Συναισθήματα: Υπάρχουν μόνο όταν αποκτούν όνομα

     Είναι πράγματι ευκολότερο να αντέξουμε ένα συναίσθημα όταν το ονοματίσουμε; Το όνομα φαίνεται πως επιβεβαιώνει, εξηγεί και δίνει νόημα σε αυτό που βιώνουμε. 

Παρόλο που υπάρχουν και άλλοι τρόποι έκφρασης συναισθημάτων, όπως η γλώσσα του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου, οι χειρονομίες κ.ά., τα συναισθήματα αποκτούν ειδικό βάρος, σαφήνεια και νόημα, τόσο για εμάς τους ίδιους όσο και για τους άλλους, μόνον όταν καταφέρουμε και τα ντύσουμε με λέξεις. 

Κάτι ανάλογο συμβαίνει όταν δεν νιώθουμε καλά σωματικά για κάποιο διάστημα και, τελικά, τίθεται μία διάγνωση σε αυτό που μας συμβαίνει. Τότε, αυτό που βιώνουμε, από τη στιγμή που αποκτά όνομα, επισημοποιείται, συγκεκριμενοποιείται, επιβεβαιώνεται και γίνεται κατανοητό, ανοίγοντας με τον τρόπο αυτό το δρόμο για μια αποτελεσματική αντιμετώπισή του.

Η διαφήμιση, που απευθύνονταν σε άτομα με κατάθλιψη, με το γνωστό μότο «Βγάλ΄το από μέσα σου», στην ουσία, αυτό ακριβώς εννοούσε, δηλαδή, μίλα για αυτό, ονομάτισέ το, επικοινώνησέ το, μοιράσου το.

     Ό,τι έχει όνομα υπάρχει και υπάρχει με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο. Το παιδί που, αποκτώντας όνομα, γίνεται ο Γιαννάκης, ο κάποιος που γίνεται ο Δημήτρης, ο Κανένας που γίνεται ο Οδυσσέας. 

Με τον ίδιο τρόπο, όταν ένα συναίσθημα αποκτά όνομα, αυτό λειτουργεί ως καταλύτης που δομεί και δίνει νόημα σε ένα υποκειμενικό βίωμα. 

Χωρίς όνομα, τα συναισθήματά μας περιφέρονται ως ανώνυμοι επισκέπτες χωρίς ταυτότητα εντός μας, δημιουργώντας μια χαοτική, αν όχι τρομακτική, πολλές φορές ψυχική αίσθηση.

Ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μαθαίνεται από την παιδική ηλικία
     Μια αβίαστη και χωρίς όρια έκφραση συναισθημάτων είναι τόσο αποδιοργανωτική στην αλληλεπίδραση των ανθρώπων γι' αυτό και είναι ανεκτή/επιτρέπεται μόνο κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας. Για το λόγο αυτό, από πολύ μικρή ηλικία μας μαθαίνουν να ελέγχουμε σταδιακά τα συναισθήματά μας και να τα εκφράζουμε, όπως ακριβώς τα βιώνουμε, σε μικρές μόνο δόσεις. Χωρίς τον έλεγχο αυτόν, θα ήταν αδύνατη η οποιαδήποτε προσαρμογή μας αργότερα στη ζωή καθώς και η επικοινωνία μας με τους άλλους. 

Ως εκ τούτου, ο συναισθηματικός έλεγχος -όχι η αποφυγή εκδήλωσης συναισθημάτων- κατέχει σημαντική θέση σε κάθε είδους διαπαιδαγώγηση.

Το παιδί μαθαίνει, από πολύ νωρίς και μέσα από τις αντιδράσεις των γονιών και άλλων σημαντικών ενηλίκων του άμεσου κυρίως περιβάλλοντός του, να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του, όπως επίσης, ποια από αυτά είναι «επιτρεπτά» και ποια όχι, στις διάφορες καταστάσεις. 

Με άλλα λόγια, μαθαίνει ποια συναισθήματα αξίζει τον κόπο να εκφρασθούν και ποια πιθανότατα θα αποδοκιμαστούν, και, για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αποσιωπηθούν ή να εκφρασθούν σε μια καταλληλότερη στιγμή.

Εάν οι γονείς και το άμεσο περιβάλλον εκφράζουν τα δικά τους συναισθήματα με έναν πολύπλευρο, πολύχρωμο, ευέλικτο και δημιουργικό τρόπο, αποκτά, συνηθέστατα, και το παιδί μια παρόμοια ικανότητα και γνώση για τα συναισθήματα που είναι κοινωνικά αποδεκτά.

Συναισθήματα
Η απόκτηση της ικανότητας να μπορούμε να περιγράφουμε τον εσωτερικό μας κόσμο και τα συναισθήματά μας είναι καθοριστικής σημασίας για την ψυχική μας ισορροπία. 

Όσο καλύτερα καταφέρνουμε να περιγράφουμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας τόσο λιγότερες και οι πιθανότητες να μπορούν αυτά να μας ελέγχουν χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε. 

     Συναισθήματα που δεν εκφράζονται έχουν την τάση να γιγαντώνονται εντός μας και να εκφράζονται με μασκαρεμένους τρόπους και σε ανύποπτο χρόνο (π.χ. απρόσμενες συναισθηματικές εκρήξεις, διάφορες ψυχοσωματικές διαταραχές/συμπτώματα, φοβίες κ.ά.), εκθέτοντας σε κίνδυνο τόσο τον ίδιο τον εαυτό μας όσο και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Όταν τα συναισθήματά μας αποκτούν όνομα, μετατρέπονται σε χρήσιμα εργαλεία και οδηγούς στην προσπάθειά μας για μια αποτελεσματική αντιμετώπιση πολλών και σημαντικών καταστάσεων στο διάβα της ζωής και στο να «μη πνιγόμαστε σε μια κουταλιά νερό», όπως λέει ο σοφός λαός. 

Με άλλα λόγια, πίσω από κάθε συναίσθημα, υπάρχει πάντα και ένα σχήμα ενεργειών και αντιδράσεων που, εκτός των όποιων άλλων, βοήθησε σημαντικά και στην επιβίωσή μας ως είδος στο διάβα των αιώνων.

Οι συνέπειες της ανεπάρκειας γονέων και άμεσου περιβάλλοντος
     Εάν γονείς και άμεσο ή κοινωνικό περιβάλλον αποδέχονται την έκφραση μιας μικρής μόνον γκάμας συναισθημάτων, αυτό στερεί στο παιδί τη δυνατότητα να μπορεί να αναγνωρίζει και να εκφράζει λεκτικά τα όσα νιώθει. Αντ' αυτού, και μέσα σε ένα τόσο άγονο συναισθηματικά περιβάλλον, το παιδί, για να είναι αποδεκτό και για να μπορέσει να συνυπάρξει με τους άλλους, μαθαίνει να απωθεί τα συναισθήματά του.

     Ένας συνήθης τρόπος διαχείρισης ανεπίτρεπτων συναισθημάτων είναι να τους αποδίδεται διαφορετική ονομασία από αυτήν που πραγματικά έχουν. Έτσι λοιπόν, η λύπη μπορεί να ονοματίζεται ως απογοήτευση, ο φόβος ως θυμός κ.τ.λ. Με τον τρόπο αυτό, όμως, προκαλείται σύγχυση στο ίδιο το άτομο και σοβαρές δυσκολίες στην επικοινωνία του με τους άλλους.

Για παράδειγμα, ας πάρουμε την περίπτωση ενός παιδιού που οι γονείς του είχαν δυσκολία να το παρηγορούν και να το στηρίζουν στη διάρκεια που μεγάλωνε ή δεν αποδέχονταν τα αισθήματα θλίψης ή αδυναμίας του, μηδαμινοποιώντας και αποδοκιμάζοντας άμεσα ή έμμεσα ανάλογα συναισθήματά του, παρότρυνοντάς το να δείχνει σαν να μην έχει συμβεί τίποτα, σε καταστάσεις που αυτό θα ήθελε να κλάψει ή να δείξει την ανάγκη του για παρηγοριά και στήριξη. 

Σε μια τέτοια περίπτωση, το παιδί αυτό, αν τύχει και βιώσει, ως ενήλικας, ανάλογα συναισθήματα, τότε θα ενεργοποιηθούν εντός του, αντί θλίψης και ανημπόριας, αισθήματα έντονης δυσφορίας, άγχους και ντροπής. 

Ένα τέτοιο παιδί μπορεί να έχει, επίσης, μεγάλη δυσκολία αποδοχής βοήθειας ή παρηγοριάς από άλλους, να αυτομέμφεται για όσα νιώθει, να αποσύρεται και να προσπαθεί να αυτοπαρηγορηθεί με «περίεργους» και αναποτελεσματικούς, στην ουσία, τρόπους.
......................

ολόκληρο το άρθρο εδώ

Σάββας Ν. Σαλπιστής, Ph.D.
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι