Μικρό παιδί και Μουσική

Παράλληλες καταστάσεις στη ζωή και στην πορεία του νηπίου, η γλώσσα και η μουσική διαθέτουν πολλά κοινά στοιχεία. Αφετηρία, αρχή και ξεκίνημα είναι και για τις δύο το αυτί. Με το πλήρωμα του χρόνου, θα οδηγηθούν και οι δύο στο «γραπτό σχήμα». 

Εκτός από την παιδεία, όμως, τα παιδιά έχουν ανάγκη και από την ομορφιά. Ας τους προσφέρουμε, λοιπόν, κάποιες μουσικές γνώσεις στη μουσική, που θα τα οδηγούν στην ομορφιά.

 Θα προηγηθεί το «γραπτό» στη γλώσσα, ο γραπτός λόγος, αγωνία γονέων, δασκάλων αλλά και του ίδιου του παιδιού, ακρογωνιαίος λίθος της προγραμματισμένης εκπαίδευσης: το μικρό παιδί, το νήπιο, θα πρέπει να ξεκινήσει με τη «γραφή», να μάθει να γράφει – αυτό απαιτούν, άλλωστε, οι συνθήκες της ζωής.
Ουδέποτε, ωστόσο, κατόρθωσα να κατανοήσω και να δικαιολογήσω την αγωνία και τη βιασύνη σχετικά με το πέρασμα της μουσικής από το πρώτο στάδιο, το ακουστικό, στο δεύτερο, «το γραπτό της λόγο», εμπλέκοντας το παιδί στην περιπέτεια των κανόνων της, στα μαύρα σημαδάκια και στις αξίες τους, όλα μαζί ψυχρά και ανιαρά, μετατρέποντας την απελευθέρωση που προσφέρουν ο ήχος και ο ρυθμός σε σκλαβιά από ένα αντικείμενο γνωστικό και εγκεφαλικό.

Τα πρωτογενή στοιχεία της μουσικής, ο ήχος και ο ρυθμός, διαθέτουν πολύ μεγάλη δύναμη, καθένα ξεχωριστά και ακόμα μεγαλύτερη κατά τη σύνθεσή τους, ικανοποιώντας κάθε ηλικία, αλλά πολύ περισσότερο τις μικρές.
Ακούγοντας ορχηστική μουσική, τραγουδώντας ένα τραγούδι ή, ακόμη, αυτοσχεδιάζοντας ποικιλία ρυθμικών σχημάτων στα καθαρά ρυθμικά κρουστά όργανα, συνδυάζοντας ρυθμό και ήχο σε απλές μελωδίες με δύο έως τρεις φθόγγους στο μεταλλόφωνο ή το ξυλόφωνο, τα νήπια χαίρονται. Ειδικότερα, μέσα από τις δραστηριότητες του αυτοσχεδιασμού στα κρουστά, τα παιδιά απολαμβάνουν το δικό τους απλό δημιούργημα, ένα δημιούργημα που διαθέτει ήχο και ρυθμό και, μάλιστα, με ποικιλία εντάσεων, τις οποίες τα νήπια επιλέγουν ανάλογα με τη συναισθηματική φόρτιση της στιγμής. Για την ηλικία τους και τα ενδιαφέροντά τους αυτά είναι αρκετά. Ας παραμείνουν σε αυτά για τόσο διάστημα όσο τα ίδια δείχνουν ότι τα ικανοποιεί. Κάθε επόμενο βήμα στη μάθηση, και ειδικά στη μουσική, θα το αναζητήσουν τα ίδια τα παιδιά, με τον τρόπο τους, όταν φτάσει «το πλήρωμα του χρόνου». Τότε η πρόσβαση στη γνώση θα είναι εύκολη και αποτελεσματική, γιατί δεν θα τους έχει επιβληθεί ενάντια στη θέλησή τους.
Η Μουσική, ως καθαρά γνωστικό αντικείμενο, ανήκει στα Ωδεία. Εκεί τα παιδιά κάθε ηλικίας θα συναντήσουν την τέχνη των ήχων σε όλη της την έκταση: ήχοι, ρυθμοί, αρμονία, αντίστιξη, ενορχήστρωση, σολφέζ, ντικτέ, μουσικά όργανα, φωνητική και ό,τι άλλο έχει σχέση με αυτήν.
Αλλά στο σχολικό πρόγραμμα των μαθημάτων του νηπιαγωγείου ή του δημοτικού σχολείου η μουσική αποτελεί μέρος ενός συνόλου. Ο στόχος της είναι πρωτίστως παιδαγωγικός, στόχος Αισθητικής Αγωγής, και δευτερευόντως γνωστικός. Ούτε πρέπει ούτε μπορεί να είναι μάθημα, με τη στενή σημασία της έννοιας. Είναι μια ώρα χαράς, απελευθέρωσης, αυτοσχεδιασμού και δημιουργίας. Είναι η συνάντηση του παιδικού με την τέχνη, με κάθε είδους ποιοτική μουσική. Η συνάντηση αυτή θα χαρίσει στο παιδί ωραία ακούσματα, ακούσματα που απευθύνονται στις «υποδοχές αισθητικής» που κάθε άτομο «φύσει διαθέτει». 

Αυτές οι υποδοχές καθημερινά, κάθε στιγμή, βομβαρδίζονται από ήχους, ρυθμούς, χρώματα, σχήματα, κίνηση, έκφραση, εμπλουτίζονται αδιάκοπα, κάνοντας το άτομο πιο «πλούσιο», από τις αισθητικές «καταθέσεις». Στην περιπέτεια αυτή ο άνθρωπος συνεχώς αναβαθμίζεται, πλησιάζοντας, πιο «ώριμος» και πιο «πλούσιος», την κορυφή, που αποτελεί και το ζητούμενο, την Αισθητική της Ομορφιάς. Μαθαίνει να τη διακρίνει, να την αναζητά, να ζει μαζί της.
Η πλειονότητα των ανθρώπων, κάθε ηλικίας και μόρφωσης, απολαμβάνει και χαίρεται τα μουσικά ακούσματα, που επιδρούν στον ψυχισμό της, θετικά ή αρνητικά κατά περίσταση, δίχως, συνήθως, να έρχεται σε επαφή με τα υλικά δόμησης της μουσικής: μια ολοκληρωμένη ακρόαση είναι αρκετή.

Η αισθητική αγωγή στα νήπια δεν είναι διδακτικό αντικείμενο. Δεν απαρτίζεται από διδακτέα ύλη που μπορεί να ολοκληρωθεί σε ένα ή δύο εξάμηνα, και τα δεδομένα της δεν έχουν καμία σχέση με το ποσοστό των υλικών της που κατέχει ένα παιδί. Από τη στιγμή που το νήπιο αρχίζει να διακρίνει χρώματα και σχήματα και ν’ ακούει ήχους και ρυθμούς από κάθε είδους πηγή, η αισθητική καλλιέργεια έχει ξεκινήσει. Η ίδια η φύση είναι εκείνη που του προσφέρει, άτυπα, τα πρώτα μαθήματα. Στη συνέχεια, στην πορεία αλλά και σε όλη του τη ζωή, θα δέχεται τα μαθήματα αυτά, αδιάκοπα θα αναβαθμίζεται και θα οδεύει προς την αισθητική ολοκλήρωση.
Όλα αυτά όμως θα καταστραφούν, θα λειτουργήσουν αρνητικά, αν επιμείνουμε στους κανόνες και τα υλικά δόμησης της μουσικής: απλώς θα απομακρύνουν τα παιδιά από το ζητούμενο, από την ουσία, από την πραγματική ομορφιά. Τα διάφορα τι-τι και τα-τα, όπως επίσης τα «μισά μήλα» και τα «μισά καρπούζια», που βασανίζουν τα παιδιά, στις τρυφερές ηλικίες με κλάσματα, δεν αποτελούν τίποτε άλλο από μια συνεχή «βάσανο». Προς τι; Για ποια ανάγκη;
Εκτός και αν, κάποια από αυτά, αποτελούν μέρος ενός μουσικού παιγνιδιού – αλλά ακόμη και όταν τα νήπια τα αποδέχονται χωρίς να αντιδρούν δυναμικά, έχουμε, άραγε ποτέ αναζητήσει τις αιτίες;
Φτάνοντας στα άκρα, θέλω να ρωτήσω: πόσους μουσικούς κανόνες, ποια υλικά δόμησης της μουσικής γνωρίζουν τα πουλιά; Κι όμως, πόση ομορφιά μας χαρίζουν μέσα από τον ήχο και το ρυθμό που έχει το κελάηδημά τους!
Ας επιτρέψουμε, λοιπόν, στα νήπια να λειτουργήσουν, στα πρώτα τους μουσικά βήματα, με τα πρωτογενή αυτά υλικά. 

Ας αυτοσχεδιάσουν με αυτά, ας εξωτερικεύσουν τα πλούσια και ποικίλα ρυθμικά σχήματα που κρύβουν μέσα τους. Όσο για τον οργανωμένο ήχο και ρυθμό, για τα μουσικά έργα, μπορούν να τα εισπράξουν με ποικίλους τρόπους, μπορούν να τα πλησιάσουν με τρόπους έμμεσους, που δεν θα είναι επιθετικοί. Υπάρχουν συγγενικές παράμετροι που τα αγκαλιάζουν όλα. Μόνον έτσι θα τα γνωρίσουν, θα τα απολαύσουν και θα αποταμιεύσουν το αποτέλεσμα στις υποδοχές της αισθητικής τους, που είναι η τράπεζα της αισθητικής καλλιέργειας. Συγγενικές παράμετροι, όπως:

• i. o αυτοσχεδιασμός στα κρουστά όργανα
• ii. το τραγούδι με δραματοποίηση
• iii. τα μουσικά παιγνίδια
• iv. τα μουσικά δρώμενα 
• v. οι ενεργητικές μουσικές ακροάσεις,

διαθέτουν όλα τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία που θα βοηθήσουν τα παιδιά να συναντήσουν την ομορφιά. Αυτό που λειτουργεί πιο αποτελεσματικά είναι το πάντρεμα των τεχνών. Στις μικρές ηλικίες η μουσική από μόνη της δεν είναι σε θέση να προσφέρει αρκετά. Μέσα από τη συνύπαρξή της με τα εικαστικά, το χορό, το θεατρικό παιγνίδι μπορούν όμως τα αποτελέσματα να είναι θαυμάσια: εκεί συνυπάρχουν και λειτουργούν τα πρωτογενή στοιχεία καθεμιάς, όπως ο ήχος, ο ρυθμός, ο χρώμα, το σχήμα, η κίνηση, η έκφραση.
Εκτός από την παιδεία, όμως, τα παιδιά έχουν ανάγκη και από την ομορφιά. Ας τους προσφέρουμε, λοιπόν, κάποιες μουσικές γνώσεις στη μουσική, που θα τα οδηγούν στην ομορφιά. Άλλωστε, ποιος είναι ο λόγος της παρουσίας των τεχνών στο σχολείο αν δεν οδηγούν σ’ αυτήν;
 
Πώς δικαιολογεί, λοιπόν, η Μουσική τη θέση της στη «διδακτέα ύλη» του σχολείου; 

Του Δρ. Ανδρέα Χαραλάμπους