Ορατές και αόρατες, βίαιες γονεϊκές συμπεριφορές / The Impact of Violence on Children

Το πολυπρόσωπο της βίας στα παιδιά

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΛΕΚΚΟΥ*
     Παρότι μεγάλο μέρος της κοινωνίας μας μένει εμβρόντητη μπροστά σε περιστατικά βίας στα σχολεία ή μπροστά σε ακραία περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, εξακολουθεί να τη θεωρεί σαν κάτι απομακρυσμένο και απρόσωπο. Θεωρεί ότι ασκείται από μια κοινωνική ομάδα σε άλλη, από τον/την εκπαιδευτικό στο παιδί, από συνομηλίκους σε παιδί, από κράτος σε κράτος αλλά από γονιό σε παιδί το θεωρεί ακραίο και σπάνιο. 

Η βία είναι η επιβολή της θέλησης αλλά και της διάθεσης του δυνατού προσώπου προς το αδύνατο. Ο γονιός όμως είναι φορέας εξουσίας, δύναμης και επιβολής. Όταν οι γονείς, για λόγους ψυχικούς ή κοινωνικούς δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο ρόλο τους, δεν μπορούν να σταθούν στο ύψος και στις απαιτήσεις του τότε η όποια αγάπη προς το παιδί τους δεν μπορεί να συγκρατήσει ή ακυρώσει την επιθετικότητά τους. 

Η αγάπη και η θετική συνδιαλλαγή παιδιού-γονέα, βασικές προϋποθέσεις για την ψυχική, συναισθηματική, κοινωνική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, έχουν χαθεί.
     Η βία στην καθημερινότητα ενός παιδιού μπορεί να έχει μορφή προσβολής και ντροπιάσματος, ταπείνωσης, ενοχοποίησης και στο ντρόπιασμα του παιδιού από τους γονιούς, στην κατάργηση της προσωπικότητας του. 

Οι μορφές της λοιπόν είναι πολλές και εμφανίζεται σε στιγμές κατά τις οποίες οι γονείς δεν μπορούν να διαχειριστούν την συμπεριφορά των παιδιών τους ή τις ανάγκες τους αλλά ούτε να αντέξουν την δική τους ένταση. Όσο πιο αδύναμος είναι ένας γονιός στο ρόλο του τόσο περισσότερο καταφεύγει στη βία.

The Impact of Violence on Children
Μια πρώτη, εμπειρική, ανίχνευση των πιο εμφανών μορφών βίας προς τα παιδιά.

• Η λεκτική βία («είσαι ηλίθιο», «δεν αξίζεις τίποτα») είναι η πιο συνηθισμένη μορφή της, που δυστυχώς, θεωρείται από πολλούς ακίνδυνη ή ανώδυνη. Μέσα από αυτή τη μορφή βίας, το παιδί αρχίζει σιγά σιγά να αυτοπροσδιορίζεται και να αποκτά τα χαρακτηριστικά που του αποδίδονται. Θα χρειαστούν χρόνια ολόκληρα να τα αντιπαλέψει και να λειτουργήσει όπως είναι πραγματικά.
• Ο συναισθηματικός εκβιασμός των παιδιών ο οποίος συναντάται συχνά στο λόγο κάποιων διαζευγμένων γονέων αλλά και γονέων με διαταραγμένη συμβίωση ή άλλες ευρύτερες διαταραγμένες σχέσεις («Αν μιλήσεις του πατέρα σου/μητέρας/ σου κλπ σου, ξέχασε με»)
• Η απόρριψη των συναισθημάτων του παιδιού («τώρα σε έπιασε ο καημός;», «τα αγόρια δεν κλαίνε», «τελείωνε, μεγάλωσες τώρα»)
• Η συμπεριφορά που εργαλειοποιεί τους φόβους του παιδιού (απ’ τον μπαμπούλα του σκοτεινού δωματίου, μέχρι την οποιαδήποτε φοβία του παιδιού που ανασύρεται σκόπιμα για να του επιβληθεί συμπεριφορά)
• Η δημιουργία ενοχών ή τύψεων στο παιδί για την επιβολή μιας συμπεριφοράς από μέρος του γονιού, ή σαν έκφραση κόπωσης («θα με τελειώσεις. με αυτά που κάνεις», «είδες που πήγα στο γιατρό; Εσύ φταις»)
• Οι δυσανάλογες με την ηλικία τους απαιτήσεις των γονιών ή οι ευθύνες που ανατίθενται στα παιδιά. (π.χ. η φροντίδα μικρότερων αδελφών, το μαγείρεμα ή σιδέρωμα, η ανάθεση εξωτερικών υποχρεώσεων που κανονικά βαρύνουν ενήλικες κλπ.)
• Οι αντικρουόμενες οδηγίες, διαταγές, επιβραβεύσεις ή επιπλήξεις.
• Η ταπείνωση του παιδιού μπροστά στα άλλα μέλη της πυρηνικής ή ευρύτερης οικογένειας.
• Η «χρήση» του παιδιού για επίλυση διάφορών των γονιών, είτε για την πρόκληση προβλημάτων (π.χ. σε περίπτωση διαζυγίου)
• Η εξάρτηση του γονιού απ’ το παιδί, η οποία το εμποδίζει να αναπτύξει τις δικές του κοινωνικές και φιλικές σχέσεις.
• Οι σκηνές είτε βίας ανάμεσα στους γονείς είτε αλληλοταπείνωσης τους, ενώπιον των παιδιών.

Υπάρχουν όμως και συμπεριφορές που μπορεί να μην εμπίπτουν με την πρώτη ανάγνωση σε αυτό που λέμε βία. Είναι όμως εκφάνσεις του ίδιου κακού.

• Είναι βία η σύλληψη του γονέα μπροστά στο παιδί από τις αρχές.
• Είναι βία, όταν το παιδί γίνεται αποδέκτης απειλών ότι θα σταλεί στον άλλο γονιό (σε περίπτωση που υπάρχει διαζύγιο)
• Είναι βία, όταν ένας απ’ τους δύο γονείς φλερτάρει με φίλους ή φίλες του παιδιού του.
• Είναι βία, όταν απορρίπτουμε τους φίλους των παιδιών μας χωρίς να μπορούμε να εξηγήσουμε ο γιατί.
• Είναι βία, όταν το παιδί θεωρείται κτήμα μας και προδικάζουμε μπροστά του την αποτυχία του στη ζωή.

Πέρα από τα πολύ όμορφα και ανταποκρινόμενα στην πραγματικότητα συνθήματα για το σπάσιμο του κύκλου της βίας, πρέπει σαν εκπαιδευτικοί να φροντίσουμε κι εμείς στην πράξη. 

Τα παιδιά έχουν την ανάγκη να μιλήσουν. Ας τα ακούσουμε, όταν είναι έτοιμα. Όταν κωφεύει η οικογένεια, το σχολείο πρέπει να ακούσει ενεργητικά.

*Σχολικός Σύμβουλος Δημοτικής

paideia-news
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι