Η πολύτεκνη Οικογένεια

Όταν δεν χρειάζεσαι άλλο άτομο για να παίξεις με τα αδέλφια σου μπιρίμπα με ζευγάρια, ξέρεις ακριβώς τι σημαίνει  να μεγαλώνεις  σε  πολύτεκνη οικογένεια.

Τα περισσότερα παιδιά πολυτέκνων 
βιώνουν μια ιδιαίτερη αίσθηση
κοινοκτημοσύνης.

Όσο μιλούσαμε στο τηλέφωνο, ένα μωρό ακουγόταν να κλαίει στο δωμάτιο. Ήταν το 7 μηνών αδερφάκι της 23άχρονης Σοφίας, της μεγαλύτερης από τα 13 παιδιά της οικογένειας. Η Σοφία μένει στην Καβάλα, σε ένα σπίτι όπου τώρα πια μπορεί να έχει λίγα τετραγωνικά παραπάνω δικά της. 
Μέχρι πριν από 3 χρόνια η οικογένεια έμενε σε ένα σπίτι 70 τετραγωνικών: στο  ένα υπνοδωμάτιο οι γονείς με τα δυο μικρότερα αδέρφια, στο άλλο τα υπόλοιπα παιδιά, 9 τότε. Ποτέ δεν κοιμήθηκε μόνο του ένα παιδί. Στα κολλημένα το ένα με το άλλο κρεβάτια κοιμούνταν πάντα  δύο δύο. Εκεί διάβαζαν, εκεί έπαιζαν, εκεί έκαναν τα όνειρά τους  για το μέλλον.

Είμαστε  χίλιοι δεκατρείς

Στην Ελλάδα πολύτεκνη θεωρείται μια οικογένεια που έχει από 4 παιδιά και πάνω. Δυστυχώς, είτε είναι 4 τα παιδιά είτε 14, η αντιμετώπισή τους από το κράτος είναι η ίδια. Το  επίδομα που παίρνει η οικογένεια είναι 42 ευρώ για κάθε παιδί – από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη (στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο μέσος όρος είναι 95,75 ευρώ).
Εννοείται πως σε μια πολύτεκνη οικογένεια τα έξοδα αυξάνονται δραματικά, για αυτό και στις περισσότερες περιπτώσεις το οικονομικό είναι το βασικό πρόβλημα της καθημερινότητας. Ωστόσο, το πώς θα βιώσουν τα παιδιά τις οικονομικές δυσκολίες εξαρτάται από το πώς θα διαχειριστούν το πρόβλημα οι ίδιοι οι γονείς, λέει η ψυχολόγος –παιδοψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου.

«Εκ των πραγμάτων δεν μπορείς να έχεις πάντα ότι θέλεις» υποστηρίζει η Ειρήνη, 17 ετών, από τη Δράμα, η μικρότερη από τα 4 παιδιά της οικογένειας της. «Όμως αυτό σε προετοιμάζει για την ζωή, γιατί έτσι και αλλιώς, όταν βγαίνεις στον κόσμο, δεν έχεις όσα θέλεις και αναγκάζεσαι να προσαρμόζεσαι σε όσα υπάρχουν. Ξέρω παιδιά στο σχολείο, μοναχοπαίδια,  ή μόνο  με ένα αδερφό/η, που νιώθουν άσχημα επειδή δεν έχουν τα ακριβά ρούχα που έχουν οι άλλοι.  Εμένα ποτέ δεν με πείραξε αυτό, γιατί οι  γονείς μου μας έμαθαν να μην δίνουμε σημασία στα υλικά αγαθά. Μοιραζόμουν τα πάντα με τα αδέλφια μου και ένιωθα ότι είχα όσα έπρεπε».

Το ίδιο πιστεύει και η Σοφία, της οποίας ο πατέρας εργάζεται σε δυο δουλειές : 
«Μεγαλώνοντας σε μια πολύτεκνη οικογένεια μαθαίνεις να μην έχεις παράλογες απαιτήσεις. Στη δική μου μάθαμε να ικανοποιούμαστε και με πράγματα λιγότερο ακριβά ή φανταχτερά ρούχα. Δεν αγοράζαμε επώνυμα, ο καθένας φορούσε ό, τι είχαν φορέσει παλιότερα οι μεγαλύτεροι. Είμαστε  13 παιδιά.  Αν θέλει ο ένας 200 ευρώ για ρούχα, οι υπόλοιποι τι θα κάνουν;»

Τα πράγματα, δεν είναι τόσο ξεκάθαρα για όλους. Υπάρχουν φορές που τα  προβλήματα  ξεπερνούν  τις δυνάμεις της οικογένειας. Η Μαρία, που είναι  16  ετών, που μένει στην Αθήνα και έχει 6 αδέρφια, ένιωσε ότι υστερεί έναντι των συμμαθητών της  όταν χρειάστηκε χρήματα για να πάει μια  εκδρομή με το σχολείο, αλλά  ο πατέρας της  δεν είχε αυτή τη δυνατότητα. «Εκείνη την περίοδο είχε χάσει την μια από τις δυο δουλειές του και έπρεπε να  σκεφτεί και τα άλλα αδέρφια μου. Δεν λέω, ούτε εγώ ήθελα να στερηθεί κάτι η οικογένεια εξαιτίας μου, αλλά είχα στενοχωρηθεί πολύ. Προσπάθησα βέβαια να μην  το δείξω.»

Εμείς και ο κόσμος

Τα περισσότερα παιδιά πολυτέκνων  βιώνουν μια ιδιαίτερη αίσθηση κοινοκτημοσύνης. Δεν ζουν με τον άξονα του «εγώ» αλλά του «εμείς» όχι μόνο στα υλικά αγαθά, αλλά και στην προσφορά : «Έχω μεγαλώσει  σε μια οικογένεια όπου όλα είναι κοινά. Ό, τι θέλω το παίρνω χωρίς να ρωτάω και το ίδιο και τα αδέρφια μου. Ενώ η κολλητή μου, που έχει μόνο  μια αδερφή, για να δανειστεί ή να πάρει μια μπλούζα της, θα πρέπει να δώσει κάτι αντίστοιχο. Εμένα, αυτό μου φαίνεται περίεργο. Θεωρώ αυτονόητο ότι  σε μια οικογένεια όλα είναι κοινά, γιατί μαθαίνεις να μοιράζεσαι χωρίς εγωισμούς». Η Μαρία νιώθει και πιο ασφαλής με τα 6 αδέρφια της. «Μια φορά που χτύπησα στο σχολείο, έτρεξαν όλα τα αδέρφια μου να βοηθήσουν, σαν φύλακες άγγελοι. Νιώθεις καλά όταν  ξέρεις ότι έχεις τόσους πολλούς να τρέξουν για σένα, να σε υπερασπιστούν, να σου σταθούν.

Σύμφωνα με την Κ. Καππάτου, το πώς νιώθει και τελικά συμπεριφέρεται ένα παιδί πολύτεκνης οικογένειας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Σε γενικές γραμμές έχει να κάνει με την σχέση των γονιών μεταξύ τους, με το τι σχέση διατηρούν με το κάθε παιδί χωριστά,  πως διαχειρίζονται την πολυτεκνία τους- πόσο χαρούμενοι είναι δηλαδή από αυτή.    Σε μια ευτυχισμένη πολύτεκνη οικογένεια, τα παιδιά κοινωνικοποιούνται πιο εύκολα σε σχέση με τα μοναχοπαίδια ή τα παιδιά  ολιγομελών οικογενειών και βλέπουν τον ορίζοντα των γνώσεων τους  να διευρύνεται κατά πολύ από τη συναναστροφή με τα μεγαλύτερα αδέρφια τους.  Ωστόσο, το γεγονός ότι από νωρίς- ειδικά τα μεγαλύτερα παιδιά- αναλαμβάνουν καθήκοντα και ευθύνες για τα μικρότερα αδέρφια τους, πέραν του ότι τα ωριμάζει  και τα κάνει πιο υπεύθυνα, μπορεί και να τα επιβαρύνει υπερβολικά. Μπορεί  να τα φέρει σε θέση «βοηθού του γονιού», με αποτέλεσμα να χάσουν γρήγορα  την παιδικότητα και την ανεμελιά τους.

Τόσο η Σοφία όσο και η Μαρία  είχαν πάντα την εποπτεία των μικρότερων αδερφών τους «Δεν  θυμάμαι αν με είχαν συμβουλεύσει οι γονείς μου ή αν είχα μπει εγώ στο ρόλο δεύτερης μαμάς, όμως ένιωθα την υποχρέωση να το κάνω  όταν έλειπε η μητέρα μας. Ήταν για μένα αυτονόητο» λέει η Μαρία. Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι θέλει να σπουδάσει βρεφονηπιοκόμος. Η Σοφία, πάλι, λέει ότι όλοι ανεξαρτητοποιούνται γρήγορα. «Έχουμε ένα μικρό 4 ετών, που τρώει  μόνο του, ντύνεται μόνο του, εξυπηρετείται μόνο του. Το μόνο στο οποίο έχει ανάγκη τη μαμά είναι για να κάνει μπάνιο.   Και αυτό δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της ενθάρρυνσης από  τους γονείς μας. Είναι και δική του ανάγκη, επειδή βλέπει τα μεγαλύτερα αδέρφια να τα κάνουν όλα μόνα τους. Τα παιδιά των πολύτεκνων οικογενειών σίγουρα δεν βγαίνουν μαμόθρεφτα».

Καμαρούλα μια σταλιά.

Συχνά μια πολύτεκνη οικογένεια δεν μπορεί να αποκτήσει ένα μεγαλύτερο σπίτι, κι έτσι τα παιδιά δεν έχουν την  δυνατότητα προσωπικού χώρου.
«Μεγάλωσα με τα 12 αδέρφια μου στο ίδιο δωμάτιο». Λέει η Σοφία. «Αδέρφια διαφορετικών ηλικιών, με άλλες ανάγκες το καθένα. Ήταν δύσκολα. Εγώ ήμουν η μεγαλύτερη και είχα πάντα να μελετήσω περισσότερο. Μου έχει τύχει να πρέπει να διαβάσω για διαγώνισμα και να μην μπορώ να συγκεντρωθώ. Ο ένας να θέλει α δει τηλεόραση, ο  άλλος να θέλει να παίξει, άλλος να κλαίει. Τότε βγαίνουν και εντάσεις. Τελικά, έμαθα να διαβάζω και με φασαρία. Σε μια πολύτεκνη οικογένεια μαθαίνεις να  ανέχεσαι  τις ανάγκες των υπολοίπων. Όσο εγώ διάβαζα για το λύκειο, άλλα αδέρφια μου πήγαιναν γυμνάσιο, άλλα δημοτικό, άλλα νηπιαγωγείο. Έπρεπε να σεβαστώ και το μικρό, που ήθελε να παίξει και δεν μου έφταιγε σε τίποτα».

Η πλειονότητα των πολύτεκνων οικογενειών στην Ελλάδα, σύμφωνα με την Ανώτατη Συνομοσπονδία Πολυτέκνων  Ελλάδος, έχει 4 παιδιά και δεν κάνουν τόση αίσθηση στον κοινωνικό  περίγυρο. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο και με τις πολυπληθέστερες. «Εμάς που ήμασταν 13 μας αντιμετώπιζαν με περιέργεια και ειρωνικά σχόλια» λέει η Σοφία. «Το πιο συνηθισμένο που μου έλεγαν είναι: «Καλά, οι γονείς σου  δεν είχαν άλλη δουλειά;». Εκτός ότι είναι κακόγουστο, σε φέρνει   σε δύσκολη θέση. Γι’ αυτό  και εγώ ήμουνα πάντα συγκρατημένη και μετρημένη και δεν άφηνα περιθώρια για  σχόλια σε μια κουβέντα. Βέβαια, δεν τα απέφευγα κιόλας. Ειδικά τα αγόρια στο σχολείου μου ήταν σκληρά. Ευτυχώς, δεν αντιμετώπισα ανάλογα προβλήματα μετά στις σχέσεις μου».

Η Μαρία πάλι, είχε  να αντιμετωπίσει και αγόρια που, ενώ είχαν σχέση μαζί της, δεν μιλούσαν κολακευτικά για το γεγονός ότι η οικογένεια της ήταν πολύτεκνη. «Όταν συνέβαινε αυτό δεν μπορούσα  να το ανεχτώ για πολύ. Η οικογένεια μου είναι για μένα το πιο σημαντικό. Γι’  αυτό είμαι αρκετά επιφυλακτική στις σχέσεις μου.   Ελπίζω, όσο μεγαλώνω, να συναντώ πιο ώριμους άντρες». Εκτός από τις δύσκολες στιγμές η Σοφία θυμάται και ευτράπελα: «Έχουμε ένα βανάκι για να μετακινούμαστε  όλοι μαζί. Κάθε φορά που μαζευόμασταν για να πάμε στο Κυριακάτικο τραπέζι στη γιαγιά, σε κάθε φανάρι οι επιβάτες των διπλανών αυτοκινήτων μας κοιτούσαν περίεργα και μας μετρούσαν. Οι γονείς μου τους έκαναν νόημα ότι ήμασταν 13, για να σταματήσουν να μετράνε, αλλά αυτοί συνέχιζαν. Μας κοίταζαν σαν να έχουμε κατέβει από τον Άρη».
Στις πολύτεκνες οικογένειες η μαμά έχει συνήθως την επιλογή να εργαστεί μόνο αν υπάρχουν αρκετά μεγάλα παιδιά, ώστε να προσέχουν τα υπόλοιπα (και όταν η οικονομική ανάγκη είναι πολύ μεγάλη). Αλλά τις περισσότερες   φορές μένει στο σπίτι, με αποτέλεσμα ο πατέρας να κάνει περισσότερες από μια δουλειές για να τα βγάλουν πέρα. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η  μητέρα  μένει σπίτι, δεν είναι σπάνιο τα παιδιά να νιώθουν ότι δεν έχουν την προσοχή των γονιών τους – όση τουλάχιστον θα ήθελαν. «Τα περισσότερα παιδιά που μεγαλώνουν σε πολυμελείς οικογένειες θα ήθελαν οι γονείς τους να ασχολούνται με το κάθε ένα ξεχωριστά. Δεν έχουν σχεδόν ποτέ  την αποκλειστικότητα», λέει η Κ. Καππάτου.

Μια τέτοια  έλλειψη βίωσε και η Αμαλία, η μικρότερη από τα 5 αδέρφια της οικογένειας της. «Ποτέ δεν μου έλειψε κανένα υλικό αγαθό. Το μόνο μου πρόβλημα  ήταν ότι ένιωθα   λίγο παραμελημένη. Τα δικά μου  μαθήματα δεν ήταν ποτέ  τόσο σημαντικά όσο των μεγαλύτερων αδερφών μου, που πήγαιναν γυμνάσιο, γι’ αυτό  η μαμά δεν καθόταν πολύ μαζί του να διαβάσουμε.  Εγώ όμως είχα ανάγκη την προσοχή της. Και θυμάται ότι αυτό το εξέφραζα με θυμό και ζήλια προς την μεγαλύτερη αδερφή μου. Κάθε τόσο  έκανα ένα σωρό σαχλαμάρες για να τραβήξω την προσοχή της μαμάς, αλλά συνήθως εισέπραττα τις φωνές της. Ίσως ένιωθα και λίγο αδικημένη με τα ρούχα. Πάντα φορούσα αυτά που άφηνε πίσω η αδερφή μου. Εκείνη ψώνιζε κάτι καινούργιο πιο συχνά από ότι εγώ».

Εκεί που ήσουν, ήρθα

Η Δήμητρα είναι 31 ετών και έχει 4 παιδιά. Ήταν συνειδητή απόφαση – δική της και του άντρα της- να τα κάνουν. Βέβαια, τα προβλήματα είναι πολλά: «¨Τα χρήματα δεν φτάνουν με τίποτα. Τα παιδιά είναι μικρά και  δεν έχω την  δυνατότητα να εργαστώ. Έκανα περιστασιακά κάποιες δουλειές αφήνοντας τα παιδιά στην πεθερά μου, γιατί είναι αδύνατο να πληρώσουμε νταντά για 4 παιδιά. Τώρα που τα οικονομικά προβλήματα είναι πολύ πιεστικά, ψάχνω δουλειά- έχω τελειώσει Νοσηλευτική-, αλλά δεν με παίρνουν γιατί δεν έχω προϋπηρεσία».
Το σκέφτεται λίγο και καταλήγει: «Ίσως θα έπρεπε να εργαστώ πριν κάνω τα παιδιά. Τώρα που προσπαθώ να εμπλουτίσω τα προσόντα μου, είναι πιο δύσκολο. Έδινα κάποτε εξετάσεις για δίπλωμα στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ο δάσκαλος μου κρατούσε έξω από την αίθουσα των εξετάσεων το μικρό μου  γιο. Τα παιδιά είναι ευτυχία, αλλά πρέπει να είσαι κατάλληλα προετοιμασμένος για αυτά». 

akappatou.