άσματα με σκωπτική και παιγνιώδη διάθεση. 

Ανήμερα των Θεοφανείων ακόμα έχουμε στη Μακεδονία τους κουδουνοφόρους Αράπηδες που μαζί με τους τσολιάδες, τη νύφη, τον παππού και την μπάμπω ξεχύνονται στους δρόμους δημιουργώντας ιλαρή ατμόσφαιρα. 

Στην Καλή Βρύση Δράμας συναντάμε τα Μπαμπούγερα. Με ρίζες στη λατρεία του θεού Διονύσου (το 1996 βρέθηκε ιερό του Διονύσου 2 χιλιόμετρα έξω από το χωριό), ξεχύνονται στους δρόμους μετά τον αγιασμό των υδάτων οι μεταμφιεσμένοι συμμετέχοντες, με τραγούδια, φωνές και ήχους από τα μεγάλα κουδούνια που έχουν δεμένα πάνω τους.

    Στη Γαλάτιστα Χαλκιδικής υπάρχει το έθιμο της Καμήλας. Έξι άνδρες, κρυμμένοι κάτω από το ομοίωμα μιας καμήλας, χορεύουν και τραγουδούν υπό τους ήχους κουδουνιών. Μένοντας στη Χαλκιδική και στο Παλαιόκαστρο και στον Άγιο Πρόδρομο, συναντάμε αντίστοιχα τους «φωταράδες» και τους «φούταρους». Αμφότεροι αγωνίζονται για την αρπαγή λουκάνικων και κρέατος στα σπίτια που επισκέπτονται.

    Οι ημέρες αυτές έχουν και τα δικά τους εδέσματα. Στο νησί της Κω, οι κάτοικοι της Αντιμάχειας, της Καρδάμενας και της Κεφάλου ετοιμάζουν τις «μαρμαρίτες». Τηγανίτες δηλαδή, που ψήνονται πάνω στο μάρμαρο. Είναι το γλύκισμα της παραμονής των Φώτων, που τρώγεται βουτηγμένο στο μέλι ή το πετιμέζι. Γενικά, την ημέρα των Φώτων είθισται να κυριαρχεί στο γιορτινό τραπέζι το ψάρι, αλλά όχι εντελώς νηστίσιμο. Χρησιμοποιείται και λάδι. Στην Κεφαλλονιά αυτή την ημέρα έχουν την τιμητική τους τα «τσιγαρίδια». Πρόκειται για μια ποικιλία χορταρικών (πράσα, καυκαλίθρες, ζωχοί, λάπατα κ.λπ.), μαζί με ντομάτες, κρεμμύδι, σκόρδο και ρύζι που «καθαρίζουν» τον οργανισμό από τα λιπαρά φαγητά του δωδεκαήμερου.

    Να λοιπόν που το νερό, εκτός των άλλων, δημιουργεί και ένα σημαντικό φορτίο πολιτισμού, θεραπεύοντας ανάγκες πίστης, ανάγκες ψυχής, ανάγκες σωματικές και κοινωνικές, συντροφεύοντας τις ημέρες του χειμωνιάτικου γιορταστικού δωδεκαήμερου.

Πάνος Σκουρολιάκος
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι