Η Ευτυχία στην Εποχή του Καταναλωτισμού

Ελπίδες, νέοι στόχοι, θεραπείες ψυχής και σώματος, αγαθές προθέσεις βρίσκονται στο πρόγραμμα πολλών ανθρώπων που δεν έχουν παραιτηθεί από τη σκέψη για ένα καλύτερο αύριο – σε προσωπικό τουλάχιστον επίπεδο, αφού είναι τελείως ουτοπικό να περιλάβει στις ελπίδες του το ευρύτερο περιβάλλον, παρόλο που το ένα συνδέεται στενά με το άλλο.

Ο Αγιος Αυγουστίνος είχε ωστόσο πει πως «ευτυχία είναι να συνεχίζεις να ποθείς όσα κατέχεις ήδη», και στις μέρες μας, αυτές του άκρατου καταναλωτισμού -για όσο ακόμη μπορούμε να επενδύουμε σε αυτόν καθιερώνεται ως ο πιο επιτυχημένος ορισμός της ευτυχίας από όσους έχουν ειπωθεί.

Τα τελευταία χρόνια ανάκατα με τις διάφορες new age θεωρίες και παρηγοριές διάφορων ανόητων αμπελοφιλοσόφων, εμφανίζεται και μία στροφή προς τους αρχαίους κλασικούς φιλοσόφους, καθώς υπάρχει τουλάχιστον μία αγορά που δεν γνωρίζει κρίση: αυτή της ψυχής. Αυτή των λόγων που αναζητά κανείς για να ζει.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 εκδηλώθηκε ένα θεαματικό ενδιαφέρον για την ελληνο-ρωμαϊκή σοφία -και συνεχίζει να υπάρχει- μέσα από τα έργα του Σενέκα, του Κικέρωνα, του Αριστοτέλη, του Επίκτητου και αρκετών άλλων. Το νέο αυτό ενδιαφέρον για την ελληνο-ρωμαϊκή φιλοσοφία συνδέεται με την κατάρρευση των ιδεολογιών. 

Η σύγχρονη αγωνία, η αποτυχία του πολιτικού λόγου συνδεδεμένη με την κρίση του μοντερνισμού και του μετα-μοντερνισμού, οδήγησε στην επιστροφή προς τις πηγές της σκέψης. Ας μη λησμονούμε πως οι μεγάλες περίοδοι αλλαγών στην Ιστορία συνοδεύτηκαν από μια τέτοια είδους επιστροφή στις ρίζες του αρχαιοελληνικού και ρωμαϊκού δυτικού πολιτισμού.

Ανακαλύπτοντας σήμερα εκ νέου τον Σενέκα ή τον Επίκτητο, οι σύγχρονοί μας επιχειρούν να «ξαναμάθουν να ζουν», αυτό που ο Μισέλ Φουκό ονόμαζε μια «έγνοια για τον εαυτό σου», το οποίο συνάδει απόλυτα με τον σύγχρονο ατομικισμό. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια δεύτερη ανάγνωση τύπου new age αυτών των φιλοσοφιών, δημιουργώντας αναπόφευκτα παρεξηγήσεις. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως από μερικές πλευρές η γοητεία για το «ελληνικό θαύμα» μαρτυρεί μια περίεργη οπισθοδρόμηση και μια βαθιά απογοήτευση.

Όπως διαβάζουμε στο μεγάλο αφιέρωμά του για την ευτυχία στο περιοδικό «Νουβέλ Ομπσερβατέρ», για μεγάλο διάστημα, οι ιδεολογίες που προβάλλονταν στη σύγχρονη εποχή εμφάνιζαν τα υλικά αποκτήματα ως την αναγκαία προϋπόθεση για την ευτυχία. Σήμερα δεν φαίνεται να ισχύει και τόσο. Ενα απόσπασμα από το βιβλίο της Χάνα Αρεντ «Ημερολόγιο Σκέψης» δείχνει τη σύγχρονη νοοτροπία σε αντίθεση με αυτή των αρχαίων πάνω στο θέμα της ευτυχίας:
«Η μανία “to make the world a better place to live in” άλλαξε τον κόσμο, αλλά κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας βελτίωσης ο κόσμος ξέχασε αυτό που σημαίνει “to live”. Έτσι, οι Αμερικανοί ζουν όντως στον καλύτερο δυνατό κόσμο, χάνοντας όμως την ίδια τη ζωή. Είναι κόλαση!».

Αυτές τις γραμμές τις είχε γράψει το 1951. όταν οι ΗΠΑ ξεκινούσαν το καταναλωτικό όνειρο που δεν άργησε να κερδίσει τον «ελεύθερο κόσμο» στο σύνολό του.

Το θέμα της ευδαιμονίας, ιδρυτικής ιδέας της ίδιας της φιλοσοφίας, έχει σήμερα όντως εκλείψει καθώς έχει διαλυθεί de facto από έναν πολιτισμό που δεν εξασφαλίζει πλέον την αιώνια σωτηρία, αλλά ένα γεμάτο ψυγείο και μια λιγότερο ηθική προσωπική ζωή.

Ωστόσο, αναδύεται και πάλι σήμερα με επίμονο τρόπο. Οι άνθρωποι εξακολουθούν να πεθαίνουν, να μην είναι ευτυχισμένοι. 

Η σύγχρονη φιλοσοφία στρέφεται και πάλι, μετά από ένα......

..................... 

η συνέχεια εδώ

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι

Για όλα φταίνε οι άλλοι

Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως ο καθένας μας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. 

Τόσο για τις πτώσεις του όσο και για τις όμορφες δημιουργίες του. Το περιβάλλον θα κρύβει πάντα δυσκολίες. 

Πάντα θα υπάρχει ένα ξύλινο παιχνιδάκι που θα μας κάνει να σκοντάφτουμε και να πέφτουμε. 

Το ζήτημα είναι να σηκωνόμαστε, να τινάζουμε τα ρούχα μας και να μαθαίνουμε πως πρέπει να κοιτάμε καλά τον δρόμο που βαδίζουμε.

Ένα περιστατικό

Πόσο μπορεί να επηρεάσει τη ζωή ενός παιδιού η πεποίθηση ότι για καθετί κακό ή τραυματικό που του συμβαίνει φταίνε πάντα οι άλλοι; Ότι εκείνο δεν έχει καμία ευθύνη για τίποτα;

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρει η νηπιαγωγός Κατερίνα Πουρίδου, στο mamagers.gr, περιγράφοντας πώς ένα παιχνίδι έγινε το αντικείμενο μίσους όταν ένα παιδί σκόνταψε πάνω του και ποια είναι η καλύτερη προσέγγιση για να μάθουμε στο παιδί την έννοια της ευθύνης.

«Πριν από λίγες μέρες, καθόμουν στην τάξη και παρατηρούσα τα παιδιά μου καθώς έπαιζαν, κρατώντας σημειώσεις για το κάθε παιδί ξεχωριστά, αλλά και για το πώς παίζουν ως ομάδες.

Είναι κάτι που κάνω σχεδόν μέρα παρά μέρα, αλλά ειδικά τον Σεπτέμβριο, που είναι και η αρχή της σχολικής χρονιάς, επιδίδομαι στο συγκεκριμένο σπορ σχεδόν δυο ώρες κάθε μέρα, ώστε να μπορέσω να καταλάβω πώς λειτουργεί το κάθε παιδάκι, αλλά και η τάξη ως ομάδα.

Ήμουν ιδιαίτερα ευχαριστημένη από τις σημειώσεις μου της φετινής μου τάξης. Έβλεπα πως τα παιδιά δεν είχαν ιδιαίτερα προβλήματα κοινωνικοποίησης ή συναναστροφής. Γενικά η τάξη «έδεσε» από τις πρώτες μέρες. Τα παιδιά έλυναν σχεδόν μόνα τους τις διαφορές τους. Ακολουθούσαν κανόνες. Δεν ενοχλούσαν τους φίλους τους με άσχημες συμπεριφορές ή λόγια.

Μέσα σε αυτό το ευχάριστο κλίμα λοιπόν, ένα παιδάκι καθώς περπατούσε, σκόνταψε πάνω σε ένα παιχνίδι κι έπεσε. Δεν ήταν σοβαρή η πτώση. 

Το παιδάκι, όμως, αμέσως σηκώθηκε και χωρίς να κλάψει, άρχισε να χτυπάει το παιχνίδι (ένα ξύλινο αρκουδάκι). Φώναζε συνεχώς: «Εσύ φταις, κακό παιχνίδι, κακό παιχνίδι με έκανες κι έπεσα!». 

Τα περισσότερα παιδιά δεν έδωσαν σημασία στο γεγονός. Κάποια, όμως, γύρισαν να δουν τι συμβαίνει και με παρότρυνση του μικρού που είχε πέσει, άρχισαν κι εκείνα να «τιμωρούν» με χτυπήματα το «κακό» παιχνίδι.

Πριν προλάβω να αντιδράσω σ’ αυτήν την εικόνα, ένα άλλο παιδάκι, που συμμετείχε σ’ αυτό το σκηνικό τιμωρίας του παιχνιδιού, ήρθε κοντά μου και με προέτρεψε να κάνω «ντα» το παιχνίδι που έγινε αιτία να σκοντάψει ο φίλος μας. Φυσικά και δεν το έκανα, παρά μάζεψα όλα τα παιδιά γύρω από τον «τόπο του εγκλήματος», όπου και ξεκίνησε μία συζήτηση για το ποιος έφταιγε που σκόνταψε ο συμμαθητής τους.

Κάποια παιδιά απέδωσαν ευθύνες στο παιχνίδι και κάποια στο ίδιο το παιδάκι.

Ένα παιδάκι έδωσε όλη την ευθύνη αποκλειστικά σε εμένα, που δεν πρόλαβα να πιάσω τον φίλο τους πριν πέσει.

Πρώτα συζητήσαμε πως εγώ απείχα πολύ από το παιδί για να καταφέρω να το πιάσω (στον αέρα;) πριν πέσει. Έπειτα, μετρήσαμε και την απόσταση (3 μπλε φουλάρια, δηλαδή 1,5 μέτρο περίπου). Τέλος, περάσαμε στο ερώτημα αν τα άψυχα παιχνίδια μπορούν να επηρεάσουν την κίνηση του σώματός μας ή όχι.

Μετά από πολλά πειράματα με διάφορα παιχνίδια που σκορπίσαμε στο πάτωμα, καταλήξαμε πως τα παιχνίδια δεν μετακινούνται από μόνα τους. Εκτός κι αν φυσήξει μεγάλος άνεμος ή υπάρχει φάντασμα στο σχολείο. Τα αποκλείσαμε και τα δύο. Επομένως, ο λόγος που ο φίλος μας έπεσε, ήταν επειδή δεν είδε το παιχνίδι στο πάτωμα από τη βιασύνη του και σκόνταψε επάνω του. Άρα, άδικα ξυλοφορτώσαμε το καημένο το παιχνιδάκι!

Το παιδάκι που σκόνταψε ήταν και το τελευταίο που πείστηκε ότι ουσιαστικά από δική του υπαιτιότητα σκόνταψε.

Ακόμη κι όταν τονίσαμε ότι ήταν άτυχη στιγμή και πως αυτά συμβαίνουν σε όλους, ακόμη και στους μεγάλους, δυσκολεύτηκε πάρα πολύ να το δεχτεί. Ο λόγος ήταν, κυρίως, επειδή αυτή ήταν η κυρίαρχη πρακτική στο σπίτι.

Ναι, το θυμάμαι κι εγώ μικρή, να σκοντάφτω σε αντικείμενα κι η γιαγιά μου να τα αποδίδει στα αντικείμενα, ενώ η μαμά μου στην απροσεξία μου. Η δασκάλα μου στο δημοτικό πάλι, θυμάμαι, μας είχε μιλήσει για το σώμα μας και πώς αυτό γίνεται αδέξιο, καθώς αναπτύσσεται, με αποτέλεσμα συχνές, ξαφνικές και φαινομενικά, αναίτιες πτώσεις του σώματός μας ή αντικειμένων που χειριζόμαστε.

Αυτή η τελευταία προσέγγιση πιστεύω πως είναι και η πιο ορθή και πρέπει να προσφέρεται στα παιδιά από μικρή ηλικία, ώστε να γνωρίζουν τα πραγματικά γεγονότα της ανάπτυξης. Το ίδιο πρέπει να προσεγγίζεται και το γεγονός πως ευθυνόμαστε για τον τρόπο που κινούμαστε σε έναν χώρο, αλλά και για την έννοια του «ατυχήματος».

Τα παιδιά, μαθαίνοντας κάτι τόσο απλό, μαθαίνουν, ουσιαστικά, να αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους. Μαθαίνουν πως τα άψυχα αντικείμενα δεν μπορούν να ασκήσουν δύναμη πάνω μας χωρίς αιτία. Σημασία έχει η δική μας συμπεριφορά στο πλαίσιο που κινούμαστε. Και φυσικά, το να απαντήσουμε με βία υπό συνθήκες που δεν απειλείται η σωματική μας ακεραιότητα, είναι εκτός από λάθος και ανούσιο. Κανένα θετικό αποτέλεσμα δεν πρόκειται να προκύψει από μία βίαιη συμπεριφορά.

Μη θεωρήσετε τέτοια μικρά συμβάντα ασήμαντα και μην τα αφήνετε να περνούν έτσι. Αυτά τα παιδιά, όταν μεγαλώσουν, θα αποδίδουν τις αποτυχίες τους σε εξωγενείς παράγοντες, σε δύσκολους καιρούς ή σε τρίτα άτομα.

Η πραγματικότητα, όμως, είναι πως ο καθένας μας είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του. 

Τόσο για τις πτώσεις του όσο και για τις όμορφες δημιουργίες του. Το περιβάλλον θα κρύβει πάντα δυσκολίες. 

Πάντα θα υπάρχει ένα ξύλινο παιχνιδάκι που θα μας κάνει να σκοντάφτουμε και να πέφτουμε. 

Το ζήτημα είναι να σηκωνόμαστε, να τινάζουμε τα ρούχα μας και να μαθαίνουμε πως πρέπει να κοιτάμε καλά τον δρόμο που βαδίζουμε».

themamagers.gr

Κάθε λουλούδι έχει τη θέση του στον ήλιο... / Καλημέρα σας...

Κάθε λουλούδι έχει τη θέση του στον ήλιο
κάθε άνθρωπος έχει ένα όνειρο.
Κάθε άνθρωπος έχει έναν ουρανό
πάνου από την πληγή του
κι ένα μικρό παράνομο σημείωμα της άνοιξης
μέσα στην τσέπη του.

Γιάννης Ρίτσος, «Δοκιμασία», VII, 3-7, 1943, 

Επιτομή, εκδ. Κέδρος, 1977

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι