Ο ύμνος «Αγνὴ Παρθένε Δέσποινα» είναι ένας μη λειτουργικός ύμνος, που συνέθεσε ο Άγιος Νεκτάριος Αιγίνης τον 19ο αιώνα μ.Χ., κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής της Θεολογική Σχολής στην Ριζάρειο της Αθήνας.
Κυριακή απόγευμα στην κουζίνα. (Η νύφη): «Το καφεδάκι σου μπαμπά» «Σε ‘φχαριστώ κόρη μου» (Η συμβία): «Σςςς, κάτι ακούω, το μωρό ξύπνησε» Με δυο τρεις γρήγορες δρασκελιές (για να φτάσω πρώτος) βρέθηκα πάνω απ’ την κούνια του μωρού, δεύτερος εγγονός βλέπεις.
Δυο μεγάλα μάτια με αναγνωρίζουν και ένα μεγάλο χαμόγελο με υποδέχεται (αλήθεια γιατί όλα τα μωρά έχουν μεγάλα μάτια χωρίς αυτό να τα ασχημαίνει;). Το αρπάζω απ’ τη μέση και ώωωπ, ώωωπ το πετάω ψηλά και ξεκαρδίζεται στα γέλια. Αρχίζει ο πόλεμος.
(Η συμβία): «σιγά χριστιανέ μου, μωρό είναι όχι τσουβάλι» Αυτή ήταν η πλωριά μπαταριά και αμέσως έρχεται και η πρυμνιά. (Η νύφη): «μπαμπά πρόσεχε θα σου πέσει το μωρό» Θα μου πέσει το μωρό, εμένα που άρπαζα το τσουβάλι το τσιμέντο και ανέβαινα τρέχοντας τις σκάλες στην οικοδομή. Τέσσερα χέρια απλώνονται προς το μέρος μου και δυο αγριεμένα πρόσωπα με κοιτούν. Όχι ότι φοβήθηκα ή παρατάω εύκολα τη μάχη αλλά ύποπτη μυρωδιά και υγρασία με αναγκάζουν να παραδώσω το μωρό αμαχητί. Σαν άχρηστος και περιττός αποφασίζω να παρακολουθήσω απ’ την πολυθρόνα σαν θεατής την παράσταση. Ομηρικός πόλεμος ανάμεσα στο μωρό απ’ τη μια μεριά και την γιαγιά με τη μάνα του απ’ την άλλη.
Πρώτη μάχη, το γδύσιμο. Εντολές, διαταγές, υποδείξεις, παρακλήσεις και άλλα πολλά ακούγονται. «Το κουμπί μητέρα!». «Το ξεκούμπωσα κόρη μου, βγάλε του το μανίκι». Ο μπόμπιρας αντιστέκεται και χαχανίζει. Τελικά χάνει την πρώτη μάχη και νάτον τσιτσίδι. Σειρά τώρα έχει η ναυμαχία. Ετοιμάζεται το πεδίο της μάχης. «Να ρίξω λίγο κρύο ακόμα μην το τσουρουφλίσουμε το παιδί». «Το δοκίμασα μητέρα, εντάξει είναι». Μυρίζει ξανά μπαρούτι. Τέσσερα χέρια επιτίθενται και εντολές εκτοξεύονται. «Είπαμε πάνω τα χεράκια, μην κουνιέσαι, μην πλατσουρίζεις». Ο μικρός χάνει και την δεύτερη μάχη και νάτος πεντακάθαρος και μυρωδάτος μέσα στην πετσέτα. Οι νικήτριες παίρνουν τα λάφυρα. Η μια δαγκώνει το μπράτσο και ή άλλη χώνει το μούτρο της στην κοιλιά του μωρού, και να τα γέλια και να τα χάχανα. Μωρό μου η μία, πασά μου ή άλλη. «Το παιδί έχει όνομα, διαμαρτύρομαι». Δέχομαι άλλη διπλή επίθεση. (Η νύφη): «Μα μπαμπά δεν τον βαφτίσαμε ακόμα». (Η συμβία): «Το όνομά σου το πήρε ο μεγάλος εγγονός τι άλλο θέλεις». «Εγώ; για τον καημένο το συμπέθερο νοιάζομαι».
Ο ειρηνοποιός (ο γιος) ακούγεται απ’ το άλλο δωμάτιο. «Μπαμπά έρχεσαι λίγο να με βοηθήσεις;» Εγκαταλείπω το πεδίο της μάχης, ο γιος βλέπεις, φουσκώνω σαν διάνος αφού κάποιος χρειάζεται την βοήθειά μου και τρέχω, τώρα τι σόι βοήθεια θέλει κοτζάμ επιστήμονας από ‘μένα τον αγράμματο συνταξιούχο οικοδόμο ένας θεός ξέρει. Σε λίγο το πώς βρέθηκα στα τέσσερα με τον μεγάλο εγγονό μου στην πλάτη να φωνάζει ντέεε παππού ντέεε, εγώ! το πρώτο σκεπάρνι της οικοδομής με δύο πήχες μουστάκι δεν ξέρω, εγγονός βλέπεις έχει και τ’ όνομά μου.
Το κείμενο είναι φανταστικό δεν απέχει όμως πολύ απ' την πραγματικότητα εξάλλου η φαντασία απλώς συνενώνει μνήμες άλλου χρόνου και τόπου.
Μια φορά κι έναν καιρό ένας γέρος καβάλα σ’ ένα γαϊδουράκι, που το έσερνε ένα αγόρι, διέσχιζε ένα κεφαλοχώρι. The Man, the Boy, and the Donkey
Κάποιοι που τον είδαν είπαν: «Για κοίτα το γέρο, μάλλον ξεκούτιανε απολαμβάνει τον περίπατο χωρίς να υπολογίζει το φτωχό αγόρι που μόλις το κρατούν τα πόδια του!»
Ύστερα από λίγο ο γέρος κατέβηκε από το γαϊδούρι και ανέβασε το αγόρι, ενώ εκείνος προπορευόταν σέρνοντάς το από το καπίστρι του. Δεν πρόφτασαν να διανύσουν ούτε εκατό μέτρα και κάποιος τολμηρός σχολίασε μεγαλόφωνα: «Συγχαρητήρια! Οι γέροι να τρεκλίζουν και τα παλιόπαιδα καβάλα. Δεν υπάρχει πλέον σεβασμός στον κόσμο!» Το μικρό αγόρι το άκουσε και έγινε κατακόκκινο σαν την παπαρούνα από την ντροπή του. Παρακάλεσε το γέρο να ανεβεί και εκείνος στο γαϊδούρι και έτσι καβάλα κι οι δυο συνέχισαν την πορεία.
Προτού φτάσουν στην πηγή να ξεδιψάσουν και να ποτίσουν το ζωντανό, τους συνάντησαν κάποιο καραβάνι. Αντί για χαιρετισμό από τους ανθρώπους του καραβανιού δέχτηκαν ομοβροντία επιπλήξεων: «Έχετε σκοπό να ξεκάμετε το ζωντανό; Μήπως θα θέλατε να το φορτώσετε και κανένα αγκωνάρι για να ξεμπερδεύει μια ώρα γρηγορότερα;» είπαν. Χωρίς να μιλήσουν, το παιδί και ο γέρος ξεκαβαλίκεψαν αμέσως και συνέχισαν την πορεία τους αμίλητοι.
Φτάνοντας στην άκρη της άλλης πόλης κουρασμένοι και κάθιδροι ακούνε κάποιον να περνά δίπλα τους ψιθυρίζοντας: «Με τέτοια ζέστη και πάνε με τα πόδια! Τι τον έχουν το γάιδαρο, μόνο για να τον ταΐζουν;». Ο γέρος και το αγόρι αλληλοκοιτάχτηκαν.
- Αγόρι μου, είπε ο γέρος, οργάνωσε τη ζωή σου όπως εσύ νομίζεις ότι είναι ο καλύτερος τρόπος, επιλέγοντας εκείνο που δεν θα βλάψει το συνάνθρωπό σου ή τουλάχιστον που θα προκαλέσει τη μικρότερη ζημιά σε όλους. Έχε υπόψη σου ότι με τον τρόπο που θα ενεργήσεις ποτέ δεν θα συμφωνήσουν οι πάντες. Κάποιοι θα σε αποδεχθούν και κάποιοι όχι. Πάντα όμως θα υπάρχουν εκείνοι που θα σε κριτικάρουν!!!
Αν είναι αλήθεια, αν..., (το λέω γιατί δε θέλω να το πιστέψω)...
Σήμερα, σε ένα κανάλι της TV το άκουσα και τρελάθηκα.
Ποιοι είχαν αυτή η φαεινή ιδέα και ποιοι την εφάρμοσαν; Πόσο αναίσθητοι πρέπει να είναι, πόσο κρετίνοι, πόσο ηλίθιοι;
Στους λογαριασμούς νεκρών παιδιών, τραυματισμένων βαριά, σακατεμένων σωματικά και ψυχολογικά, να βλέπουν οι γονείς μέσα στον ατέλειωτο θρήνο τους, ότι μπήκαν 32 (πάνω-κάτω) ευρώ, επειδή το δρομολόγιο δεν ολοκληρώθηκε!! Μα ό,τι είχαν να κάνουν το πέτυχαν, ό,τι ήταν να ολοκληρωθεί, "ολοκληρώθηκε" με τον πιο τραγικό τρόπο.
32 ευρώ για ζωές που "ολοκληρώθηκαν", τέλειωσαν πρόωρα 32 ευρώ για ένα ΕΓΚΛΗΜΑ εκ προμελέτης...
«Θα περιμένω μήνυμά σου, ότι έφτασες σπίτι. Μου λείπεις. Σου μαγείρεψα. Θα περάσω σε λίγο να σου φέρω. Έπεσε ο πυρετός; Έχει αέρα σήμερα, μην βγεις με πόδια. Σου αρέσει; Στο χαρίζω! Έκπληξη!!! Χρόνια πολλά!!!
Άστο, πάω εγώ να ανοίξω. Πρόσεχε. Μην κλαις, με στενοχωρείς. Πήγαινε εσύ με το ασανσέρ αφού δεν χωράει άλλο άτομο,
ανεβαίνω με τα σκαλιά εγώ! Άσε το κινητό να χτυπάει, συνέχισε αυτό που μου έλεγες. Φύγε εσύ, θα πω ότι το έκανα εγώ. Φύγε! Είμαι από έξω, άνοιξε. Θα έρθω μαζί σου παρεούλα. Πώς πήγε σήμερα στη δουλειά; Σε έχω καλέσει 100 φορές. Ανησύχησα. Πώς κοιμήθηκες; Χόρτασες; Πάρε και από το δικό μου. Σου πήρα αυτή τη σοκολάτα, θυμάμαι που μου είχες πει ότι σου άρεσε. Έλα εδώ να σου κάνω μασάζ. Κάτσε λίγο ακόμα. Έλα σήμερα σπίτι να κοιμηθούμε μαζί. Έλα να σου κάνω αγκαλιά. Σου έφτιαξα θερμοφόρα, θα σου κάνει καλό στον πόνο. Πώς νιώθεις; Τί σκέφτεσαι; Σε κάλεσα γιατί ήθελα να σε ακούσω, δεν έγινε κάτι σοβαρό. Μου έλειψες μωρε. Μην τρέχεις στον δρόμο. Φόρα την ζώνη σου. Σου έστιψα πορτοκαλάδα. Εχθές άκουσα αυτό το τραγούδι και σε σκέφτηκα.. Κράτα με, μην πέσεις. Ότι χρειαστείς, είμαι εγώ εδώ. Θα σε βοηθήσω εγώ, θα προσπαθήσουμε μαζί. Μην βάζεις μόνο λάδι, βάλε πρώτα αντιηλιακό. Κλείνω το θερμοσίφωνο. Μπες για μπάνιο πρώτα εσύ που έχει ζεστό νερό, θα μπω μετά εγώ. Φορά το μπουφάν μου, δεν κρυώνω. Έφαγες σήμερα; Μην καμπουριάζεις. Καλημέρα. Καληνύχτα.»
Όλα αυτά μπορείς να δώσεις σε οποιονδήποτε και να παίρνεις από οποιονδήποτε.............. Αληθινή αγάπη είναι φροντίδα, προσοχή, συντροφιά, τρυφερότητα, ζεστασιά, καταφύγιο... και μόνο αυτό μένει στο τέλος της ζωής. Δεν χρειάζεται να είναι γονιός, αδελφός/η, φίλος/η, σύζυγος, συνάδελφος, γείτονας, αγαπημένος/η, απλά να είναι άνθρωπος που έχει ψυχή. Μπορείς να δώσεις σε όλους και να βιώσεις από όλους. .... Αν είσαι τυχερός και αγαπάς, Αν είσαι τυχερός και αγαπιέσαι, έχεις σίγουρα ακούσει κάποια από αυτές τις φράσεις. Αν είσαι τόσο τυχερός… μην ξεχάσεις ποτέ πόσο τυχερός είσαι. Μην εκμεταλλευτείς ποτέ το άτομο που σε αγαπά. Να είσαι μαλακός μαζί του, ήρεμος, στοργικός. Μην το πληγώσεις. Μην πονέσεις. Σκέψου προτού πράξεις. Δείξε…. Δώσε… Χάρισε…
Δεν είναι ντροπή να αγαπάς, ούτε πρέπει να μας φοβίζει αυτή η λέξη η οποία συμπεριλαμβάνει τόσα όμορφα πράγματα που είναι σε φύση του κάθε ανθρώπου.. Δεν υπάρχει ωραιότερο πράγμα στη ζωή από το να βιώνεις και να δείχνεις. Θυμήσου ότι η ζωή είναι πολύ μικρή
Παιδιά που φαίνονται ντροπαλά όταν είναι με άλλα παιδιά. Έχουν νευρικότητα ή φοβούνται και δεν μιλούν πολύ. Συνήθως παίζουν μόνα τους στα διαλείμματα. Παιδιά που βλέπουν από μακριά τι κάνουν τα άλλα παιδιά αλλά δεν συμμετέχουν. Στα διαλείμματα παίζουν μόνα τους. Παιδιά πολύ ήσυχα. Δεν έχουν πολλά να πουν στα άλλα παιδιά.
Μιλάμε λοιπόν για τα παιδιά που ενδεχομένως να εξελιχθούν σε συναισθηματικά αγχωμένους και μοναχικούς έφηβους. Είναι παιδιά που δεν συναναστρέφονται με συνομήλικους λόγω της ντροπαλότητάς τους. Αυτή τα κρατάει πίσω. Νοιώθουν έξω από τα νερά τους και στρέφονται στον εαυτό τους. Ακόμα και μεταξύ οικείων προσώπων, συχνά καταλήγουν να παίζουν μόνα τους ή σιωπηρά να βλέπουν τους άλλους να περνάνε καλά χωρίς να συμμετέχουν.
Ο φαύλος κύκλος, όμως, της ντροπαλότητας μπορεί να σπάσει.
Πολλά παιδιά παγιδεύονται σε αυτό τον φαύλο κύκλο που τους εμποδίζει να συνδεθούν με τα άλλα παιδιά. Λόγω της άβολης αίσθησης σε κοινωνικές συνευρέσεις, αποφεύγουν να συναναστραφούν με συνομήλικους. Αυτό σημαίνει ότι μιλούν και παίζουν πολύ λιγότερο με άλλους, κι έτσι έχουν λιγότερες ευκαιρίες να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες όπως να κάνουν συζητήσεις, να λύνουν διαφωνίες, να ακούν τον άλλον αφού μιλήσουν ή να ανακαλύψουν ευχάριστα πράγματα και δραστηριότητες να κάνουν μαζί.
Η σχετική απουσία κοινωνικών δεξιοτήτων συμβάλλει στο να αισθάνονται άβολα και να θέλουν να αποφύγουν κοινωνικές καταστάσεις.
Κρατούν τον εαυτό τους απομονωμένο επειδή είναι πολύ απασχολημένοι με την δυσάρεστο συναίσθημα που βιώνουν. Για παράδειγμα περνούν το διάλειμμα διαβάζοντας και σιωπηρά κοιτούν τα άλλα παιδιά από απόσταση. Δυστυχώς το μήνυμα που στέλνουν στα άλλα παιδιά όταν φέρονται έτσι είναι ότι δεν θέλουν να είναι φίλοι. Εκείνα εν συνεχεία, αντιδρούν αρνητικά σε αυτή την ακατάδεκτη συμπεριφορά.
Συγκριτικά με τα παιδιά που δεν απομονώνονται από τα άλλα παιδιά, τα ντροπαλά είναι πιο πιθανό να εισπράττουν άμεσα την δυσαρέσκεια από τους συνομήλικους τους και τα ντροπαλά αγόρια κρίνονται πιο αυστηρά από ότι τα κορίτσια.
Υπάρχουν βέβαια διάφοροι τύποι ντροπαλών παιδιών με διαφορετικές συνήθειες στις κοινωνικές σχέσεις. Όλα αυτά τα παιδιά έχουν εμφανίσει τις ντροπαλές συμπεριφορές που αναφέραμε ήδη, αλλά εμφανίζουν και κάτι επιπλέον στην εικόνα τους το οποίο έχει σχέση με το πώς τους φέρονται τα άλλα παιδιά.
Τα συγκαταβατικά ντροπαλά παιδιά ενώ δεν ξεκινούν μια συζήτηση ή παιχνίδι, ανταποκρίνονται θετικά όταν τους πλησιάσει κάποιο άλλο παιδί. Είναι γενικά αποδεκτά από άλλα παιδιά και έχουν το ίδιο πολλούς φίλους με τα πιο κοινωνικά παιδιά. Τα άλλα παιδιά τα θεωρούν περισσότερο ευχάριστα και έξυπνα από τον μέσο όρο.
Παρά την τάση τους να μένουν στην άκρη τους, η δεκτικότητά τους σε κινήσεις των άλλων παιδιών και πιθανώς οι θετικές σχέσεις στη οικογένεια τους τους επιτρέπουν να αναπτύξουν αρκετά καλές κοινωνικές δεξιότητες για να συναναστρέφονται με τους συνομήλικους.
Υπάρχουν και τα ανώριμα ντροπαλά παιδιά τα οποία αποστρέφονται τις κοινωνικές καταστάσεις αλλά όταν προσπαθούν να πλησιάσουν τους άλλους το κάνουν με τρόπο παιδικό ή ενοχλητικό. Για παράδειγμα, παιδιά που μόλις βγουν από κάποιο παιχνίδι επειδή έχασαν, επανειλημμένα ενοχλούν τα άλλα παιδιά ζητώντας να παίξουν άλλο παιχνίδι, παρ` όλο που οι υπόλοιποι ακόμα παίζουν το πρώτο.
Συνήθως τα παραγκωνίζονται από τους συνομήλικους τους και πολλές φορές προκαλούν δυσαρέσκεια γιατί αμφιταλαντεύονται μεταξύ της απόσυρσης και της αναζήτησης προσοχής με τρόπο ενοχλητικό και εκνευριστικό. Έχουν λιγότερους φίλους από τον μέσο όρο.
Και υπάρχουν και τα επιθετικά ντροπαλά παιδιά. Ακούγεται αντιφατικό για ένα παιδί να είναι επιθετικό και ντροπαλό την ίδια στιγμή. Αλλά υπάρχουν και είναι αυτά που συνήθως κλείνονται στον εαυτό τους και όταν συναναστραφούν με συνομήλικους, το κάνουν με θυμό και εχθρικότητα.
Συγκριτικά με τα πιο κοινωνικά παιδιά και άλλα ντροπαλά παιδιά, αυτά τα παιδιά έχουν την μεγαλύτερη δυσκολία στις σχέσεις με συνομήλικους. Έχουν πολλές πιθανότητες να απορριφθούν, να αποκλειστούν, ή να δεχθούν εκφοβισμό – εν μέρει λόγω της δυσάρεστης συμπεριφοράς τους και λόγω των ελάχιστων φίλων που θα μπορούσαν να τους προστατεύσουν ή να τους υποστηρίξουν. Πώς λοιπόν μπορείτε να βοηθήσετε τα ντροπαλά παιδιά να σχετιστούν με τους συνομήλικους τους; Αυτό που βοηθάει είναι να καταφέρουν να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις που φοβούνται προκειμένου να αναπτύξουν πίστη στον εαυτό τους ότι μπορούν να διαχειριστούν αυτές τις καταστάσεις. Συνήθως οι γονείς το κάνουν με τρόπο καταπιεστικό που κάνει εμφανή τον προσωπικό τους φόβο και αγωνία. Στην περίπτωση που βλέπετε ότι δεν καταφέρνετε κάτι περισσότερο παρά μόνο κοντράρεστε, καλό είναι να δείτε ειδικό. Τόσο για τα ανώριμα όσο και για τα επιθετικά ντροπαλά παιδιά, το άγχος τους για τι σχέσεις με τους συνομήλικους έχει υπόσταση. Τα άλλα παιδιά πραγματικά έχουν την τάση να τα δέχονται με αρνητισμό.
Η έκθεση λοιπόν σε όλο και περισσότερες απορρίψεις δεν θα βοηθήσει τα παιδιά να αποκτήσουν κοινωνική αυτοπεποίθηση. Τα ντροπαλά παιδιά θέλουν συγκεκριμένη καθοδήγηση στο πώς θα συνδεθούν με τα άλλα παιδιά θετικά, καθώς και συστηματική εξάσκηση σε αυτό ακριβώς.
Είναι ωφέλιμο λοιπόν να συνεργάζεστε κι όχι να διαφωνείτε όσον αφορά τον τρόπο που σχετίζεται το ντροπαλό σας παιδί. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να μετατραπούν μαγικά σε εξωστρεφή άτομα που θα είναι η ψυχή του πάρτι προκειμένου να μπορέσουν να ενταχθούν σε παρέες και να κάνουν φίλους. Υπάρχει σαφώς χώρος και για λιγότερης έντασης σχετίζεσθαι.
Χρειάζεται να βρουν τρόπους συναναστροφής που τους ταιριάζουν και που τους οδηγούν σε θετικές αντιδράσεις από τους άλλους. Τι εννοώ;
1. Τα ενδιαφέροντά του! Τα παιδιά κάνουν φίλους μέσα από ευχάριστες δραστηριότητες που κάνουν με άλλους. Μια δραστηριότητα που το ευχαριστεί μπορεί να είναι το μέσο για την φιλία. Αν είναι εστιασμένο στην ευχάριστη δραστηριότητα, έχει κάτι να κάνει και να μιλήσει για αυτό με τους άλλους κι έτσι είναι λιγότερο πιθανό να τρέμει στην πιθανότητα μην μείνει μόνο ή απορριφθεί.
Μερικά ντροπαλά παιδιά απλά έχουν ανάγκη να ξεπεράσουν το αρχικό κόλλημα και μετά είναι μια χαρά με τους συνομήλικους τους. Μια αγαπημένη δραστηριότητα λειτουργεί καταπληκτικά ως γέφυρα.
2. Κοινωνικά σενάρια! Οι περισσότερες κοινωνικές συναναστροφές δεν εμπεριέχουν το ευφυέστερο αστείο του κόσμου. Πολλά από αυτά που λέμε με τους άλλους είναι ρουτίνα και καθημερινότητα. Βοηθήστε το παιδί να μάθει μερικά κοινωνικά σενάρια μέσα από παίξιμο ρόλου. Για παράδειγμα, να χαιρετάει τους άλλους κάνοντας οπτική επαφή, να έχει καθαρή φωνή, και φιλικό χαμόγελο για να ξεκινήσει η φιλία. Ερωτήσεις του τι και του πώς ή το να κάνει ένα κομπλιμέντο είναι επίσης χρήσιμα και φιλικά σενάρια.
3. Δυαδικές συναναστροφές! ......... η συνέχεια εδώ Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι
(Ο Μίλτος Σαχτούρης εμπνεύστηκε το ποίημα αυτό από την πείνα της Κατοχής.)
Ένα τεράστιο καρβέλι, μια πελώρια φραντζόλα ζεστό ψωμί, είχε πέσει στο δρόμο από τον ουρανό ένα παιδί με πράσινο κοντό βρακάκι και με μαχαίρι έκοβε και μοίραζε στον κόσμο γύρω, όμως και μια μικρή, ένας μικρός άσπρος άγγελος, κι αυτή μ’ ένα μαχαίρι έκοβε και μοίραζε κομμάτια γνήσιο ουρανό κι όλοι τώρα τρέχαν σ’ αυτή, λίγοι πήγαιναν στο ψωμί, όλοι τρέχανε στον μικρόν άγγελο που μοίραζε ουρανό! Ας μην το κρύβουμε. Διψάμε για ουρανό.
Μη φοβάσαι, μικρό μου. Η μανούλα ποτέ δε θ΄ αφήσει κανέναν να πειράξει το σπλάχνο της.
Μη φοβάσαι, μικρό μου. Το δικό μου το χέρι ποτέ δε θ΄ απλώσω με βία επάνω σου άκαρδη, τη μικρή σου καρδιά να πληγώσω.
Μη φοβάσαι, μικρό μου. Παραμύθια με τέρατα, με δράκους και μάγισσες που τρων τα παιδάκια, ποτέ μα ποτέ το γλυκό σου τον ύπνο, τα γαλάζια σου όνειρα, δε θα ταράξουν.
Μη φοβάσαι, μικρό μου. Εδώ είμαι για σένα, το Καλό να σου μάθω.
Μη φοβάσαι, μικρό μου. Για σένα, πανοπλία Αγάπης υφαίνουν τα χέρια μου το κακό και το άδικο ποτέ, μα ποτέ μη σ΄ αγγίξουν,
Σ΄ Αγαπώ, μη φοβάσαι, μικρό μου.
Ασπίδα η Αγάπη, πύργος ουράνιος, απόρθητος, ήλιος μεσούρανος, σκορπίζει, διαλύει του μαύρου του φόβου τα σύννεφα, και δύναμη δίνει σταθερά να μαθαίνεις.
Σ΄ Αγαπώ, μη φοβάσαι μικρό μου.
Κάποια χρόνια, αργότερα, γελαστό και γενναίο, μαχητής – νικητής, της ζωής την ευθεία, τη στράτα του Καλού και του Όμορφου, με χαρά θα διαβαίνεις.
Μια φορά κι έναν καιρό, τότε που όλα πάνω στη γη ήταν αλλιώτικα, ο ήλιος και
το νερό ζούσαν μαζί κι έκαναν παρέα.
Ο
ήλιος πήγαινε συχνά επίσκεψη στο νερό, μα το νερό ποτέ δεν τον είχε
επισκεφτεί.
-"Γιατί δεν έρχεσαι και συ στο παλάτι μου;"
ρώτησε μια μέρα ο ήλιος το νερό.
-"Δεν μπορώ, ήλιε μου", απάντησε το νερό.
"Γιατί, αν έρθω, πρέπει να φέρω μαζί μου όλους
τους συγγενείς μου".
-"Και γι' αυτό, καλό μου νερό, ανησυχείς;" είπε
ο ήλιος.
"Το παλάτι μου είναι μεγάλο. Έχει χώρο για όλους
σας. Ελάτε και μη νοιάζεστε καθόλου", είπε αποφασιστικά ο ήλιος.
Έτσι, το νερό μάζεψε όλους τους συγγενείς του και κίνησαν για το λαμπρό
παλάτι του ήλιου. Ήταν το νερό της θάλασσας, το νερό των ποταμών, το νερό
των πηγών και των λιμνών, ήταν οι βροχές, οι θύελλες κι οι καταιγίδες,
ήταν και τι δεν ήταν...
Όταν έφτασαν στο παλάτι του ήλιου, εκείνος
κατέβηκε να τους υποδεχτεί.
-"Καλώς τους", πρόφτασε να πει, μα πριν αποσώσει
τα λόγια του, το νερό χύθηκε μέσα στο παλάτι και πλημμύρισε τα πρώτα
πατώματα.
Ο ήλιος, ξαφνιασμένος, έτρεξε κι ανέβηκε στα τελευταία πατώματα, μα σε
λίγο, έβλεπε, με τρόμο, το νερό να γεμίζει το παλάτι του.
-"Σου το είπα πως είμαστε πολλοί", του είπε το
νερό, καθώς έβλεπε τον ήλιο να χλομιάζει όλο και περισσότερο.
"Τώρα όμως, δεν μπορούμε να κάνουμε πίσω".
Ο ήλιος έβλεπε το νερό να προχωρά και σιγά σιγά να ανεβαίνει και να γεμίζει
και τα υπόλοιπα πατώματα του παλατιού. Αναγκάστηκε να ανέβει στη στέγη. Το
νερό όμως, στα γρήγορα, σκέπασε και τη στέγη. Τότε ο ήλιος κάνει έναν πήδο
και φράααπ, ανεβαίνει στον ουρανό.
Από τότε, άρχισε να μένει εκεί. Κι εκεί είναι ακόμα μέχρι και
σήμερα.
Μου κάνει εντύπωση πως στα λόγια όλοι μας παραπονιόμαστε, όλοι μας μιλάμε για την κατάντια των ανθρωπίνων σχέσεων, για την ψευτιά, για την προδοσία, την έλλειψη επικοινωνίας.
Όλοι μας, μικροί μεγάλοι διαμαρτυρόμαστε ότι δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας.
Ότι τα ζευγάρια δεν μιλούν.
Και σκέφτομαι... μπορεί μια κρύα οθόνη του κινητού ή του υπολογιστή να αγγίξει την επικοινωνία των ματιών που θα κοιταχτούν;
Δυο χείλη που θα ανταλλάξουν λέξεις; Ή ακόμα περισσότερο δυο χέρια που θα αγγίξουν το σώμα, όπως οι λέξεις που θα αγγίξουν την ψυχή.
Αυτό το πάντρεμα ψυχική και σωματικής επαφής μπορεί να το αναπληρώσει μια κρύα οθόνη;
Όλοι εξυμνούμε την αγάπη και ανησυχούμε για την συνεχώς αυξανόμενη μοναξιά, τον εκούσιο εγκλωβισμό μας στο κλουβί του εγωισμού και της καλοπέρασης μας και την πορεία των διαπροσωπικών επαφών μας.
Όλοι στα λόγια τα λέμε, αρκεί κανείς να ρίξει μια ματιά στα κοινωνικά δίκτυα, στις ιστοσελίδες για το τι γράφονται.
Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι είναι σε θέση να ερμηνεύουν εξ αποστάσεως όλο τον κόσμο. Νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε πως νοιώθει ένας άνθρωπος από ένα τραγούδι που θα ανεβάσει, από ένα κείμενο που θα γράψει ή από ένα ποστ και βγάζουμε το συμπέρασμα για τον χαρακτήρα αυτού του ανθρώπου και για την ψυχική κατάσταση που μπορεί να βρίσκεται εκείνη την στιγμή.
Βγάζουμε το συμπέρασμά μας, για τον χαρακτήρα “μας κάνει, δεν μας κάνει”. Με τον εύκολο τρόπο διαγράφουμε ανθρώπους χωρίς καν να τους έχουμε συναντήσει, γνωρίσει δηλαδή, χωρίς να έχουμε αναλώσει “δυο ώρες” να τον δούμε από κοντά.
Για να καταλάβουμε αν αυτή η υποτιθέμενη χημεία θα ισχύσει στην γνωριμία, χωρίς να μπαίνουμε στον κόπο να δούμε την αύρα του άλλου. Το τρόπο που μιλά, που κοιτά, την γλώσσα του σώματος. Το θεωρούμε χάσιμο χρόνου.
Εντέλει χάνουμε την ζωή που δεν ζήσαμε και ζούμε στην εικονική πραγματικότητα που διαλέξαμε.
Στην πράξη τι κάνουμε;
Στην ουσία καθρέπτες μας συναντάμε, για να θεραπεύσουμε κομμάτια μας, συναντάμε κομμάτια μας… ό,τι δεν μας αρέσει και ό,τι αρνητικό παρατηρούμε στους άλλους στην ουσία είναι Δικά μας αθεράπευτα κομμάτια.
Αποδοχή και αγάπη θέλει, συγχώρεση. Εμάς συγχωρούμε κατ’ ουσία.
Αντιλαμβάνομαι ότι αντιμετωπίζουμε την καθημερινότητα λες και θα ζήσουμε μόνο για μια στιγμή, διότι δεν έχουμε κατανοή Ασει ότι η προσπάθεια και συνάμα η ισορροπία μας βρίσκεται στα ποθητά όνειρα. Έτσι λοιπόν ξεχνάμε τι δουλειά πρέπει να κάνουμε με εμάς, για το τι θα αφήσουμε πίσω μας και να ζήσουμε εν τελεί την ζωή που μας δόθηκε.
Οι άνθρωποι ξεχνούν ότι είναι άνθρωποι και γίνονται όργανα της άρρωστης φύσης τους, του μεγάλο ΕΓΩ τους, της φιλαρέσκειά τους. Μένουν να ζουν στα όνειρα έχοντας κάνει τον εαυτό τους να πιστέψει ότι δεν θα τα ζήσει ποτέ.
Έτσι βυθίζονται στην κατάθλιψη και στην μοναξιά που την βαπτίζουν ανεξαρτησία και ελευθερία.
Ο μεγάλος Αμερικανός διανοητής εξηγεί γιατί η τεχνητή νοημοσύνη δεν
μπορεί να γίνει πραγματικότητα μέσα από τέτοιου είδους προγράμματα.
Την Τετάρτη που μας πέρασε, ο Νόαμ Τσόμσκι δημοσίευσε στους
New York Times τη γνώμη του σχετικά με τις "ψευδείς προσδοκίες" που
προκαλεί η εμφάνιση του ChatGPT στο ιντερνετικό περιβάλλον. Ο
μεγάλος διανοητής, παρέα με τον Ίαν Ρόμπερτς, γλωσσολόγο, και τον Τζέφρι
Γουέιτμιλ, διευθυντή Τεχνητής Νοημοσύνης σε τεχνολογική εταιρεία,
απορρίπτει ότι το μέλλον βρίσκεται σε τέτοιους είδους "μηχανές μάθησης"
και εξηγεί τον λόγο, στο άρθρο που ακολουθεί:
«Το ανθρώπινο μυαλό, λόγω γλώσσας, μπορεί να κάνει 'άπειρη
χρήση πεπερασμένων μέσων', δημιουργώντας ιδέες και θεωρίες
με καθολική εμβέλεια»
"Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες έγραψε κάποτε ότι το να ζεις σε μια εποχή μεγάλων
κινδύνων και υποσχέσεων σημαίνει να βιώνεις τόσο την τραγωδία όσο και την
κωμωδία, με “την επικείμενη αποκάλυψη” στην κατανόηση του εαυτού μας και
του κόσμου να έρχεται. Σήμερα, οι υποτιθέμενες επαναστατικές προόδους μας
στην τεχνητή νοημοσύνη είναι πράγματι ένας λόγος τόσο για να ανησυχούμε
όσο και για να αισιοδοξούμε.
Απ' τη μία να αισιοδοξούμε γιατί η ευφυΐα είναι το μέσο με το οποίο
λύνουμε προβλήματα και απ' την άλλη να
ανησυχούμε γιατί φοβόμαστε ότι το πιο δημοφιλές και μοντέρνο στέλεχος
A.I. (το machine learning δηλαδή η μηχανική μάθηση) θα υποβαθμίσει την
επιστήμη μας και θα υποβαθμίσει και την ηθική μας, ενσωματώνοντας στην τεχνολογία μας μια θεμελιωδώς εσφαλμένη αντίληψη
της γλώσσας και της γνώσης.
Το ChatGPT του OpenAI, το Bard της Google και το
Sydney της Microsoft είναι θαύματα της μηχανικής μάθησης. Σε
γενικές γραμμές, παίρνουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων, αναζητούν
μοτίβα σε αυτά και γίνονται όλο και πιο ικανά στη δημιουργία στατιστικά
πιθανών αποτελεσμάτων -όπως η φαινομενικά ανθρώπινη γλώσσα και σκέψη.
Αυτά τα προγράμματα έχουν χαιρετιστεί ως οι πρώτες αναλαμπές στον
ορίζοντα της τεχνητής γενικής νοημοσύνης -εκείνη η προφητευμένη στιγμή
που τα μηχανικά μυαλά θα ξεπεράσουν τους ανθρώπινους εγκεφάλους όχι μόνο
ποσοτικά ως προς την ταχύτητα επεξεργασίας και το μέγεθος μνήμης αλλά
και ποιοτικά όσον αφορά την πνευματική διορατικότητα, την καλλιτεχνική
δημιουργικότητα και κάθε άλλη ξεχωριστή ανθρώπινη ικανότητα.
Αυτή η μέρα μπορεί να έρθει αλλά η αυγή της δεν έχει ακόμη ξημερώσει,
σε αντίθεση με ό,τι μπορεί να διαβάσει κανείς σε υπερβολικούς τίτλους
και σε αντίθεση με τις αλόγιστες επενδύσεις που κάνουν κάποιοι. Η
“μπορχεσιανή” αποκάλυψη της κατανόησης δεν έχει και δεν θα συμβεί -και,
όπως υποστηρίζουμε, δεν μπορεί- να συμβεί εάν προγράμματα μηχανικής
εκμάθησης όπως το ChatGPT συνεχίσουν να κυριαρχούν στον τομέα της
A.I.
Όσο χρήσιμα κι αν είναι αυτά τα προγράμματα σε ορισμένους στενούς
τομείς (μπορούν να είναι χρήσιμα στον προγραμματισμό υπολογιστών, για
παράδειγμα, ή στην πρόταση ομοιοκαταληξιών για ανάλαφρους στίχους),
γνωρίζουμε από την επιστήμη της γλωσσολογίας και τη γνωσιολογία ότι
διαφέρουν βαθιά από το πώς οι άνθρωποι σκέφτονται και χρησιμοποιούν
τη γλώσσα. Αυτές οι διαφορές θέτουν σημαντικούς περιορισμούς στο τι
μπορούν να κάνουν αυτά τα προγράμματα,
κωδικοποιώντας τα με μη εξαλείψιμα ελαττώματα.
Είναι ταυτόχρονα κωμικό και τραγικό, όπως θα μπορούσε να είχε σημειώσει
ο Μπόρχες, ότι τόσα χρήματα και τόσο μεγάλη προσοχή επικεντρώνονται σε
κάτι τόσο μικρό -και κάτι τόσο ασήμαντο σε αντίθεση με το ανθρώπινο
μυαλό, το οποίο λόγω γλώσσας, σύμφωνα με τα λόγια του Βίλχελμ φον
Χούμπολτ, μπορεί να κάνει “άπειρη χρήση πεπερασμένων μέσων”,
δημιουργώντας ιδέες και θεωρίες με καθολική εμβέλεια.
Ο ανθρώπινος νους δεν είναι, όπως το ChatGPT και τα παρόμοια του, μια
βαρετή στατιστική μηχανή
για την αντιστοίχιση μοτίβων, που συλλέγει εκατοντάδες terabyte
δεδομένων και προεκθέτει την πιο πιθανή απάντηση συνομιλίας ή την πιο
πιθανή απάντηση σε μια επιστημονική ερώτηση. Αντίθετα, το ανθρώπινο
μυαλό είναι ένα εκπληκτικά αποτελεσματικό και ακόμη κομψό σύστημα που
λειτουργεί με μικρές ποσότητες πληροφοριών. Επιδιώκει να μην συμπεράνει
ωμούς συσχετισμούς μεταξύ των δεδομένων αλλά να δημιουργήσει
εξηγήσεις.
Για παράδειγμα, ένα μικρό παιδί που μαθαίνει μια γλώσσα αναπτύσσει
-ασυνείδητα, αυτόματα και γρήγορα μέσα από μικροσκοπικά δεδομένα- μια
γραμματική, ένα εκπληκτικά εξελιγμένο σύστημα λογικών αρχών και
παραμέτρων. Αυτή η γραμματική μπορεί να γίνει κατανοητή ως έκφραση του
έμφυτου και γενετικά εγκατεστημένου “λειτουργικού συστήματος” που
προικίζει τους ανθρώπους με την ικανότητα να δημιουργούν περίπλοκες
προτάσεις και μακριές διαδρομές σκέψης. Όταν οι γλωσσολόγοι επιδιώκουν
να αναπτύξουν μια θεωρία για το γιατί μια δεδομένη γλώσσα λειτουργεί
όπως λειτουργεί, χτίζουν συνειδητά και επίπονα μια ρητή εκδοχή της
γραμματικής που το παιδί χτίζει ενστικτωδώς και με ελάχιστη έκθεση σε
πληροφορίες. Το λειτουργικό σύστημα του παιδιού είναι εντελώς
διαφορετικό από αυτό ενός προγράμματος μηχανικής εκμάθησης.
Πράγματι,
τέτοια προγράμματα έχουν μείνει κολλημένα σε μια προανθρώπινη ή
μη-ανθρώπινη φάση της γνωστικής εξέλιξης. Το βαθύτερο ελάττωμά τους είναι η απουσία της πιο κρίσιμης ικανότητας
οποιασδήποτε νοημοσύνης: να λένε όχι μόνο τι ισχύει, τι συνέβη και τι θα
συμβεί -αυτό είναι περιγραφή και πρόβλεψη- αλλά και τι δεν ισχύει και τι
θα μπορούσε και τι δεν θα μπορούσε να ισχύει. Αυτά είναι τα συστατικά
της εξήγησης, το σημάδι της αληθινής νοημοσύνης.
Κι ένα παράδειγμα για να καταλάβουμε καλύτερα. Ας υποθέσουμε ότι κρατάς
ένα μήλο στο χέρι σου. Τώρα αφήνεις το μήλο ελεύθερο. Παρατηρείς το
αποτέλεσμα και λες: “Το μήλο πέφτει”. Αυτή είναι μια περιγραφή. Μια
πρόβλεψη μπορεί να ήταν η δήλωση “το μήλο θα πέσει αν ανοίξω το χέρι
μου”. Και τα δύο είναι πολύτιμα, και τα δύο μπορεί να είναι σωστά. Αλλά
μια εξήγηση είναι κάτι περισσότερο: δεν περιλαμβάνει μόνο περιγραφές και
προβλέψεις, αλλά και αντιπραγματικές εικασίες όπως “οποιοδήποτε τέτοιο
αντικείμενο θα έπεφτε”, συν την πρόσθετη ρήτρα “λόγω της της βαρύτητας”
ή “λόγω της καμπυλότητας του χωροχρόνου” ή οτιδήποτε. Αυτή είναι μια
αιτιολογική εξήγηση: “Το μήλο δεν θα είχε πέσει παρά μόνο εξαιτίας της
δύναμης της βαρύτητας”. Αυτό είναι η σκέψη.
Η ουσία της μηχανικής μάθησης είναι η περιγραφή και η πρόβλεψη -δεν
θέτει αιτιακούς μηχανισμούς ή φυσικούς νόμους. Φυσικά, οποιαδήποτε
ανθρώπινη εξήγηση δεν είναι απαραίτητα σωστή. Είμαστε επιρρεπείς στο
λάθος αλλά αυτό είναι μέρος του τι σημαίνει να σκέφτεσαι: για να έχεις
δίκιο, πρέπει να είναι δυνατό να κάνεις και λάθος.
Η νοημοσύνη δεν αποτελείται μόνο από δημιουργικές εικασίες αλλά και από
δημιουργική κριτική.
Η ανθρώπινη σκέψη βασίζεται σε πιθανές εξηγήσεις και διόρθωση
σφαλμάτων, μια διαδικασία που σταδιακά περιορίζει ποιες πιθανότητες μπορούν να
εξεταστούν ορθολογικά. (Όπως είπε ο Σέρλοκ Χολμς στον Δρ. Γουάτσον,
“Όταν έχεις εξαλείψει το αδύνατο, ό,τι απομένει, όσο απίθανο κι αν
είναι, πρέπει να είναι η αλήθεια”.)
Αν και το ChatGPT και τα παρόμοια προγράμματα είναι, από τη σχεδίασή
τους, απεριόριστα στο τι μπορούν να “μάθουν” (δηλαδή, να
απομνημονεύσουν), ωστόσο
είναι ανίκανα να διακρίνουν το δυνατό από το αδύνατο. Σε αντίθεση
με τους ανθρώπους, για παράδειγμα, που είναι προικισμένοι με μια
καθολική γραμματική που περιορίζει τις γλώσσες που μπορούμε να διδάξουμε
με σχεδόν μαθηματική κομψότητα σε εκείνους που έχουν ένα συγκεκριμένο
είδος γραμματικής, αυτά τα προγράμματα μαθαίνουν γλώσσες που είναι
ανθρωπίνως δυνατές και ανθρωπίνως αδύνατες με την ίδια ευκολία.
Ενώ οι άνθρωποι είναι περιορισμένοι στα είδη των εξηγήσεων που μπορούμε
λογικά να υποθέσουμε,
τα συστήματα μηχανικής μάθησης μπορούν να μάθουν τόσο ότι η γη είναι
επίπεδη όσο και ότι η γη είναι στρογγυλή. Ανταλλάσσουν απλώς πιθανότητες, οι οποίες αλλάζουν με την πάροδο του
χρόνου.
Για το λόγο αυτό, οι προβλέψεις των συστημάτων μηχανικής μάθησης θα
είναι πάντα επιφανειακές και αμφίβολες.
(...) Παραδόξως, ορισμένοι λάτρεις της μηχανικής μάθησης φαίνεται να
είναι περήφανοι που οι δημιουργίες τους μπορούν να δημιουργήσουν σωστές
“επιστημονικές” προβλέψεις (ας πούμε, για την κίνηση των φυσικών
σωμάτων) χωρίς να κάνουν χρήση εξηγήσεων (που περιλαμβάνουν, ας πούμε,
τους νόμους κίνησης του Νεύτωνα και την παγκόσμια έλξη).
Αλλά αυτού του είδους η πρόβλεψη, ακόμη και όταν είναι επιτυχής,
είναι ψευδοεπιστήμη.
Παρότι οι επιστήμονες σίγουρα αναζητούν θεωρίες που έχουν υψηλό βαθμό
εμπειρικής επιβεβαίωσης, ωστόσο, όπως σημείωσε ο φιλόσοφος, Καρλ Πόππερ,
“δεν αναζητούμε πολύ πιθανές θεωρίες αλλά εξηγήσεις. Δηλαδή ισχυρές και
εξαιρετικά απίθανες θεωρίες”.
Η θεωρία ότι τα μήλα πέφτουν στη γη επειδή αυτή είναι η φυσική τους
θέση (άποψη του Αριστοτέλη) είναι δυνατή, αλλά προκαλεί μόνο περαιτέρω
ερωτήματα. (Γιατί η γη είναι η φυσική τους θέση;) Η θεωρία ότι τα μήλα
πέφτουν στη γη επειδή η μάζα κάμπτει τον χωροχρόνο (άποψη του Αϊνστάιν)
είναι εξαιρετικά απίθανη, αλλά στην πραγματικότητα μας εξηγεί γιατί
πέφτουν.
Η αληθινή νοημοσύνη αποδεικνύεται στην ικανότητα σκέψης και έκφρασης
απίθανων αλλά διορατικών πραγμάτων.
Η αληθινή νοημοσύνη είναι επίσης ικανή για ηθική σκέψη. Αυτό είναι το
να περιορίζουμε την κατά τα άλλα απεριόριστη δημιουργικότητα του μυαλού
μας με ένα σύνολο ηθικών αρχών που καθορίζουν τι πρέπει και τι δεν
πρέπει να υπάρχει (και φυσικά υποβάλλοντας αυτές τις αρχές σε
δημιουργική κριτική). Για να είναι χρήσιμο, το ChatGPT πρέπει να
εξουσιοδοτηθεί να παράγει αποτελέσματα με νέο τρόπο.
Για να είναι αποδεκτό από τους περισσότερους χρήστες του, πρέπει να
αποφεύγει ηθικά απαράδεκτο περιεχόμενο.
Αλλά οι προγραμματιστές του ChatGPT και άλλων θαυμάτων μηχανικής μάθησης
αγωνίστηκαν -και θα συνεχίσουν να αγωνίζονται- για να επιτύχουν αυτό το
είδος ισορροπίας.
Το 2016, για παράδειγμα, το chatbot “Tay” της Microsoft (πρόδρομος του
ChatGPT) πλημμύρισε το διαδίκτυο με μισογυνιστικό και ρατσιστικό
περιεχόμενο, έχοντας μολυνθεί από διαδικτυακά τρολ που το γέμισαν με
προσβλητικά δεδομένα εκπαίδευσης. Πώς μπορεί, λοιπόν, να λυθεί αυτό το
πρόβλημα στο μέλλον; Προς το παρόν,
το ChatGPT περιορίστηκε πολύ από τους προγραμματιστές του στο να
συνεισφέρει οτιδήποτε νέο σε αμφιλεγόμενες -δηλαδή σημαντικές-
συζητήσεις. Θυσίασαν τη δημιουργικότητα τους για ένα είδος αμοραλισμού".
Εν ολίγοις, το ChatGPT και τα "αδέρφια" του δεν είναι σε θέση να
εξισορροπήσουν τη δημιουργικότητα με τους περιορισμούς. Είτε υπεργεννούν
(παράγοντας και αλήθειες και ψεύδη, υποστηρίζοντας ηθικές και ανήθικες
αποφάσεις εξίσου) είτε υπογεννούν (δείχνοντας μη δέσμευση σε
οποιεσδήποτε αποφάσεις και αδιαφορία για τις συνέπειες). Δεδομένης της
ηθικής, της ψεύτικης επιστήμης και της γλωσσικής ανικανότητας αυτών των
συστημάτων, δεν μπορούμε παρά να γελάσουμε ή να κλάψουμε με τη
δημοτικότητά τους".
Όταν αγγίζεις την ψυχή κάποιου, να είσαι προσεκτικός.
Για να την άφησε ξεγυμνωμένη στα χέρια σου, σημαίνει πως σε εμπιστεύτηκε.
Σημαίνει πως θέλησε να εμπιστευθεί και να δοθεί.
Σημαίνει πως θέλησε να γνωρίσεις την ψυχή του.
Αλλά αν δε σεβαστείς αυτή την ψυχή, η δίοδος που άνοιξε, θα κλείσει αυτόματα.
Μια για πάντα.
Ό,τι και να κάνεις μετά, όσες «δεύτερες» ευκαιρίες και να ζητήσεις, δε θα μπορέσει να σε ξαναεμπιστευθεί και να αφεθεί με εκείνον τον αγνό και αυθόρμητο τρόπο που αφέθηκε την πρώτη φορά.
Αν δεν την αγκαλιάσεις, αν δεν την προστατεύσεις από εσένα τον ίδιο, αν δεν τη σεβαστείς, θα τη χάσεις.
Κι αν γίνει αυτό, τότε αξίζεις να τη χάσεις, φίλε μου!
Γιατί οι γυμνές ψυχές θέλουν καθαρούς ανθρώπους και αληθινές στιγμές.
Θέλουν ανθρώπους να τολμούν, να βγαίνουν μπροστά και να παλεύουν, να παίρνουν αποφάσεις και να βάζουν πάνω από όλα, αυτό το άγγιγμα ψυχής.
Γιατί το θεωρούν σπάνιο.
Γιατί είναι σπάνιο.
Αν δεν μπορείς να σεβαστείς μια γυμνή ψυχή, μην την αγγίξεις… Μην την πλησιάσεις καν.
Άστη στην ησυχία της.
Αλλά να ξέρεις, φίλε μου, οι γυμνές ψυχές δεν είναι αδύναμες.
Αποτελούνται από όλα εκείνα τα θραύσματα που δημιούργησαν όσοι άγγιξαν χωρίς να προσέξουν και όμως συνεχίζουν.
Και όμως αντέχουν να ξεγυμνωθούν ξανά.
Να ξέρεις, φίλε μου, οι γυμνές ψυχές δε φοβούνται να μολυνθούν. Δε φοβούνται να πληγωθούν.
Ξεγυμνώνονται για την αλήθεια τους.
Ξεγυμνώνονται γιατί πιστεύουν στον άνθρωπο.
Ξεγυμνώνονται γιατί ακολουθούν τον δρόμο της αγάπης.
Αν δεις, λοιπόν, μια τέτοια ψυχή στον δρόμο σου, δυο επιλογές έχεις. Είτε την αγκαλιάζεις προσεκτικά και ξεγυμνώνεσαι, είτε φεύγεις οριστικά.
Η Καπετάνισσα Μπουμπουλίνα ξέφευγε από τα γυναικεία πρότυπα της εποχής της. Μεγαλωμένη στη θάλασσα, από νωρίς εκδήλωσε την αγάπη της για τα πλοία και τα ταξίδια. Η μυθιστορηματική ζωή της, από τη γέννηση της ακόμη, ήταν γεμάτη περιπέτειες που σφυρηλάτησαν το χαρακτήρα της, ένα χαρακτήρα ανεξάρτητο, δυναμικό, αγωνιστικό. Καπετάνισσα, λοιπόν, όχι μόνο στα πλοία, αλλά και στην ίδια της τη ζωή. Γεννήθηκε γεννήθηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης στις 11 Μαΐου του 1771, ορφανή από πατέρα, έμεινε δύο φορές χήρα και με μεγάλη περιουσία την οποία διαχειρίστηκε με πολλή ευστροφία και κατάφερε να την αυξήσει. Γεύτηκε συχνά το φθόνο των συμπατριωτών της και γι’ αυτό αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες, τις οποίες πάντα ξεπερνούσε.
Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες προφορικές μαρτυρίες, το 1819 στην Κωνσταντινούπολη μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία. Μετά την έκρηξη της Επανάστασης από τους πρώτους συμμετείχε ενεργά, προσφέροντας χρήματα και πολεμοφόδια και διαθέτοντας τα πλοία της στην υπηρεσία του Αγώνα. Η μεγαλύτερη απώλεια ήταν ο θάνατος του πρωτότοκου γιου της (από τον πρώτο της γάμο) Γιάννου Γιάννουζα, στα τέλη Απριλίου του 1821,σε μια συμπλοκή με τους Τούρκους έξω από το Άργος. Η Μπουμπουλίνα έλαβε μέρος με το πλοίο της «Αγαμέμνων» στην πολιορκία του Ναυπλίου και μετά την απελευθέρωσή του εγκαταστάθηκε εκεί σε οίκημα που της παραχώρησε η επαναστατική κυβέρνηση.
«Από της εμφανίσεώς της εις τον Αργολικόν, επί ιδίου πλοίου δια την πολιορκίαν του Ναυπλίου, και έπειτα εις το Αργος» γράφει ο Διονύσιος Κόκκινος, «η φυσιογνωμία της Μπουμπουλίνας καθίσταται η αμαζόνιος διακόσμησις του πολεμικού πίνακος του 1821. Η δόξα της, που έφτασε μέχρι της εκπλήκτου δια την δράσιν της Ευρώπης, οφείλεται εις πραγματικάς πολεμικάς πράξεις.»
Το Σεπτέμβριο του 1821 βρέθηκε στο στρατόπεδο του Κολοκοτρώνη στην Τρίπολη και μπήκε από τους πρώτους στην πόλη. Η εκεί συμπεριφορά της προξένησε σχόλια για αρπαγή κοσμημάτων από τις γυναίκες του χαρεμιού με υπόσχεση την ασφάλεια της ζωής τους.
Ο πρωταγωνιστικός της ρόλος δεν την άφησε αμέτοχη στις εμφύλιες διαμάχες, κατά τις οποίες υποστήριξε τους στρατιωτικούς και το Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, με τον οποίο είχε συγγενέψει, μετά το γάμο της κόρης της Ελένης Μπούμπουλη με τον Πάνο Κολοκοτρώνη.
Η φιλοπατρία υπερισχύει όλων των άλλων συναισθημάτων της, δηλαδή της πικρίας της από τις έριδες των πολιτικών και την έκβαση του αγώνα. Και ενώ κάνει πάλι προετοιμασίες, για να λάβει μέρος στο αγώνα εναντίον του Ιμπραήμ, έρχεται το αναπάντεχο τέλος της. Η ηλιοκαμένη κόρη της θάλασσας πέφτει νεκρή από σπετσιώτικο βόλι, στις 22 Μαΐου 1825, στο σπίτι του πρώτου της άνδρα, του Γιάννουζα.
Αιτία; Μια λογομαχία της με άτομα από την οικογένεια της Κούτση Ευγενίας, αγαπημένης του γιου της Μπουμπουλίνας. Άδοξο και τραγικό λοιπόν το τέλος αυτής της γυναίκας που μέσα της ξεχείλιζε, πιο ισχυρή από όλα τα άλλα, η αγάπη της για την πατρίδα.
δεν ήρθε από το πουθενά. Δάσκαλοι φωτισμένοι δίδαξαν, με κόπους και με θυσίες, δίδαξαν τις επιστήμες και φώτισαν το πνεύμα, έδιωξαν το ραγιαδισμό και τη μοιρολατρία, ξύπνησαν -με τη μόρφωση, με την Παιδεία- τον Έλληνα στην ψυχή των υπόδουλων, και πέτυχαν τη σύνδεση με την αρχαιότητα, που τελικά οδήγησε στην Εθνική μας αποκατάσταση.
Η 25η Μαρτίου είναι συνδεδεμένη με συγκεκριμένες λέξεις που όλοι λίγο έως πολύ χρησιμοποιούμε και σήμερα χωρίς όμως να ξέρουμε την προέλευση και τη κυριολεκτική τους σημασία. Στο κείμενο που ακολουθεί αναλύουμε τις σημαντικότερες λέξεις που έχουν συνδεθεί με την ελληνική επανάσταση.
*Τσολιάς: Ο όρος “τσολιάς” προέρχεται από την τουρκική λέξη çul που υποδηλώνει το “κουρέλι”, “το παλιόρουχο”.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, οι Τούρκοι αποκαλούσαν μειωτικά ως
τσολιάδες, τους κλέφτες και τους αρματωλούς καθώς λόγω ένδειας η
φουστανέλα τους αποτελούνταν από μικρά μπαλώματα υφάσματος. Σήμερα η
φρουρά του Προεδρικού Μεγάρου, οι εύζωνες όντας επίλεκτοι στρατιώτες του ελληνικού στρατού, είναι
ευρύτερα γνωστοί ως τσολιάδες.
*Φέσι:
Αν και υπάρχει η άποψη ότι η προέλευση της λέξης “φέσι” ανήκει στην
Τουρκία, εντούτοις ιστορικά το φέσι εντοπιζόταν μόνο στις χώρες του
Μαγκρέμπ.
Το όνομά του το πήρε από τη πόλη Φεζ του Μαρόκου η οποία είχε το μονοπώλιο στην παραγωγή του.
Το φέσι εισήχθη στα Βαλκάνια, αρχικά κατά τη Βυζαντινή εποχή, και στη
συνέχεια κατά τη διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, όπου διάφοροι Σλάβοι,
ως επί το πλείστον Βόσνιοι, άρχισαν να το φορούν ως κάλυμμα της
κεφαλής.
Το φέσι φορέθηκε από πολλές διαφορετικές θρησκευτικές και
εθνοφυλετικές ομάδες κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία και κυρίως τον 19ο
αιώνα. Αρχικά ήταν σύμβολο του οθωμανικού μοντερνισμού αφού είχε
αντικαταστήσει τα τουρμπάνια. Όμως, κατά τις αρχές του 20ού αιώνα το
φέσι θεωρείται ότι αντιπροσώπευε μια «Ανατολίτικη» πολιτιστική
ταυτότητα. Στην Τουρκία η χρήση του φεσιού απαγορεύτηκε δια νόμου το
1925, ως μέρος των εκσυγχρονιστικώνμεταρρυθμίσεων του Μουσταφά Κεμάλ
Ατατούρκ.
Σε μια ομιλία του όπου επιτίθεται ενάντια στον
οθωμανικό τρόπο ντυσίματος, ο Ατατούρκ χαρακτήρισε το φέσι ως
παρακμιακό, και το κατήγγειλε ως «κάλυμμα της κεφαλής των Ελλήνων»,
συνδέοντάς το με το πρόσφατο ελληνοτουρκικό πόλεμο. Μέχρι και σήμερα, οι Τούρκοι πιστεύουν ότι το φέσι είναι ελληνικής προέλευσης, και ότι το υιοθέτησαν από τους βυζαντινούς.
*Κλέφτες και αρματωλοί: Η
τουρκική κατάκτηση δημιούργησε τις συνθήκες για την ανάπτυξη ενός
ρεύματος, που οδηγούσε τους κατοίκους από τις πεδινές περιοχές προς τους
ορεινούς όγκους. Μπροστά στην απειλή της σφαγής ή της αιχμαλωσίας οι
πληθυσμοί πεδινών οικισμών ή και μεμονωμένα άτομα έπαιρναν τον δρόμο που
οδηγούσε μακριά από την ταπείνωση και τον εξευτελισμό.
Ο θεσμός
των κλεφτών, των ανδρών που αποτέλεσαν τη «μαγιά της λευτεριάς» κατά
τον εύστοχο χαρακτηρισμό του Μακρυγιάννη, δεν έχει φωτισθεί πλήρως. Κάθε
ομάδα κλεφτών αριθμούσε γύρω στα 50 παλικάρια, χωρίς να αποκλείεται και
μεγαλύτερος αριθμός.
Η τακτική της ενέδρας και του
αιφνιδιασμού ήταν η μόνη που γνώριζαν οι κλέφτες στις συγκρούσεις τους
με τους Τούρκους. Ο κλεφτοπόλεμος ευνοήθηκε από την ορεινή διαμόρφωση
του εδάφους. Βασικό στοιχείο του κλεφτοπολέμου ήταν το γιουρούσι που η
επιτυχία του ήταν πάντα εξαρτημένη από την αποφασιστικότητα, τον
ενθουσιασμό και την ταχύτητα των ενεργειών.
Παράλληλος προς τον θεσμό των κλεφτών, αλλά δημιούργημα άλλων παραγόντων, υπήρξε ο θεσμός των αρματολών,
που οι αρχές του χάνονται επίσης στα πρώτα χρόνια της εμφανίσεως των
Οθωμανών. Στην πρώιμη χρήση της, όπως προκύπτει από τα τούρκικα κείμενα,
η λέξη υποδηλώνει τον ένοπλο, τον φρουρό του κάστρου, όπως επίσης και
τον πειρατή, όχι μόνο των θαλασσών, αλλά και των ποταμών. Βαθμιαία, η
ομάδα των αρματωλών ενώνεται με τους κλέφτες και εντάσσονται από κοινού
στο ισχυρό ρεύμα που οδηγεί προς τον αγώνα για την ελευθερία.
*Καριοφίλι: Η ονομασία του ξακουστού τουφεκιού του 1821,
έχει τις ρίζες της στην Ιταλία. Στην Ελλάδα πρωτοεμφανίστηκε γύρω στα
1700 και υπήρξαν πολλές εικασίες για το όνομά του. Ο Σάθας υποστήριξε
ότι πήρε το όνομά του από τον κατασκευαστή του στη Βενετία Carlo Figlio (Καρόλου Υιός).
Ο Βαλαωρίτης δίνει την ποιητική εξήγηση «Ωνομάσθησαν ούτω, διότι έφερον
κεχαραγμένον εν κυκλοειδή ζώνη το ομώνυμον εύοσμον φυτόν όπερ καλούμεν
καρυοφίλλι». Όλα τα τουφέκια της επανάστασης τα λέγανε καριοφίλια,
αντίθετα με κείνα που κρατούσανε οι ταχτικοί που τους είχαν δώσει το
όνομα «σολντάτοι». Όμως αν και το σύνολο των τουφεκιών αποκαλούνταν ως καριοφίλι,
οι αγωνιστές τα ξεχωρίζανε σε είδη ανάλογα με το λαμνί (κάννη), τις
φωτιές, το μάκρος του και τα παφίλια που το κρατούσανε δεμένο στο
κοντάκι, πέντε ως οκτώ παφίλια. Μερικά από τα είδη καριοφιλιών ήταν:
Φιλύντρα, Λαζαρίνα, Μιλιώνι, Νταλιάνι, Τρικιώνι, Αρμούτι, Γκιζαήρ,
Σισανές, Ντάντσικα, Σαρμάς, Σαρμά-Σισανές, Χαρέ Σαρμά, Παπά Καριοφίλι,
Ψαλιδιάς, Σαντέ, Μαντζάρι κ.ά. Μάλιστα, πολλοί από τους αγωνιστές τα
βάφτζαν και με ξεχωριστό όνομα. Ο Αθανάσιος Διάκος το έλεγε «παπαδιά», ο
Καραϊσκάκης «Βασιλική», ο Δημ. Μακρής «Λιάρο».
*Γιαταγάνι: Το γιαταγάνι ήταν το βασικό μαχαίρι της επανάστασης. Πρόκειται
για ένα μαχαίρι με μισό μέτρο λάμα, φτιαγμένο από γερό ατσάλι. Τα πιο
καλά ήταν της Δαμασκού γνωστά με το όνομα δαμασκί. Ηταν τόσο
γερά που σκίζανε λαμαρίνα και αντέχανε να κόψουν χοντρή αλυσίδα. Το
γιαταγάνι είχε τη λαβή αργυροσκαλισμένη και το θηκάρι του
ασημοκαπνισμένο και πλουμιστό με γοργόνες και άγρια πουλιά. Μερικές
φορές το θηκάρι ήταν από τομάρι αγριομερινού ή φιδιού.
*Φουστανέλα: Το επίσημο ένδυμα των αγωνιστών της επανάστασης
που φορέθηκε αρχικά από τους αρματωλούς, τους κλέφτες και του αγωνιστές
του 1821 και στη συνέχεια, γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, καθιερώθηκε
από τον Όθωνα ως αυλικό ένδυμα. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε ως ένδυμα της
επίσημης (γιορτινής) ενδυμασίας όλων των αγροτικών και ποιμενικών
πληθυσμών της χώρας.
Η φουστανέλα είναι καμωμένη από λευκό
βαμβακερό ύφασμα κομμένο σε πολυάριθμα, ορθογώνια ανισοσκελή τρίγωνα
ενωμένα λοξό με ίσιο, η υποτείνουσα δηλαδή του πρώτου ενώνεται με την
κάθετη πλευρά του δεύτερου τριγώνου.
Έτσι δημιουργείται πλούσια
σούρα που ξεκινά από το ζωνάκι της μέσης. Στο ζωνάκι περνιέται κορδόνι
για να δημιουργηθεί το φρύλι, ένα είδος στενού και επιμήκους συμπαγούς
κυλίνδρου που συγκρατεί τη φουστανέλα σταθερά στη μέση. Οριζόντια
διατεταγμένα στο ζωνάκι, τρία λευκά, πλαστικά κουμπιά που εφαρμόζουν σε
ισάριθμες κουμπότρυπες, επιτελούν τον ίδιο σκοπό.
*Τσαρούχι: Είναι ένα ελαφρύ, δερμάτινο υπόδημα
το οποίο φορούσαν οι χωρικοί στην ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και σε άλλες
ορεινές περιοχές στα Βαλκάνια και την Τουρκία μέχρι τον 19ο – αρχές του
20ου αιώνα. Σήμερα φοριούνται στην Ελλάδα ως υποδήματα μαζί με τη
φουστανέλλα και με τη στολή των Ευζώνων. Η λέξη προέρχεται από το τουρκικό «τσαρίκ» (carik). Κατασκευαζόταν
από ακατέργαστο ή κατεργασμένο δέρμα από τέσσερα συνήθως τεμάχια την
«πατωσιά» (ή σόλα) τα δύο πλάγια και στην άκρη του τη «μύτη» σε διάφορες
παραλλαγές, άλλοτε γυμνή και γυρισμένη προς τα πάνω είτε καλυμένη με
πλούσια, μάλλινη φούντα, η οποία ήταν συνήθως μαύρη για τους άνδρες και
τις γυναίκες είτε πολύχρωμη για τα παιδιά.
Το δέρμα από το οποίο
κατασκευάζονταν ήταν το λεγόμενο «τελατίνι» χρώματος ερυθρού. Τα
τσαρούχια καθημερινής χρήσης ήταν απλά χωρίς στολίδια, ενώ τα
πλουσιώτερα είχαν κορδόνια και πούλιες. Τα τσαρούχια που
χρησιμοποιούνται στις μέρες μας στην Προεδρική Φρουρά φέρουν επίσης στο
κάτω μέρος τους περίπου 50 καρφιά το καθένα. Τα καρφιά αυτά είναι
υπεύθυνα για τον χαρακτηριστικό ήχο που παράγουν τα τσαρούχια κατά τη
διάρκεια ευζωνικών παρελάσεων.
Ως συνεπακόλουθο, τα καρφιά αυτά αυξάνουν
αρκετά το βάρος του τσαρουχιού, το οποίο μπορεί να φτάσει και τα τρία
κιλά το καθένα. Εκτός από τον παραπάνω τύπο υποδήματος οι χωρικοί και
ποιμένες πολλών περιοχών της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας
κατασκευάζουν παρόμοια υποδήματα από ακατέργαστο δέρμα χοίρου καλούμενα
«γουρουνοτσάρουχα» που θεωρούνται ως ελαφρά πέδιλα τα οποία και
εξασφαλίζουν άνετο βάδισμα σε ανώμαλα εδάφη.
Αυτά αποτελούνται από
ενιαίο τεμάχιο που αναδιπλώνεται και συγκρατείται στο πόδι από ιμάντες
από το ίδιο δέρμα. Στη στρατιωτική ορολογία, το τσαρούχι που φέρουν οι
εύζωνες (τσολιάδες) ονομάζεται «ταρρούχιον». Παρόλ’ αυτά, όταν οι
εύζωνες αναφέρονται σε αυτό, χρησιμοποιούν τον όρο «τσαρούχι».
*Ραγιάς:Αραβικής προέλευσης λέξη (ράγι=κοπάδι) που χρησιμοποιούσαν οι Τούρκοι για τους μη μουσουλμάνους κατοίκους της Τουρκίας.
Η σημασία της λέξης ήταν περιφρονητική και είχε την έννοια του σκλάβου. Η πλειοψηφία των ραγιάδων ήταν Έλληνες, Αρμένιοι, Εβραίοι και Φράγκοι.
Είχαν ελάχιστα δικαιώματα, τους απαγορευόταν να έχουν τις συνήθειες των
Τούρκων σ` ό,τι αφορά το ντύσιμο, την κατοικία κ.λ.π. και ήταν
υποχρεωμένοι να προσκυνούν τους Τούρκους και να καταβάλλουν κεφαλικό
φόρο, το λεγόμενο «χαράτσι». Μέχρι το 1632 οι ραγιάδες υπόκεινταν και
στο φοβερό «φόρο αίματος», το παιδομάζωμα.
Πηγές: άρθρο «Φορεσιά κι’ άρματα στην Επανάσταση» του Τάκη Λάππα στο τεύχος 546 του περιοδικού Νέα Εστία, 1950.
και www.24grammata.com
Όλα τα επεισόδια της σειράς «ΔΕΝ ΕΙΣΑΙ ΜΟΝΟΣ» εδώ
----------------------------
«Γεια σας, παιδιά του Μωάμεθ. Όλοι αυτοί οι άπιστοι θα γίνουν σκλάβοι μας. Θα τους πουλήσουμε και τόσα θα είναι τα πλούτη που θα αποκτήσουμε που δεν θα ξέρουμε τι να τα κάνουμε. Με τα γένια των παπάδων τους θα φτιάξουμε τριχιές για τα άλογα μας. Τις γυναίκες και τις κόρες τους θα τις απολαύσουμε. Ας πολεμήσουμε για τη δόξα του Μωάμεθ»
Ομιλία του Μωάμεθ (Τουρκική παράδοση)
Έτσι καθώς εστέκονταν ορθός μπροστά στην Πύλη
κι άπαρτος μέσ' στη λύπη του
μακριά του κόσμου που η ψυχή του γύρευε
να λογαριάσει στο φάρδος Παραδείσου
και σκληρός πιο κι απ' την πέτρα...
πάντοτε με μια λέξη μες στα δόντια του άσπαστη κειτάμενος
αυτός ο τελευταίος Έλληνας!
Οδυσσέας Ελύτης, Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος
«Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε, η φρουρά του είχε παντοτινό πόλεμο με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήτον πάντοτε ανυπότακτα… Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι Κλέφται, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά». «Ο εδικός μας πόλεμος ήτο ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλο έθνος, ήτο με ένα λαόν, όπου ποτέ δεν ηθέλησε να αναγνωριστεί ως τοιούτος, ούτε να ορκισθεί, παρά μόνο ό,τι έκαμνε η βία. Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε ποτέ να θεωρήσει τον ελληνικόν λαόν ως λαόν, αλλ' ως σκλάβους.»
Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Απομνημονεύματα
Μέσα από αυθεντικές πηγές εκείνης της εποχής ζωντανεύει η ιστορία του Ελληνισμού στα δύσκολα χρόνια της οθωμανικής δουλείας, όταν όλα «τα 'σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά».
Σταυρικός ο δρόμος του ελληνισμού και της Ορθοδοξίας;
Ποια η πνευματική και κοινωνική αντίσταση των Ελλήνων κατά της δουλείας;
Πόσο ετοίμασε και στήριξε το λαό για τον ξεσηκωμό;
Πόσο συμμετείχε με χιλιάδες νεομάρτυρες, με φωτισμένους διδασκάλους του γένους;
Με πατριάρχες που θυσιάστηκαν, με κληρικούς και καλόγερους που πήραν τα όπλα;
«Τούτην την πατρίδα την έχομεν όλοι μαζί και σοφοί και αμαθείς και πλούσιοι και φτωχοί και πολιτικοί και στρατιωτικοί και οι πλέον μικρότεροι άνθρωποι. Όσοι αγωνιστήκαμεν αναλόγως ο καθείς, έχομεν να ζήσομεν εδώ.
Το λοιπόν δουλέψαμε όλοι μαζί και να μη λέγει ούτε ο δυνατός εγώ, ούτε ο αδύνατος. Ξέρετε πότε να λέγει ο καθείς εγώ; Όταν αγωνιστεί μόνος του και φτιάσει ή χαλάσει, να λέγει εγώ. Όταν όμως αγωνίζονται πολλοί και φκιάνουν, τότε να λένε εμείς. Είμαστε εις το εμείς και όχι εις το εγώ!»
Στρ. Μακρυγιάννης
https://www.youtube.com/watch?v=IZaqXsmeXqw
Σκηνοθεσία –Σενάριο: Μαρία Χατζημιχάλη-Παπαλιού Μοντάζ: Γιάννης Τσιτσόπουλος Διεύθυνση Φωτογραφίας: Βαγγέλης Κουλίνος Πρωτότυπη Μουσική: Μάριος Αριστόπουλος Αφήγηση: Κώστας Καστανάς Κείμενο –Έρευνα: Γεώργιος Τσούπρας Συμμετείχαν: π. Γεώργιος Μεταλληνός, Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών Βασίλης Τσούπρας, Θεολόγος -Κοινωνιολόγος
