Πώς οι διάφοροι ρόλοι της μητέρας επηρεάζουν το παιδί;

Το παιδί βλέπει στη μητέρα του, έναν όμοιό του, με τον οποίο συγχέεται και ταυτίζεται. 

Πώς επηρεάζεται από τους διάφορους ρόλους της μητέρας;

Οι γονείς επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την συμπεριφορά των παιδιών τους, όντας οι πρώτοι παιδαγωγοί γι’ αυτά. Ειδικότερα, οι γονεϊκές φιγούρες αποτελούν για τα παιδιά τα πρωταρχικά πρότυπα προς μίμηση είτε θετικών είτε αρνητικών συμπεριφορών.

Αναφορικά µε την υιοθέτηση του ρόλου του φύλου ψυχαναλυτικά, σύµφωνα µε τον Seltzer J. A. (1991), η µητέρα αποτελεί το πρώτο πρόσωπο µε το οποίο το παιδί συνάπτει µια εξέχουσας σηµασίας δυαδική σχέση προτού αποκτήσει τη συνείδηση του φύλου του και εσωτερικεύσει τον αντίστοιχο ρόλο. 

Το παιδί συγχέεται µε την µητέρα του, γιατί ακόµη δεν έχει διαµορφώσει το δικό του Εγώ.

Είναι το στάδιο του «καθρέπτη», όπου το παιδί κυριαρχείται από το φανταστικό «βλέπει στον άλλο έναν όµοιό του, µε τον οποίο συγχέεται και ταυτίζεται» (Παρασκευόπουλος, Μπεζεβέγκης, Γιαννίτσας, Καραθανάση,1996:76). Στο σημείο αυτό θα αναλύσουμε μια ενδεικτική τυπολογία του μητρικού ρόλου (Μυλωνάκου, 2009) προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τον κάθε τύπο.

1. Η πληθωρική μητέρα
Η συγκεκριμένη μητέρα θεωρεί απαραίτητο να «αναλώνεται» για το παιδί της, προλαβαίνοντας η ίδια όλες τις ανάγκες του παιδιού και απαλλάσσοντάς το από το να συμμετέχει στο οτιδήποτε αυτό χρειαστεί. 

Με άλλα λόγια είναι εκείνη που θα σκεφτεί και θα πράξει τα πάντα για χάρη του παιδιού της, στερώντας του την ευκαιρία ανάληψης πρωτοβουλιών και ευθυνών, ατομικής αυτονομίας, ανεξαρτησίας και μετέπειτα ομαλής ενηλικίωσης και ενσωμάτωσής του στον κοινωνικό ιστό. 

Πρόκειται συνήθως για άτομο με κυκλοθυμικό τρόπο λειτουργίας, που δεν αντιλαμβάνεται ότι με την πληθωρικότητά της διαταράσσει τη συμπληρωματικότητα των ενδοοικογενειακών ρόλων και τελικά με αυτόν τον τρόπο δε θέτει τα σωστά όρια στην οικογένεια.

2. Η υπερπροστατευτική μητέρα
Εκ πρώτης όψης φαίνεται να μοιάζει με την πληθωρική μητέρα αν και υπάρχει μια λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους. 

Η υπερπροστατευτική μητέρα αρκετά συχνά στηρίζεται λανθασμένα στην άποψη ότι το παιδί της λόγω του μικρού της ηλικίας του είναι αδύναμο. 

Εκείνη πιστεύει επομένως ότι οφείλει να προστατεύσει το παιδί της προκειμένου να αντισταθμίσει αυτή του την αδυναμία φιλτράροντας και αποκωδικοποιώντας τα πάντα μέσα από τη δική της οπτική γωνία και προσωπικότητα. Ως εκ τούτου, το παιδί πολλές φορές αμφιβάλλει για τις ικανότητές του, νιώθει ανεπαρκές και δέχεται παθητικά ό,τι κάνουν οι άλλοι γι’ αυτό.

Ο τύπος αυτός μητέρας εκδηλώνεται με δύο επιμέρους παρακλάδια τυπολογίας, εκείνο της υπερπροστατευτικής-δεσμευτικής μητέρας και εκείνο της υπερπροστατευτικής-σχολαστικής. 

Η υπερπροστατευτική-δεσμευτική μητέρα θέλει να κρατήσει κοντά της τα παιδιά της λόγω πιθανών δικών της παιδικών συναισθηματικών τραυμάτων επιζητώντας με κάθε τρόπο «αποδείξεις αγάπης» από αυτά ως αντάλλαγμα. 

Φαίνεται να δυσκολεύεται να λειτουργεί με το μηχανισμό της ενσυναίσθησης καθώς προσκολλάται κατά κάποιον τρόπο στη «συναισθηματική εγωπάθεια» που την διακατέχει χρησιμοποιώντας το παιδί ως «μέσο» για τη δική της ευχαρίστηση.

Από την άλλη πλευρά, η υπερπροστατευτική-σχολαστική μητέρα διστάζει να παρακινήσει τα παιδιά της να προχωρήσουν χωρίς την παρουσία της διότι φοβάται υπέρ το δέον. 

Επιζητά μια μη ρεαλιστική τελειότητα έχοντας ανεδαφικές απαιτήσεις και προσδοκίες. Συνήθως προφυλάσσει το παιδί της παρεμβαίνοντας στη ζωή του με κάθε τρόπο, προλαβαίνοντας τις επιθυμίες του καταλήγοντας όμως συχνά να το «πνίγει» με την υπερβολική αγάπη που του εκδηλώνει.

3. Η φιλόδοξη μητέρα
Η μητέρα αυτή με τρόπο πιεστικό θέτει υπερβολικά υψηλούς στόχους για τα παιδιά της χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τις δυνατότητές τους. Οι μεγάλες φιλοδοξίες που έχει εδράζονται στην προσπάθειά της να καταξιωθεί μέσα από τις επιτυχίες των παιδιών της ώστε να δει να υλοποιούνται τα προσωπικά της ανεκπλήρωτα οράματα. 

Η φιλοδοξία για την πρώτη θέση καταντά αυτοσκοπός προκειμένου να καταξιωθεί κοινωνικά η ίδια. 

Στο μεταξύ το παιδί ασθμαίνει να εκπληρώσει όλα τα παραπάνω, αγχώνεται, μπαίνει σε ένα ατέρμονα φαύλο κύκλο κοπιαστικής προσπάθειας με κάθε κόστος –ψυχολογικό και κοινωνικό- προκειμένου να ικανοποιηθεί η μητέρα του ενώ τελικά το ίδιο είτε συνθλίβεται βιώνοντας το αίσθημα της αποτυχίας είτε επαναστατεί για να απελευθερωθεί από τα δεσμά που του έχουν θέσει οι άλλοι για εκείνο ερήμην του.

4. Η μητέρα που η μητρότητα «απορρόφησε» την προσωπικότητά της
Ο μητρικός ρόλος έχει επισκιάσει στην συγκεκριμένη περίπτωση την κοινωνική δράση, την επαγγελματική σταδιοδρομία και τη θηλυκότητα της γυναίκας. 

Η μητέρα έχοντας πλήρη επίγνωση των στερήσεων που υφίσταται θεωρεί ότι το καλύτερο είναι να «θυσιαστεί» για την οικογένεια και τα παιδιά της. Από τη μία είναι ευχαριστημένη με την επιλογή της αυτή από την άλλη όμως είναι γεμάτη εκνευρισμό, θυμό και παράπονο ως προς του υπόλοιπους που καταφέρνουν και συνδυάζουν πληθώρα δραστηριοτήτων. 

Καθοδηγεί πάντα τα παιδιά της ζητώντας ως ανταπόδοση την απόλυτη συμμόρφωση και υπακοή τους. Στην περίπτωση που αυτό δεν γίνει και δεν αναγνωριστεί το έργο που επιτελεί εκδηλώνει μια συμπεριφορά στρυφνή.

5. Η μητέρα χωρίς ψυχοσεξουαλική ωριμότητα
Το είδος αυτής της μητέρας χαρακτηρίζεται για την «ανδροπρεπή» συμπεριφορά της με άμεσο ή έμμεσο τρόπο. Με άλλα λόγια, δεν έχει αποδεχτεί τη θηλυκότητά της και εκδηλώνει τυραννική συμπεριφορά είτε προς τον γιο είτε προς την κόρη της. 

Ενδόμυχα ζηλεύει την κόρη της, η οποία έχει εγκλιματιστεί στο θηλυκό στερεότυπο, σε αντίθεση με την μητέρα της που δεν το έχει καταφέρει. 

Συχνά η μητέρα αυτή εχθρεύεται και τους άνδρες και τις γυναίκες και κατ’ επέκταση και τον γιο και την κόρη της αντιστοίχως, αν και εμφανίζεται στοργική από τη μία και από την άλλη ιδιαιτέρως καταπιεστική προς τα συναισθήματα των παιδιών της. 

Η συμπεριφορά της φαίνεται αλλοπρόσαλλη καθώς η ίδια η μητέρα δυσκολεύεται να κατανοήσει σε βάθος τον εαυτό της.

6. Η αβέβαιη μητέρα
Βασικό μέλημα του συγκεκριμένου τύπου μητέρας είναι η κάλυψη των συνηθισμένων υποχρεώσεων και βιολογικών αναγκών των παιδιών της ώστε να τους εξασφαλίζει με συνέπεια τη διατροφή, την ένδυση και την καθαριότητά τους. 

Δεν θεωρεί σημαντικά τα θέματα ψυχοσυναισθηματικής φύσης των παιδιών της είτε γιατί τα αγνοεί είτε γιατί τα αποφεύγει. 

Γενικότερα, η αποστασιοποιημένη στάση τέτοιων γονέων που αγνοούν ή αρνούνται τα συναισθήματα των παιδιών τους γίνεται αρκετές φορές διότι φοβούνται ότι θα χάσουν τον έλεγχο αν γίνουν πιο συναισθηματικοί (Gottman, 2000:70).

7. Η κοσμική μητέρα
Η μητέρα αυτή εκδηλώνει έναν έντονο εγωκεντρισμό στην προσπάθειά της να εκπληρώσει δικές της ανεκπλήρωτες ανάγκες, οι οποίες σχετίζονται με την καλή ζωή και τη διασκέδαση τις οποίες δεν κάλυψε πριν τη δημιουργία οικογένειας. Τις περισσότερες φορές είναι παντρεμένη από νεαρή ηλικία και θεωρεί ότι έχει στερηθεί πράγματα στο παρελθόν που πρέπει να αναπληρώσει στο παρόν. 

Προσπαθεί να διασκεδάζει εκτός του σπιτιού καλύπτοντας τις κοινωνικές της υποχρεώσεις και παρασέρνοντας και τον σύζυγό της, ο οποίος αρκετές φορές δεν έχει τη διάθεση να ακολουθήσει. 

Τελικά παραμελεί με αυτόν τον τρόπο τις ανάγκες των παιδιών της, τα οποία μεγαλώνουν ως επί το πλείστον με τρίτα πρόσωπα και παραμένει εφησυχασμένη στη συνείδησή της ότι με την απουσία της τα παιδιά της γίνονται πιο αυτάρκη και αυτόνομα.

8. Η υλόφρων μητέρα
Το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης μητέρας επικεντρώνεται στην παροχή υλικών αγαθών και ενός πολυτελούς περιβάλλοντος στα παιδιά της. 

Πιστεύει ότι ο μητρικός ρόλος εξαντλείται στην αλόγιστη τις περισσότερες φορές προσφορά υλικών αντικειμένων στα παιδιά, προσπαθώντας είτε να καλύψει η ίδια πιθανώς με αυτόν τον τρόπο τις ενοχές που νιώθει για την ανεπάρκεια στον μητρικό της ρόλο είτε γιατί επιδιώκει να καταξιωθεί κοινωνικά.

9. Η καριερίστα μητέρα
Πρόκειται για τη μητέρα εκείνη που είναι προσηλωμένη στο επάγγελμα και την επαγγελματική της ανέλιξη και καταξίωση. Ως επί το πλείστον είναι επιτυχημένη επαγγελματικά καθώς σπαταλά τον περισσότερο χρόνο της στο να δουλεύει εντός και εκτός του εργασιακού χώρου. 

Λόγω των αυξημένων επαγγελματικών της υποχρεώσεων δεν ασχολείται ουσιαστικά με τα παιδιά της. Αν δεν απουσιάζει από το σπίτι, πράγμα που συμβαίνει στην πλειονότητα των περιπτώσεων, είτε έχει συχνά επαγγελματικά τηλεφωνήματα να την απασχολούν είτε μεταφέρει φόρτο εργασίας στο σπίτι που την απορροφά είτε είναι αφηρημένη καθώς η προσοχή της εστιάζεται στα επαγγελματικά της καθήκοντα.

Οι πιθανές ενοχές που νιώθει για την φυσική και συναισθηματική της απουσία από το σπίτι και την οικογένειά της, που συνήθως αντισταθμίζονται με υλικές παροχές, κατευνάζονται παράλληλα από την πεποίθηση ότι η επαγγελματική της σταδιοδρομία και εξέλιξη είναι πολύ σημαντική, αφού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιοτική διαβίωση των παιδιών της και την κατοχύρωση της μετέπειτα δικής τους επαγγελματικής σταδιοδρομίας. 

Με άλλα λόγια, βλέπει τα παιδιά της σαν προέκτασή της που θα κληθούν στο μέλλον τα ίδια να συνεχίσουν το «έργο» της και να πατήσουν στα δικά της βήματα για να χαράξουν παρόμοια επαγγελματική πορεία.

Στον τύπο αυτό της μητέρας υπάγεται και η «εξ ανάγκης καριερίστα μητέρα» που λόγω του τεράστιου φόρτου εργασίας και των ασφυκτικών αναγκών επιβίωσης της σύγχρονης καθημερινότητας αναγκάζεται να είναι απούσα από το σπίτι πολλές ώρες με αποτέλεσμα να νιώθει ενοχές που δεν προλαβαίνει να επιτελέσει τον μητρικό της ρόλο με τον τρόπο που θα επιθυμούσε.

Ως εκ τούτου, γυρνάει στο σπίτι εξουθενωμένη, συχνά νευριασμένη λόγω της εργασιακής πίεσης που βιώνει και αδυνατεί να επιδείξει νηφαλιότητα και ηρεμία στα θέματα που αφορούν τα παιδιά της. 

Η κατάσταση αυτή διογκώνει ακόμη περισσότερο τις ενοχές που νιώθει και προκαλεί ένα φαύλο κύκλο που την ταλαιπωρεί συναισθηματικά και πρακτικά.

Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί ότι η παραπάνω τυπολογία είναι ενδεικτική και όχι απόλυτη καθώς πολλά χαρακτηριστικά της κάθε περίπτωσης/τύπου μπορεί να εμφανίζονται και σε άλλες κατηγορίες. 

Ο κάθε τύπος μητέρας στην δεν εκδηλώνεται αμιγώς αλλά στην πραγματικότητα περιλαμβάνει μια ποικιλία στοιχείων που συνυπάρχουν και μερικά από αυτά επικρατούν ή εμφανίζονται περισσότερο αναλόγως τις δεδομένες κάθε φορά συνθήκες.

Βιβλιογραφία
Gottman, J. (2000). Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών. (επιμ.) Χρυσή Χατζηχρήστου, (μτφρ) Χρύσα Ξενάκη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Μυλωνάκου-Κεκέ, Η. (2009). Συνεργασία σχολείου οικογένειας και κοινότητας θεωρητικές προσεγγίσεις και πρακτικές εφαρμογές. Αθήνα.
Παρασκευόπουλος, Ι., Μπεζεβέγκης, Η., Γιαννίτσας, Ν., & Καραθανάση, Α. (επιμ). ∆ιαφυλικές σχέσεις, β’ τόµος. Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
Seltzer, J.A. (1991). “RelationshipsBetweenFathersandChildrenWhoLiveApart: TheFathersRoleAfterSeparation”. Journal of Marriage and the Family 53(1): 79-101.

Κωνσταντίνα Παπαγεωργίου Εκπαιδευτικός Α/θμιας
psychology now.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι