Η διπολική διαταραχή στα παιδιά και τους εφήβους

Η διπολική διαταραχή μπορεί να κάνει την εμφάνισή της νωρίς στη ζωή ενός ανθρώπου καθώς τα συμπτώματά της συχνά εμφανίζονται στον παιδικό και εφηβικό πληθυσμό. 

Παρά τη σχετική τεκμηρίωση και τις έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί και έχουν επιβεβαιώσει την έναρξη της διπολικής διαταραχής στη παιδική ηλικία κάποιοι επιστήμονες συνεχίζουν να το αμφισβητούν. 

Τουλάχιστον στις μισές των περιπτώσεων τα συμπτώματα εμφανίζονται πριν την ηλικία των 25 ετών. Τα συμπτώματα της διαταραχής στα παιδιά, διαφέρουν από τα φυσιολογικά σκαμπανεβάσματα της διάθεσης που έχει ένα παιδί. Μπορεί να είναι σοβαρά και να οδηγήσουν σε άσχημες διαπροσωπικές σχέσεις, φτωχή σχολική επίδοση, δυσκολία στη διεκπεραίωση καθημερινών καθηκόντων ακόμα και απόπειρα αυτοκτονίας. Παρόλα αυτά η τυπική παιδική συμπεριφορά περιλαμβάνει πολλά από τα χαρακτηριστικά της διπολικής διαταραχής, έτσι συχνά γονείς και ειδικοί μπορεί να οδηγηθούν σε εσφαλμένα συμπεράσματα.

Σημάδια και συμπτώματα της διπολικής διαταραχής σε παιδιά και εφήβους

Οι νέοι με διπολική διαταραχή βιώνουν ασυνήθιστα έντονες συναισθηματικές καταστάσεις που συμβαίνουν σε διακριτές περιόδους που ονομάζονται «επεισόδια διάθεσης» (μανιακό, καταθλιπτικό, μεικτό). 

Η υπερβολικά ανεβασμένη ή υπερβολικά πεσμένη διάθεση συνοδεύονται από υπερβολικές και έντονες αλλαγές στην ενέργεια, τη δραστηριότητα, τον ύπνο και τη συμπεριφορά. Κάθε επεισόδιο αναπαριστά μία δραστική αλλαγή από τη συνηθισμένη συναισθηματική διάθεση και συμπεριφορά του παιδιού ή του εφήβου. 

Είναι φυσιολογικό σχεδόν για κάθε παιδί και έφηβο να επιδεικνύει τέτοιου είδους συμπεριφορές μερικές φορές. 

Αυτές οι περαστικές αλλαγές δεν θα έπρεπε να μπερδεύονται με τη διπολική διαταραχή καθώς τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής δε μοιάζουν με τις φυσιολογικές αλλαγές στη διάθεση και ενέργεια που έχει ο καθένας. 

Τα διπολικά συμπτώματα είναι πιο υπερβολικά και τείνουν να διαρκούν κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα και συνήθως συνοδεύονται με έντονα προβλήματα στην λειτουργικότητα του παιδιού ή του εφήβου.

Συμπτώματα Μανίας	Συμπτώματα Κατάθλιψης
Αλλαγές στη διάθεση
Τελείως σαχλή/ ανόητη διάθεση που είναι ασυνήθιστη για εκείνο και που διαφέρει από στιγμές στις οποίες φέρεται σαχλά και ανόητα και απλά διασκεδάζει.	Θλιμμένη συναισθηματική κατάσταση που κρατά πολύ καιρό.*
Υπερβολική κυκλοθυμία και ασυνήθιστη ευερεθιστότητα	Έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν απολάμβανε.
	Αισθήματα ανεπάρκειας και ενοχής.
Συμπεριφορικές αλλαγές
Μειωμένος ύπνος χωρίς να νιώθει κούραση	Συχνά παράπονα για σωματικούς πόνους (πονοκέφαλος, στομαχόπονος, πόνοι μυών)
Λογόρροια και καλπάζουσες σκέψεις.	Μειωμένη ή αυξημένη όρεξη για φαγητό και συνακόλουθη μείωση ή αύξηση βάρους.
Δυσκολία συγκέντρωσης και πέρασμα από το ένα θέμα στο άλλο με ασυνήθιστο τρόπο.	Διαταραχή του ύπνου με συνήθως περισσότερο ύπνο από το κανονικό.
Μεγαλύτερο σεξουαλικό ενδιαφέρον από το συνηθισμένο.	Μειωμένη ενέργεια.
Ριψοκίνδυνη και επικίνδυνη συμπεριφορά πιο συχνά από το συνηθισμένο.	Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου και αυτοκτονίας.
Αυξημένη δραστηριότητα και συνεχής αναζήτηση ευχάριστων δραστηριοτήτων

* Η καταθλιπτική διάθεση στα παιδιά και τους εφήβους πολύ συχνά εμφανίζεται ως ευερέθιστη διάθεση
Η διπολική διαταραχή μπορεί να είναι παρούσα ακόμα κι αν οι εναλλαγές της διάθεσης είναι λιγότερο έντονες. Στην περίπτωση αυτή δεν μιλάμε για ένα επεισόδιο πλήρως αναπτυγμένο αλλά για υπομανία με διάρκεια τουλάχιστον 4 διαδοχικές ημέρες. 

Η υπομανία προκαλεί αξιοπρόσεκτες αλλαγές στη συμπεριφορά του παιδιού αλλά δεν επηρεάζει τη λειτουργικότητά του με τον έντονο τρόπο που το κάνει η μανία.

Πώς η διπολική διαταραχή επηρεάζει τα παιδιά και τους εφήβους διαφορετικά από τους ενήλικες;

Η διπολική διαταραχή που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ή κατά τα πρώιμα εφηβικά χρόνια (διπολική διαταραχή με πρώιμη έναρξη), φαίνεται να είναι πιο σοβαρή απ’ τις μορφές διπολικής που πρωτοεμφανίζονται στα όψιμα εφηβικά χρόνια ή στην ενήλικη ζωή. 

Οι νέοι με διπολική είναι διαφορετικοί από τους ενήλικες. 

Έχουν πιο συχνές εναλλαγές στη διάθεσή τους, αρρωσταίνουν πιο συχνά και έχουν περισσότερα μεικτά επεισόδια. Επίσης, έχουν υψηλότερο κίνδυνο να διαπράξουν αυτοκτονία, απ’ ότι στην περίπτωση εκείνων που η έναρξη της νόσου παρατηρείται στην ενήλικη ζωή, κάτι που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και επαγρύπνησης από τους γονείς.
Θεραπεία
Προς το παρόν δεν υπάρχει πλήρης θεραπεία για τη διπολική διαταραχή, μπορεί όμως να δεχτεί θεραπεία και πολλοί άνθρωποι που πάσχουν από αυτήν μπορούν να έχουν μία γεμάτη και παραγωγική ζωή. Παρόλα αυτά, η φαρμακοθεραπεία ή/ και ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσουν τους μικρούς ασθενείς να ανακάμψουν από τα επεισόδια και να προλάβουν μελλοντικές υποτροπές. 

Η θεραπεία παιδιών και εφήβων μοιάζει με εκείνη των ενηλίκων. Παρόλα αυτά, τα παιδιά μερικές φορές ανταποκρίνονται διαφορετικά στη φαρμακευτική αγωγή, η οποία μπορεί να είναι μακρόχρονη ή και δια βίου, απ’ ότι οι ενήλικες. 

Συνήθως ο γιατρός ξεκινά με μία «συντηρητική» αγωγή από άποψη αριθμού και δόσης φαρμάκων και ανάλογα με την ανταπόκριση του παιδιού/ εφήβου μπορεί την να τροποποιήσει.

Εκτός από τη φαρμακοθεραπεία, η ψυχοθεραπεία είναι επίσης πολύ αποτελεσματική στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. 

Παρέχει υποστήριξη, εκπαίδευση επί της ασθένειας, και καθοδήγηση στο παιδί και την οικογένειά του. Το βοηθά επίσης να συνεχίσει να λαμβάνει τη φαρμακευτική του αγωγή ώστε να συμβάλει στην υγεία του και να εμποδίσει πιθανή υποτροπή. 

Κάποιες μορφές ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιούνται στη διπολική και έχουν σαν κύριους στόχους τη μείωση των συμπτωμάτων και την αντιμετώπιση προβλημάτων στο σχολείο, στη δουλειά και στην επικοινωνία με τους γύρω τους, περιλαμβάνουν:

• Γνωσιακή – συμπεριφορική θεραπεία, η οποία βοηθά τους νέους με ΔΔ να μάθουν να αλλάζουν επιβλαβή ή αρνητικά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς, να αναγνωρίζουν τα πρώιμα σημάδια μιας επικείμενης υποτροπής και διαχειρίζονται καλύτερα στρεσογόνες καταστάσεις.
• Θεραπεία εστιασμένη στην οικογένεια, βοηθά στη βελτίωση των στρατηγικών αντιμετώπισης που διαθέτει η οικογένεια, όπως το να αναγνωρίζονται έγκαιρα νέα επεισόδια, και περιλαμβάνει όλα τα μέλη της οικογένειας του ασθενή. Επίσης, βελτιώνει την επικοινωνία και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
• Διαπροσωπική και κοινωνικού ρυθμού θεραπεία, η οποία τους βοηθά να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τους άλλους και να διαχειριστούν το ημερήσιο πρόγραμμά τους. Η καθημερινή ρουτίνα και ο σωστός προγραμματισμός του ύπνου μπορεί να προστατεύσουν τον νέο ενάντια σε νέα επεισόδια.
• Ψυχοεκπαίδευση, η οποία τους διδάσκει σχετικά με τη διαταραχή και τη θεραπεία της. Τους μαθαίνει τη σημαντικότητα τη φαρμακευτικής αγωγής και εκπαιδεύει τα μέλη της οικογένειας σχετικά με τα θέματα της διπολικής διαταραχής.

Η συμβολή των γονιών
Σε έναν γονιό που φροντίζει ένα παιδί με διπολική διαταραχή ενυπάρχει συχνά έντονο στρες με συνακόλουθα προβλήματα στη δουλειά, έλλειψη χρόνου, δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις (κυρίως με άτομα που δεν καταλαβαίνουν πλήρως την κατάσταση), σωματική και πνευματική εξάντληση. 

Κάποιες έρευνες έχουν δείξει πως όταν το πρόσωπο φροντίδας είναι υπό την επήρεια έντονου στρες, ο ασθενής δυσκολεύεται περισσότερο να ανταποκριθεί στη θεραπεία του κάτι που αυξάνει την πιθανότητα υποτροπής των συμπτωμάτων του. 

Είναι σημαντικό για τους γονείς να λαμβάνουν υπόψη και να φροντίζουν τη δική τους σωματική και ψυχική υγεία. Επίσης, είναι σημαντικό να συνεργάζονται στενά με τους γιατρούς και θεραπευτές του παιδιού ώστε να μιλούν ανοιχτά μαζί τους για τις θεραπευτικές τους επιλογές. 

Πολύ βοηθητική είναι και η συμμετοχή σε κάποιο υποστηρικτικό ατομικό ή ομαδικό πρόγραμμα. 

Τέλος, κάτι που μπορούν να κάνουν ώστε να συμβάλλουν ενεργά στη διαχείριση της ασθένειας του παιδιού τους είναι το να κρατούν ένα ιστορικό και ένα ημερολόγιο διάθεσης με τα συμπτώματα, τις μεταβολές της διάθεσης, τα μοτίβα ύπνου, σημαντικά γεγονότα ζωής και τα αποτελέσματα των θεραπειών του παιδιού τους ώστε να αποφασίζουν εγκαίρως εάν η αγωγή είναι βοηθητική και αν χρειάζονται αλλαγές στο θεραπευτικό πλάνο, σε συνεργασία πάντα με τον θεράποντα ιατρό και ψυχολόγο, και να προλαμβάνουν πιθανές υποτροπές. Αυτά βοηθούν στην παρατήρηση και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της ασθένειας.
–
Συγγραφή άρθρου: Θεοδώρα Αναστασίου, Ψυχολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης της ΕΔΟ.
Επιστημονική επιμέλεια: Δρ. Ιωάννης Μάλλιαρης, Ψυχολόγος, Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, Επιστημονικός υπεύθυνος της ΕΔΟ.
–
Πηγή: Αναστασίου & Μάλλιαρης, 2014, maniokatathlipsi.gr . Ελεύθερη η αναδημοσίευση, ως έχει, με αναφορά στην πηγή.
Πρωτότυπη πηγή: Bipolar disorder in children and adolescents “National Institute of mental health”. www.nimh.nih.gov. U.S. Department of Health and Human Services. National Institute of Health

maniokatathlipsi
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι