Ο αυτοτραυματισμός ως συνέπεια της κακοποίησης

Στο χαμομηλάκι ...

Διαβάζουμε συχνά ότι "σύμπτωμα" ή σημάδι που μπορεί να προειδοποιήσει τους γονείς ότι κάτι κακό συμβαίνει στο παιδί τους (αν δηλαδή δεν το γνωρίζουν από ... πρώτο χέρι) είναι ο αυτοτραυματισμός. Ποια όμως είναι η παράξενη κι αδυσώπητη ορμή που οδηγεί τον άνθρωπο που κακοποιήθηκε από κάποιον άλλο στη διαιώνιση της κακοποίησης μέσω του αυτοτραυματισμού;
Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι όταν μεγαλώνεις μέσα σ' ένα κακοποιητικό περιβάλλον, η αδιανόητη ικανότητα του ανθρώπου για προσαρμογή οδηγεί το άτομο -ιδιαίτερα το παιδί- στο να δεχτεί τις συνθήκες ως φυσιολογικές και να μάθει να ζει μέσα σ' αυτές ώστε να επιβιώσει. Συνεπώς, όταν λείψει για κάποιο λόγο η κακοποιητική συνθήκη, το άτομο δεν ξέρει πώς να επιβιώσει πια -τουλάχιστον η κακοποίηση ήταν κάτι που γνώριζε- κι έτσι προτίθεται να προσφέρει το ίδιο στον εαυτό του την κατάσταση που έχει τελειώσει. Επίσης, όταν το άτομο υποβάλλεται -για άλλους πια λόγους- σε συναισθήματα που έχει συνδέσει με την κακοποίηση, νιώθει ότι είναι "παράλογο" να αισθάνεται έτσι χωρίς κάποιος να το κακοποιεί και καταλήγει να κακοποιεί το ίδιο τον εαυτό του.

Πώς ορίζεται ο αυτοτραυματισμός Self-injury, self-harm, self-mutilation.
Όροι που αναφέρονται στην πράξη του να κάνεις κακό στον εαυτό σου. Από κόψιμο, κάψιμο, χτύπημα, τριχοτιλλομανία, μέχρι διατροφικές διαταραχές όπως η ανορεξία ή η βουλιμία, όλα εντάσσονται στον όρο - ομπρέλα του "self - injury" ή, πιο επιστημονικά "self - mutilation" (αν και οι περισσότεροι self - injurers απορρίπτουν τον τελευταίο ως ιδιαίτερα βάναυσο και στις περισσότερες περιπτώσεις ανακριβή).

Ποιος αυτοτραυματίζεται
Οποιοσδήποτε. Στη μεγάλη λίμνη των ανθρώπων που αυτοτραυματίζονται θα βρει κανείς πολλά έφηβα κορίτσια. Θα βρει όμως και καθηγητές πανεπιστημίου, υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων, μεσήλικες μητέρες, παιδιά κάτω των 10 ετών, φοιτητές, εργάτες, ηθοποιούς...

Άνθρωποι που -για διάφορους λόγους- δεν έχουν αναπτύξει άλλους, καλύτερους μηχανισμούς άμυνας που θα τους βοηθούσαν ν' αντεπεξέλθουν σ' έναν αριθμό δύσκολων καταστάσεων: άγχος, πίεση, οικογενειακά προβλήματα, μοναξιά, φόβος, θυμός, κακοποίηση. Και άλλα. Έχει σημασία να καταλάβει κανείς γιατί το κάνει, πότε νιώθει τη μεγαλύτερη ανάγκη να το κάνει, σε τι τον εξυπηρετεί, ώστε ν' αναπτύξει στη συνέχεια εναλλακτικούς τρόπους ν' αντιμετωπίζει τις καταστάσεις. Γιατί ο αυτοτραυματισμός, παρόλο που κάποιες φορές μπορεί να είναι -ή να μοιάζει- πολύ αποτελεσματικός ως, έστω και προσωρινή, λύση σε κάποια προβλήματα, αποτελεί και ο ίδιος ένα πρόβλημα και μπορεί να πληγώσει άσχημα, αφήνοντας ουλές πολύ βαθύτερες και σοβαρότερες από αυτές που φαίνονται πάνω στο σώμα.

Θεωρείται ότι αυτοτραυματίζεσαι αν:

• κακοποιείς συνειδητά και οικειοθελώς το σώμα σου σε σημείο που ν' αφήνεις σημάδια που διαρκούν πάνω από μία ώρα (κοψίματα, εγκαύματα, μελανιές, σπασμένα κόκκαλα, σημεία γυμνά από τρίχες κ.ά.)
• υιοθετείς αυτήν τη συμπεριφορά ως τρόπο ν' ανταπεξέλθεις σε δυσάρεστες ή φορτικές καταστάσεις, σκέψεις και συναισθήματα

Πολύ μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων που αυτοτραυματίζονται υπήρξαν κακοποιημένα παιδιά, αυτό όμως δε σημαίνει πως όλα τα κακοποιημένα παιδιά θ' αυτοτραυματιστούν κάποια στιγμή στη ζωή τους, ή ότι όλοι όσοι αυτοτραυματίζονται έχουν κακοποιηθεί σε μικρή ηλικία.

Πολύ συχνά, άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται μεγάλωσαν σ' ένα απαξιωτικό περιβάλλον ή σε οικογένεια με υπερβολικά μεγάλες προσδοκίες και απαιτήσεις.
Η απαξίωση δεν γίνεται απαραίτητα επίτηδες, και συχνά το άτομο με την απαξιωτική συμπεριφορά έχει τις καλύτερες προθέσεις (ποιος το 'χει πει, ότι "ο δρόμος προς την κόλαση είναι σπαρμένος με καλές προθέσεις";). Χρόνια απαξίωση μπορεί να οδηγήσει σε αυτο-απαξίωση και απόρριψη του εαυτού.
Ακολουθούν κάποια παραδείγματα απαξίωσης:

• "Λες ότι δε θέλεις αλλά κατά βάθος το θέλεις, το ξέρω".
• "Σταμάτα να λες ψέματα. Ξέρω ότι το έκανες (κάτι που στην πραγματικότητα δεν έχεις κάνει)."
• "Είσαι υπερβολικός."
• "Αν προσπαθούσες λίγο θα τα κατάφερνες."
• "Σταμάτα να είσαι τόσο απαισιόδοξη και δες λιγάκι την καλή πλευρά..."
• "Είσαι τεμπέλης."
• "Έλα τώρα, μην κάνεις έτσι. Μπορείς να το ξεπεράσεις."
• "Δε θα σ' αφήσω να με κάνεις ό,τι θέλεις."
• "Θα σου δώσω εγώ λόγο να κλάψεις!"

Γιατί το κάνουν; 
Για να νιώσω κάτι, οτιδήποτε. Για να σιγουρευτώ ότι ακόμα μπορώ να νιώσω, έστω και πόνο, κι επομένως είμαι ζωντανή.
Για να διώξω το κενό που έχει φωλιάσει μέσα μου.
Για να επιστρέψω στην πραγματικότητα.
Για να απελευθερώσω ένταση.
Για να ξεσπάσω, να εκφράσω το θυμό μου.
Για να εξωτερικεύσω τις πληγές ώστε να μην μπορώ πια ν' αρνηθώ την ύπαρξή τους. Φοράω τον πόνο μου για να τον δω και να τον καταλάβω καλύτερα.
Για να αποδείξω στον εαυτό μου ότι εγώ ελέγχω τον πόνο μου.
Για να καταφέρω να συνεχίσω (καλύτερη φράση από του Μπέκετ δεν υπάρχει "Δεν μπορώ να συνεχίσω. Θα προχωρήσω").
Για να αυτο-τιμωρηθώ.
Γιατί αυτός είναι ο μόνος τρόπος που ξέρω να υπάρχω.
Γιατί με κάνει να νιώθω καλά.

Αν το παιδί σας αυτοτραυματίζεται μην κλείνετε τα μάτια σας στο πρόβλημα. Γιατί είναι πρόβλημα. Αν το παιδάκι σας χτυπάει το κεφάλι του στον τοίχο, γρατζουνάει τα χεράκια του ή βγάζει τα μαλλιά του δεν είναι κάτι τυχαίο. Αν ο έφηβος που έχετε στο σπίτι σας κόβεται, καίγεται με τσιγάρα, ή γράφει με σουγιάδες στα χέρια του δεν περνάει μια φάση της ηλικίας. Μη φρικάρετε, μη βάζετε τις φωνές, αλλά μην απομακρύνεστε. Μιλήστε. Προσπαθήστε να μάθετε τι συμβαίνει. Ακούστε. Ακούστε τι σας λέει. Ακούστε τις ανάγκες του. Πληροφορηθείτε. Μην το παίρνετε προσωπικά. Δείξτε κατανόηση χωρίς να υποστηρίζετε τον αυτοτραυματισμό. Ζητήστε συμβουλές από ειδικό. Και, τέλος, ακούστε και τα δικά σας συναισθήματα και σεβαστείτε τα όριά σας.

Μην αφήνετε τα παιδιά μόνα τους μέσα στην κόλασή τους.

Ν.Θ.