Ο Ανύπαρκτος Κρίνος του Ευαγγελισμού

Από πού άραγε γνωρίζουμε ότι ο Αρχάγγελος έδωσε στην Παναγία κρίνο, που επιπλέον –όπως πολλοί πιστεύουν– με το μύρισμα του οποίου έγινε η Θεία σύλληψη; 

Μάλιστα έχει προσδιοριστεί ότι πρόκειται για το είδος lilium candidum, που επονομάστηκε «ο κρίνος της Παναγίας» στα ελληνικά και «Madonna Lily» στα ξένα.

Πού αναγράφεται το γεγονός αυτό, δηλαδή η προσφορά του άνθους; Πουθενά! 

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου αναγράφεται μόνο σε ένα από τα τέσσερα Ευαγγέλια, στο κατά Λουκάν (1:26-38), όπου δεν αναφέρεται τίποτε σχετικά με κρίνους και άλλες τέτοιες λεπτομέρειες.
Επίσης, στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον (1:18-21) αναφέρεται η εμφάνιση του Γαβριήλ και ο Ευαγγελισμός της Θείας Σύλληψης, όχι όμως προς την Μαρία, αλλά προς τον Ιωσήφ, όταν σκεφτόταν να χωρίσει την εγκυμονούσα αρραβωνιαστικιά του, αντί να την διαπομπεύσει όπως όφειλε, κατά το έθιμον, να κάνει. 

Ούτε σε αυτόν τον Ευαγγελισμό αναφέρεται κρίνος, ούτε στην ανάλογη αναφορά των παπύρων της Νεκράς Θάλασσας (4Q246), ούτε στην περιγραφή του Ευαγγελισμού στο Κοράνιο (19:16-22), ούτε καν στα απόκρυφα Ευαγγέλια.

Ο κρίνος είναι ένα πανάρχαιο θρησκευτικό σύμβολο, δεν αναφέρεται μεν στις γραφές περί Ευαγγελισμού, εμφανίζεται όμως σε πάμπολλες απεικονίσεις του Θείου αυτού Επεισοδίου. 

Αυτό επετεύχθη από παρότρυνση της παπικής εκκλησίας προς τους καλλιτέχνες, που παλαιότερα απεικόνιζαν τον Αρχάγγελο Γαβριήλ να κρατά την ράβδο του κήρυκα ή κλαδί ελιάς.

Έτσι, από τις απεικονίσεις αυτές, σε πίνακες και αγάλματα, πέρασε στην πεποίθηση πολλών χριστιανών η ύπαρξη του λευκού κρίνου, του κρίνου της Παναγίας, κατά τον Ευαγγελισμό.

Ωστόσο στην ορθόδοξη εικόνα ο Άγγελος κρατάει στα χέρια του ένα ραβδί. Το ραβδί για εμάς έχει ένα θεολογικό συμβολισμό. Το ραβδί ήτανε πάντοτε το αντικείμενο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι αγγελιaφόροι για να αναγγείλουν τα μηνύματά τους. 

Μέχρι και πρόσφατα στα χωριά μας, έβγαινε ένας ντελάλης και χτυπούσε στο δάπεδο, στο καλντερίμι, ένα ξύλο και έλεγε θα γίνει αύριο αυτό το γεγονός. 

Το ραβδί σημαίνει πως ο Άγγελος έρχεται να αναγγείλει κάτι. Δεν κρατάει ένα λουλούδι για να ωραιοποιήσει την κατάσταση ή να δώσει ένα δώρο στην Παναγία. Αυτό είναι λάθος.  

Είναι ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος. Και η εκκλησία μας ποτέ στην αγιογραφία δεν κάνει ρομαντική αντιμετώπιση του πράγματος, αλλά πάντοτε κάνει κατανυκτική αντιμετώπιση του γεγονότος.
Η εικονογραφία στην Ελλάδα έως και τον 19ο αιώνα ακολουθεί τη βυζαντινή παράδοση. Ακόμα και οι εικόνες της λεγόμενης «λαϊκής τέχνης» αγνοούν παντελώς τον κρίνο. 

Στις χώρες όπως η Ρωσία που διατηρούσαν δεσμούς με τη Δύση για λόγους πολιτικούς ή θρησκευτικούς (Ουνία), παρατηρούνται σποραδικά εικόνες του Ευαγγελισμού όπου ο Γαβριήλ κρατεί κρίνο αντί για ράβδο. 

Με την άφιξη των Βαυαρών ήλθε φυτευτή μαζί με την αρχιτεκτονική και η ζωγραφική της πατρίδας του νέου βασιλέως, παραμερίζοντας την «κακότεχνη» λαϊκή τέχνη.

Πέρασαν πάνω από εκατό χρόνια ώσπου να αρχίσει ο Κόντογλου να φωνάζει για την επιστροφή στη διαχρονική παράδοση της εικονογραφίας μας. 

Η εξάπλωση, ωστόσο, της δυτικότροπης θρησκευτικής ζωγραφικής, μέσω της καθιέρωσης της βαυαρικής ζωγραφικής, σε συνδυασμό με τη διάδοση της επίσης δυτικότροπης ρωσικής τεχνοτροπίας, μέσω της καλλιτεχνικής παραγωγής των εργαστηρίων του Αγίου Όρους, συνετέλεσαν στο να γεμίσουν οι ναοί και τα σπίτια, για μακρά περίοδο, από εικόνες του Ευαγγελισμού στις οποίες ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατά κρίνο αντί για ράβδο. 

Αν προσθέσουμε τις έντυπες χάρτινες εικόνες, που έως και τη δεκαετία του 1980 προέρχονταν από δυτικά τυπογραφεία ή δανείζονταν αντίστοιχα πρότυπα (για λόγους που συνδέονται με την καθ’ ημάς αργοπορία στην υιοθέτηση των νέων μεθόδων τυπογραφίας), γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της ακούσιας παραπληροφόρησης.

Συνηθισμένος ο Ορθόδοξος Χριστιανός στη λειτουργική χρήση των εικόνων, όπου πίστη, τέχνη και λατρεία μαρτυρούν το ίδιο γεγονός, ερμήνευσε με ανατολικά κριτήρια τη δυτικότροπη ζωγραφική, με αποτέλεσμα να θεωρεί, εσφαλμένα, ότι όντως ο Αρχάγγελος Γαβριήλ προσέφερε στην Παναγία έναν κρίνο. 

Κάτι τέτοιο, όμως, δεν αναφέρεται στα Ευαγγέλια, δεν αποτελεί πίστη της Εκκλησίας και δεν το υπαινίσσεται ούτε μία φορά κάποιος εκκλησιαστικός συγγραφέας.

Η διαιώνιση μιας αναληθούς πληροφορίας δεν εξυπηρετεί κανέναν θρησκευτικό, κοινωνικό ή εκπαιδευτικό σκοπό. 

Αντίθετα, σε βάθος χρόνου συνιστά τεκμήριο ψεύδους σε ό,τι και εάν πούμε ή κάνουμε. Ας μη διαδίδουμε, επομένως, αυτό το λαθεμένο παραμύθι, ειδικά στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας ή των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, γιατί ό,τι εντυπώνεται στις πρώτες ηλικίες θέλει πολύ κόπο να αλλάξει και επίσης διότι αργότερα, ως σκεπτόμενοι άνθρωποι, θα πέσουν σε πολλές παρανοήσεις ξεκινώντας από τέτοια αφετηρία. 

Αντί αυτού, όλοι μας, γονείς, δάσκαλοι, θεολόγοι, ιερείς, δοθείσης της ευκαιρίας, ας φροντίζουμε να αναιρούμε τούτο τον μύθο, παροτρύνοντας στη μελέτη του Ευαγγελίου και της ορθής διδασκαλίας της Εκκλησίας μας και παρακινούμενοι και οι ίδιοι σε αυτή.

Επιμέλεια κειμένου: Χώρα Του Αχωρήτου
Πηγές:
ΝΕΚΡΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
xromata.com
Κιβωτός της Ορθοδοξίας: Του Αρχιμανδρίτη Χερουβείμ Βελέτζα, ιεροκήρυκα Ι.Μ. Κερκύρας και διευθυντή Προσωπικού της Ι. Συνόδου, Ο ανύπαρκτος κρίνος της Παναγίας

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι