Μία σύσπαση των μυών του στόματος με ανοιχτά μάτια και μία μικρή κραυγούλα που προσπαθεί να μοιάσει με γέλιο…
Αυτό είναι το βρεφικό χαμόγελο.
Το σημάδι εκείνο, που δείχνει ότι η νέα ζωή προσπαθεί να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους που το φροντίζουν.
Για κάποια μωρά, το χαμόγελο θα γίνει σταθερό χαρακτηριστικό για όλη τους τη ζωή. Άλλα δεν θα είναι τόσο τυχερά…
Η πιο καθοριστική στιγμή για ολόκληρη τη ζωή του ανθρώπου είναι εκείνη της γέννησης. Το έμβρυο, πιέζεται για να εγκαταλείψει το υγρό, ζεστό και ασφαλές περιβάλλον της μήτρας για να βρεθεί σε ένα στεγνό, κρύο και αφιλόξενο κόσμο, με πρωτόγνωρα ερεθίσματα για την όραση, την ακοή, τη γεύση και την αφή του. Με το κόψιμο του ομφάλιου λώρου, το βρέφος καλείται βίαια να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες.
Το βρέφος είναι ανήμπορο να καλύψει τις βασικές του ανάγκες. Μπορεί οι πνεύμονές του να αρχίζουν να λειτουργούν αυτόματα για την πρόσληψη οξυγόνου, αλλά για επιβίωσή του εξαρτάται από τους άλλους. Η θρέψη του, η ζωή του κρέμεται από αυτούς που το φροντίζουν. Έτσι είναι υποχρεωμένο να αναπτύξει ασυνείδητα / συνειδητά κάποια σχέση μαζί τους.
Τα βρέφη αντιδρούν στο περιβάλλον από τα πρώτα λεπτά που έρχονται στον κόσμο. Μπορούν να ακούσουν ένα θόρυβο και να στρέψουν το κεφάλι τους προς την πηγή του ήχου. Μπορούν επίσης να ανιχνεύσουν το περιβάλλον μέσω της όρασης, ενώ πειραματίζονται με την αίσθηση της γεύσης και της όσφρησης. Πέρα όμως από τις αισθήσεις, τα βρέφη διαθέτουν και συναισθήματα.
Στην ηλικία των 2,5 μηνών τα βρέφη μπορούν να χαμογελούν αλλά και να ανταποκρίνονται στο χαμόγελο των άλλων.
Να «στέλνουν» και να «λαμβάνουν» μηνύματα. Σε αυτή την “επικοινωνία”, ιδιαιτέρα σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν το κλάμα και το χαμόγελο.
Με το κλάμα το παιδί αποζητά παρηγοριά και προστασία από τα άτομα που το φροντίζουν. Με το χαμόγελο ξεκινά τη συναισθηματική επικοινωνία του με τον κοινωνικό περίγυρο.
Το χαμόγελο είναι μια μυϊκή σύσπαση με την οποία το στόμα στρέφεται ελαφρά προς τα πάνω, τα μάτια ζωηρεύουν και μέσα από αυτή τη σύσπαση εκφράζεται συνήθως το συναίσθημα της ικανοποίησης.
Ο άνθρωπος «χαμογελά» από τα πρώτα λεπτά της ζωής του. Ωστόσο, αυτό το χαμόγελο δεν είναι συνειδητό.
Προκαλείται από ερεθίσματα που «είναι περισσότερο πρωτόγονα από ό,τι η θέα ενός άλλου ανθρώπινου προσώπου». Το χαμόγελο παρατηρείται κατά τη διάρκεια του ύπνου από τις πρώτες μέρες της γέννησης μας.
Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, το βρέφος «χαμογελά» κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, ως αποτέλεσμα της έξαρσης των εγκεφαλικών του δραστηριοτήτων. Την δεύτερη εβδομάδα, το βρέφος «χαμογελά» ακόμα και όταν δεν κοιμάται. Και σε αυτή την περίπτωση το χαμόγελο δεν συνδέεται με αυτά που συμβαίνουν στο περιβάλλον.
Το χαμόγελο γίνεται συνειδητό στους 2,5 με 3 μήνες, καθώς το βρέφος μπορεί πλέον να εστιάσει σε πρόσωπα και να αναζητήσει σε αυτά τη φροντίδα για την επιβίωσή του. Με το χαμόγελο “επικοινωνεί” με τους άλλους. Αδύναμο να αρθρώσει λόγο και να διαμορφώσει συμπεριφορές, χρησιμοποιεί το μοναδικό του “όπλο”, το χαμόγελο, για να γίνει αγαπητό και αποδεκτό στην “κοινωνία των άλλων”.
Η σημασία του «κοινωνικού χαμόγελου» διαπιστώνεται με τον καλύτερο τρόπο στις αντιδράσεις των τυφλών παιδιών.
Στα τυφλά παιδιά, αν και αναπτύσσεται κανονικά ο εγκέφαλος, απουσιάζει το οπτικό ερέθισμα. Έτσι, δεν μπορούν να εξερευνήσουν με τα μάτια το περιβάλλον και να δημιουργήσουν τον κύκλο της “επανατροφοδότησης” του χαμόγελου.
Οι γονείς ή τα άτομα που τα φροντίζουν, καλούνται να αναπληρώσουν το κενό της όρασης με άλλους τρόπους, ώστε το βρέφος να μπορεί να λαμβάνει τα ανάλογα μηνύματα που θα του προκαλέσουν το χαμόγελο. Στην περίπτωση των τυφλών παιδιών γίνεται ξεκάθαρο ότι το “κοινωνικό χαμόγελο” δεν είναι αποτέλεσμα της βιολογικής ωρίμανσης του βρέφους, αλλά της αλληλεπίδρασης με τα πρόσωπα που το περιβάλλουν. Ουσιαστικά, “το βρέφος επηρεάζει τον γονιό και ο γονιός το βρέφος”.
Με την εμφάνιση του κοινωνικού χαμόγελου, οι γονείς αποκτούν νέα συναισθήματα.
Η ανταπόκριση του βρέφους δημιουργεί χαρά. Είναι χαρακτηριστικά τα όσα δηλώνουν οι μητέρες «πριν» και «μετά» τη φάση του χαμόγελου.
Στην «πριν» κατάσταση, οι περισσότερες μητέρες πιστεύουν ότι δεν υπάρχει πραγματική συναλλαγή με το μωρό τους.
Στην «μετά» κατάσταση, κάθε μητέρα κοιτάζει το παιδί της στα μάτια και γνωρίζει ότι την αντιλαμβάνεται. Του χαμογελά και αυτό χαμογελά, κουνά τα χεράκια και τα ποδαράκια του, πάλλεται ολόκληρο.
Η μητέρα, μέσα από το χαμόγελο και την έκδηλη χαρά του βρέφους, αντιλαμβάνεται μια νέα, πιο στενή σχέση με το μωρό της και ανταποκρίνεται ανάλογα, με φροντίδα, χάδια και παιχνίδια. Χωρίς αυτή την επανατροφοδότηση, το κοινωνικό χαμόγελο δεν θα αναπτυχθεί και το μωρό κινδυνεύει να αναπτύξει στο μέλλον διαταραγμένες κοινωνικές συναλλαγές.
Το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον που ζει και μεγαλώνει ένα παιδί, διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην εξέλιξή του, στο βιολογικό, στο γνωστικό και στο συναισθηματικό του επίπεδο, όπως και στις σχέσεις που θα αναπτύξει στο μέλλον.Ο Άρης είναι 6 ημερών. Είναι ήρεμος και προσαρμόζεται εύκολα στο οικογενειακό περιβάλλον…
Ωστόσο, κάθε άνθρωπος αντιδρά διαφορετικά στο περιβάλλον και διαθέτει συγκεκριμένα είδη συναισθημάτων. Αυτήν την κατάσταση, οι ειδικοί την ονομάζουν “Ιδιοσυγκρασία” ή“Ταπεραμέντο”. Πολλά από τα βρεφικά χαρακτηριστικά αποδίδονται στην Ιδιοσυγκρασία, και οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αποτελούν «τα θεμελιώδη στοιχεία του σχηματισμού της προσωπικότητας του παιδιού». Καθοριστικό ρόλο στην Ιδιοσυγκρασία διαδραματίζει ο κληρονομικός-γενετικός παράγων. Για παράδειγμα αλλιώς αντιδρά στα διάφορα ερεθίσματα ένα βρέφος Αγγλο-Αμερικανών και αλλιώς ένα βρέφος Αφρο-Αμερικανών. Δυο ερευνητές, η Chess και ο Thomas διαπίστωσαν ότι μέσα από τα χαρακτηριστικά της Ιδιοσυγκρασίας, έχουμε τρεις κατηγορίες βρεφών:
Τα “εύκολα βρέφη”, δηλαδή τα μωρά που προσαρμόζονται εύκολα, είναι παιχνιδιάρικα και τακτικά στις βιολογικές τους λειτουργίες.
Τα “δύσκολα βρέφη”, δηλαδή τα μωρά που δεν είναι τακτικά στις βιολογικές τους λειτουργίες, είναι ευερέθιστα και γενικότερα έχουν μια αρνητική συμπεριφορά απέναντι σε νέες καταστάσεις.
Και τα βρέφη που «αργούν να πάρουν μπροστά». Σε αυτή την κατηγορία, οι δυο ερευνητές κατατάσσουν τα μωρά με χαμηλό επίπεδο ενεργητικότητας με αντιδράσεις συνήθως ήπιες.
Η Ιδιοσυγκρασία του βρέφους αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα για τις σχέσεις που θα διαμορφώσει με τους γονείς και το κοινωνικό του περιβάλλον.
Όταν μάλιστα η ιδιοσυγκρασία των παιδιών διαφέρει σημαντικά από την αντίστοιχη των γονιών, τότε εμφανίζονται προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθηματικής φύσεως. Για παράδειγμα, οι γονείς που έχουν μια συγκροτημένη ζωή αντιμετωπίζουν προβλήματα όταν οι βιολογικές ανάγκες των παιδιών τους είναι απρογραμμάτιστες.
Βεβαίως, τα περισσότερα ψυχοσυνθετικά χαρακτηριστικά, μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Δηλαδή, ένα δραστήριο βρέφος δεν σημαίνει απόλυτα ότι θα γίνει και ένας δραστήριος έφηβος ή ενήλικας.
Οι ειδικοί ονομάζουν “Δεσμό” ή “Προσκόλληση” τη σχέση ανάμεσα στο βρέφος και σε αυτόν που το φροντίζει. Η Προσκόλληση εμφανίζεται από τον 7ο έως τον 9ο μήνα. Σε αυτή την κατάσταση τα παιδιά θέλουν να βρίσκονται κοντά στο άτομο που τα φροντίζει, εκδηλώνουν την θλίψη τους όταν αποχωρίζονται το αγαπημένο τους πρόσωπο, ενώ είναι ευτυχισμένα όταν αυτό επιστρέφει και δεν το «αφήνουν» από το οπτικό τους πεδίο, ακόμα και όταν παίζουν με κάποιο παιχνίδι.
Επίλογος
Με το χαμόγελο δημιουργείται μία μοναδική σχέση ανάμεσα στο βρέφος και σε αυτούς που το φροντίζουν.
Πρόκειται, στην πραγματικότητα, για την πρώτη μορφή επικοινωνίας της νέας ζωής με τον κόσμο, μία έκφραση που αναζητά την επιβράβευση, ώστε να αρχίσει η ομαλή κοινωνικοποίηση του παιδιού και το “κοινωνικό χαμόγελο” να εξελιχθεί σε ένα σταθερό χαρακτηριστικό μίας θετικής, χαρούμενης και αρμονικής με το περιβάλλον προσωπικότητας.
Ο πρώτος χρόνος στη σειρά και ο πιο σημαντικός μιας και δηλώνει αυτό που γίνεται «τώρα», το «παρόν». 
