Αλλαγή σχολείου: Φτου κι απ' την αρχή...

Τι γίνεται όταν μετά τις διακοπές το παιδί επιστρέφει σε διαφορετικό σχολείο; Πόσο εύκολο είναι να προσαρμοστεί ξανά στο νέο περιβάλλον;

Μια δύσκολη εμπειρία για γονείς και παιδιά είναι η πρώτη φορά στο σχολείο (ή τον παιδικό σταθμό). Ο φόβος του αγνώστου, ο αποχωρισμός από τα οικεία πρόσωπα, η νέα κατάσταση, η συνειδητοποίηση του παιδιού ότι χάνει τα «πρωτεία», η απώλεια της αίσθησης της μοναδικότητας που είχε στο σπίτι, η γνώση ότι θα πρέπει να δουλέψει και να κουραστεί για να ενταχθεί σε μια νέα ομάδα, όλα αυτά αποτελούν δυσκολίες πρακτικές αλλά κυρίως ψυχολογικές, που σηματοδοτούν το πέρασμα από το σπίτι στο σχολείο. Κι ενώ «κάθε αρχή και δύσκολη», ο χρόνος προσαρμογής κάθε παιδιού στο σχολείο είναι διαφορετικός: από λίγες ώρες μέχρι λίγες εβδομάδες. Μερικές φορές όμως, χρειάζεται μια καινούργια, εξίσου δύσκολη αρχή, όταν το παιδί αλλάζει σχολείο. Αλλαγή σχολείου γίνεται όταν το παιδί αλλάξει σπίτι και γειτονιά, όταν γίνει η μετάβαση από τον παιδικό σταθμό στο νηπιαγωγείο, από το νηπιαγωγείο στο Δημοτικό ή γιατί πολλές φορές οι γονείς επιθυμούν να στείλουν το παιδί τους σε ένα καλύτερο εκπαιδευτικό περιβάλλον. Κι ενώ οι λόγοι αυτής της αλλαγής είναι προφανείς, φυσιολογικοί κι αποδεκτοί από τους γονείς, για το παιδί μια αλλαγή -ακόμα κι αν είναι προς το καλύτερο- αποτελεί ένα πλήγμα και το κλονίζει, έστω και παροδικά.

Πώς αντιδρούν στην αλλαγή σχολείου παιδιά με διαφορετικές προσωπικότητες
Η προσωπικότητα του παιδιού παίζει σημαντικό ρόλο και έτσι παιδιά με άλλες προσωπικότητες αντιδρούν με διαφορετικό τρόπο και προσαρμόζονται με διαφορετικό ρυθμό στο καινούργιο τους σχολείο.

Το «δειλό» παιδί
Τι βλέπουν οι γονείς: Εκνευρισμό, ανησυχία, απόσυρση. Το παιδί δεν φαίνεται να ευχαριστιέται με πράγματα που κανονικά του αρέσουν, είναι πιο απόμακρο από το συνηθισμένο, φαίνεται σαν «χαμένο στον κόσμο του», ωστόσο δεν εκφράζει κάποιο συγκεκριμένο παράπονο.
Τι σημαίνει η δυσκολία: Για το δειλό παιδί η αλλαγή σχολείου μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη, μια που γι’ αυτό σημαίνει νέο ξεκίνημα κυρίως στον κοινωνικό τομέα. Το συνεσταλμένο παιδί, που έχει συνηθίσει τη δασκάλα του, το περιβάλλον της τάξης του με τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές του, έχει κάνει μια τεράστια προσπάθεια προς αυτή την κατεύθυνση, κάτι το οποίο οι γονείς δεν αντιλαμβάνονται πλήρως, διότι το θεωρούν φυσιολογικό. Η προσαρμογή στο σχολείο είναι μια αργή, δύσκολη κι επίπονη διαδικασία. Φανταστείτε τώρα, όταν αυτό το παιδάκι, εκεί που αρχίζει να νιώθει κάπως πιο άνετα στο τέλος της σχολικής χρονιάς, να έχει να αντιμετωπίσει την προοπτική της νέας σχολικής χρονιάς σε καινούργιο περιβάλλον! Του είναι δυσβάσταχτο.
Τι να μην πείτε: Οι γονείς συχνά έχουν την τάση να μειώνουν τη δυσκολία των πραγμάτων, είτε γιατί οι ίδιοι είναι ενήλικοι και άρα τα βλέπουν όλα από τη σκοπιά τους χωρίς να αντιλαμβάνονται το μέγεθος της δυσκολίας του παιδιού, είτε γιατί πιστεύουν ότι έτσι βοηθάνε το παιδί. Ο γονιός δεν θα πρέπει να πει στο παιδί «έλα τώρα, πώς κάνεις έτσι, όλα θα πάνε μια χαρά!» γιατί κάτι τέτοιο δεν καθησυχάζει το παιδί, αλλά ούτε και του δείχνει τον τρόπο για να αντιμετωπίσει τη δυσκολία που έχει.
Τι να πείτε: Eίναι πολύ προτιμότερο για τους γονείς να δείξουν κατανόηση και να ακούσουν με προσοχή τι έχει να τους πει και τι είναι ακριβώς αυτό που φοβάται στην αλλαγή σχολείου. Πολλές φορές οι γονείς μένουν έκπληκτοι γιατί δεν είχαν καν φανταστεί τι ήταν αυτό που απασχολούσε το παιδί τους: ο μόνος τρόπος να το μάθουν είναι να ρωτήσουν! Έτσι, βοηθάει πολύ να ρωτήσουν το παιδί «τι είναι αυτό που σε ανησυχεί σχετικά με το καινούργιο σου σχολείο;» και στη συνέχεια να δείξουν κατανόηση, λέγοντας «καταλαβαίνω ότι αυτό σε στεναχωρεί και σου φαίνεται δύσκολο, όμως νομίζω ότι αν το συζητήσουμε θα βρούμε κάποια λύση και θα το κάνουμε πιο εύκολο». Με αυτό τον τρόπο, οι γονείς στηρίζουν το παιδί τους δείχνοντας κατανόηση και παράλληλα το βοηθούν να βρει μια λύση.

Το «κοινωνικό» παιδί
Τι βλέπουν οι γονείς: Εκνευρισμό, κακή διάθεση, δυσκολία προσοχής και συγκέντρωσης. Το παιδί μπορεί να φέρνει διαρκώς αντιρρήσεις ή να είναι πνεύμα αντιλογίας. Πιθανόν να εκφράσει μια εμμονή ή προσκόλληση προς τους συμμαθητές/τριες του, τη δασκάλα του ή το σχολείο του.
Τι σημαίνει η δυσκολία: Για το κοινωνικό παιδί η αλλαγή σχολείου σηματοδοτεί το τέλος από τις φιλίες που έχει κάνει μέχρι αυτή τη στιγμή και είναι ένα είδος ξεριζωμού. Πολλές φορές το κοινωνικό παιδί βρίσκεται σε μια κατάσταση θρήνου, κατά την οποία θρηνεί (ίσως και προκαταβολικά) τις χαμένες φιλίες και τη μοναξιά που φαντάζεται ότι θα ακολουθήσει. Αυτό συμβαίνει γιατί τα μικρά παιδιά, όταν δεν έχουν χειροπιαστά στοιχεία, δυσκολεύονται να φανταστούν πώς θα είναι μια νέα κατάσταση.
Τι να μην πείτε: Οι γονείς, οι οποίοι γνωρίζουν την κοινωνικότητα του παιδιού τους και διακρίνουν την ικανότητά του να κάνει φιλίες, δεν θα πρέπει να πουν στο παιδί τους «δεν πειράζει, θα κάνεις άλλες παρέες», γιατί μέρος της δυσκολίας του παιδιού δεν είναι το «μετά» και οι νέες παρέες, αλλά το «πριν» και οι παλιοί του φίλοι.
Τι να πείτε: Είναι πολύ προτιμότερο να βοηθήσουν οι γονείς το παιδί να αποχαιρετήσει τους παλιούς φίλους και φίλες, καθώς και τη δασκάλα. Ένα αποχαιρετιστήριο πάρτι στο τέλος της χρονιάς, τα άλμπουμ με φωτογραφίες κι αφιερώσεις (ακόμα και στον παιδικό σταθμό) αποτελούν καλούς τρόπους για να κλείσει κανείς ομαλά έναν κύκλο πριν κάνει την καινούργια αρχή. Οι γονείς μπορεί να διαβεβαιώσουν το παιδί (ειδικά όταν αυτό ισχύει) ότι θα μπορεί να τηλεφωνιέται, να παίζει και να κρατήσει επαφές και φιλίες με τις παλιές συμμαθήτριες και συμμαθητές, αλλά παράλληλα να του δημιουργήσουν την προσδοκία ότι στο καινούργιο σχολείο θα γνωρίσει νέα παιδιά και θα κάνει άλλες ωραίες φιλίες.]

Το «αγχώδες» παιδί
Τι βλέπουν οι γονείς: Ιδιαίτερα παράπονα σχετικά με την υγεία του και σωματοποίηση της στεναχώριας του με δηλώσεις του στυλ «πονάει η κοιλιά μου», «πονάει το κεφάλι μου», κακή διάθεση και αλλαγές στο φαγητό, τον ύπνο και τις συνήθειες της τουαλέτας (ξαφνικά αρχίζει να «βρέχεται» ή να έχει πιο «βαριά» ατυχήματα).
Τι σημαίνει η δυσκολία: Το παιδί που χαρακτηρίζεται από άγχος στις περισσότερες εκφάνσεις της ζωής, τείνει να αντιλαμβάνεται τις καταστάσεις κάπως πιο μονοδιάστατα, στο στυλ «πρόβλημα ή μη-πρόβλημα» και να αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να το λύσει. Τις περισσότερες φορές το «πρόβλημα» ή η δυσκολία που αισθάνεται το παιδί δεν είναι κάτι συγκεκριμένο, αλλά η γενικότερη αίσθηση ότι υπάρχει μια μεγάλη επικείμενη αλλαγή, την οποία νιώθει ότι δεν μπορεί να χειριστεί. Πρόκειται δηλαδή περισσότερο για την υποκειμενική αίσθηση ανασφάλειας που έχει το παιδί, παρά για μια αντικειμενική δυσκολία. Η αλλαγή σχολείου πυροδοτεί τον ευαίσθητο ψυχικό μηχανισμό του και δεν αποτελεί η ίδια το πρόβλημα.
Τι να μην πείτε: Οι γονείς δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να κοροϊδέψουν το παιδί ή να του πουν «δεν έχεις τίποτα, είσαι φοβιτσιάρης», «πώς κάνεις έτσι, τώρα μεγάλωσες» ή να μπουν στη διαδικασία των συγκρίσεων «δες τη μεγάλη σου αδελφή τι ωραία που τα κατάφερε», «δες το μικρό σου αδελφό που δεν έχει πρόβλημα». Με τέτοιου είδους δηλώσεις ή παροτρύνσεις το μόνο που καταφέρνουν οι γονείς είναι να εντείνουν το πρόβλημα και τα συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί.
Τι να πείτε: Μια πολύ καλύτερη και φιλική προς το παιδί αντιμετώπιση είναι να καθησυχάσει ο γονιός το παιδί, να το κανακέψει ως προς το σύμπτωμα και να το παρηγορήσει «θα σου φτιάξω ένα χαμομηλάκι και θα σου περάσει η κοιλίτσα σου» είναι ό,τι πιο παρηγορητικό μπορεί να ακούσει ένα παιδάκι που αισθάνεται άγχος και ένταση. Στη συνέχεια, ο γονιός μπορεί να διηγηθεί στο παιδί μια ιστορία (με πρωταγωνιστή το παιδί ή ένα ζωάκι) μέσα από την οποία να παρουσιάζει τα συναισθήματα του άγχους και του φόβου και να δίνει έναν τρόπο που το παιδάκι ή το ζωάκι της ιστορίας χειρίστηκε καλά το ζήτημα και πήγε στο καινούργιο σχολείο του κι όλα ήταν καλά.

Το «δύσκολο» παιδί
Τι βλέπουν οι γονείς: Νεύρα, θυμό, ξεσπάσματα, άρνηση. Το «δύσκολο» παιδί μπορεί να έχει εξάρσεις στη συμπεριφορά του, να παρουσιάσει ξαφνικά ένα πρόβλημα, όπως για παράδειγμα επιθετικότητα ή ιδιαίτερα κακούς τρόπους ή κλάματα.
Τι σημαίνει η δυσκολία: Οι γονείς ήδη από τη βρεφική ηλικία ξεχωρίζουν το παιδί τους και το χαρακτηρίζουν ως «δύσκολο», κυρίως με την έννοια ότι δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε νέες καταστάσεις και να μπει εύκολα σε μια καινούργια ρουτίνα. Έτσι, δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσει και να καταλάβει κανείς ότι ένα παιδί που έχει χαρακτηρολογικά μία τέτοια προδιάθεση από μωρό, θα εξακολουθεί να έχει την ίδια δυσκολία και στην προσχολική ή την πρώτη σχολική ηλικία.
Τι να μην πείτε: Συχνά οι γονείς σε τέτοιες περιπτώσεις χάνουν την υπομονή τους και ξεσπάνε λέγοντας στο παιδί «είσαι πολύ ζόρικη», «από μωρό ήσουν δύσκολος και ανάποδος» ή δίνουν άλλους τέτοιους χαρακτηρισμούς που, φυσικά, δεν βοηθάνε καθόλου την κατάσταση.
Τι να πείτε: Έτσι, είναι πολύ προτιμότερο να εντοπίσει λεκτικά ο γονιός τι συμβαίνει και να το εξηγήσει στο παιδί του «βλέπω ότι πάλι κάνεις μούτρα και καταλαβαίνω ότι αυτός είναι ο τρόπος σου να μου πεις ότι κάτι σε ζορίζει», «νομίζω ότι έβαλες πάλι τα κλάματα γιατί κάτι σε απασχολεί». Οι γονείς θα πρέπει ν’ αφήσουν χώρο για ένα μικρό ξέσπασμα, αλλά ταυτόχρονα θα πρέπει να βάλουν όρια στο παιδί τους, ώστε να το βοηθήσουν να χειριστεί την κατάσταση: «Έτσι όπως φωνάζεις, δεν μπορούμε να συζητήσουμε, θα περιμένω μέχρι να σταματήσεις και μετά θα δούμε τι σε απασχολεί και πώς μπορούμε να λύσουμε μαζί το πρόβλημα».

Τι να πούμε στα παιδιά πριν την αλλαγή σχολείου

Είναι πάντα καλύτερα να προετοιμάζουμε το παιδί μας μπροστά στις νέες συνθήκες που πρόκειται να αντιμετωπίσει.
Έτσι...
με ήρεμο και γλυκό τρόπο δηλώνουμε την αλλαγή και δεν αφήνουμε περιθώρια για διαπραγματεύσεις
ανακοινώνουμε στο παιδί την αλλαγή σχολείου νωρίτερα και όχι την τελευταία στιγμή
οργανώνουμε ένα αποχαιρετιστήριο πάρτι ή κάποια δραστηριότητα, βγάζουμε φωτογραφίες, φτιάχνουμε ένα αναμνηστικό άλμπουμ ή δημιουργούμε μια διαδικασία με την οποία «κλείνουμε» τον κύκλο
δημιουργούμε στο παιδί θετικές (αλλά ρεαλιστικές) προσδοκίες σχετικά με το νέο του σχολείο
ακούμε με προσοχή τι έχει να μας πει
συμμεριζόμαστε τα συναισθήματά του
συζητάμε συγκεκριμένα τι το απασχολεί σχετικά με την αλλαγή σχολείου
προσπαθούμε να βρούμε συγκεκριμένες λύσεις στους φόβους και τις ανησυχίες του και όχι να το καθησυχάζουμε γενικά κι αόριστα.

Της Λίζας Βάρβογλη, ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας Ph.D., παιδοψυχολόγου