Η μοναξιά του Νάρκισσου

«Ο λόγος για τον οποίον πολλοί δεν αρέσουν στους άλλους, είναι ότι αρέσουν πολύ στον εαυτό τους» 

 Άλκοπ

Την αταξία της εποχής μας πολλοί την αποδίδουν στη σύγκρουση των οικονομικών συμφερόντων που δεν γνωρίζουν σύνορα και ιδεολογίες. Άλλοι πρεσβεύουν πως η μη – κανονικότητα οφείλεται στην απουσία ενός ενιαίου κέντρου εξουσίας σε οικουμενικό επίπεδο που να ελέγχει αλλά και να κατευθύνει τις δημιουργικές δυνάμεις σε μια προσχεδιασμένη προοπτική. Η παγκοσμιοποίηση αποδιοργάνωσε τις παραδοσιακές εξουσίες κι απελευθέρωσε τις χαοτικές διαδικασίες στο όνομα μιας παγκόσμιας ελευθερίας.

Δεν λείπουν, όμως, κι εκείνοι που επισημαίνουν μια τάση επιστροφής στην παιδική ηλικία της ανθρωπότητας κατά την οποία το άτομο αδυνατεί να έχει ακριβή γνώση της αντικειμενικής εικόνας του εξωτερικού κόσμου και να σκεφθεί ορθολογικά. Αποτέλεσμα αυτού του συμπτώματος η επώαση πρωτόγονων αισθημάτων που εμποδίζουν την επικοινωνία των ανθρώπων και τη σύμπλευσή τους. Ένας ιδιόμορφος ναρκισσισμός εκκολάπτεται που βυθίζει άτομα, κοινωνίες και έθνη σε μια εγωλατρία επικίνδυνη.

Η έννοια

Ως ναρκισσισμός ορίζεται η υπερβολική αυταρέσκεια, ο αυτοθαυμασμός, η άκρατη εγωλατρία. Για την ψυχιατρική ο ναρκισσισμός συνιστά ένα παθολογικό σύνδρομο, που χαρακτηρίζεται από υπερβολικό και αδικαιολόγητο αυτοθαυμασμό και που δεν επηρεάζεται από καμία καλώς εννοούμενη κριτική. Ως έννοια έλκει την καταγωγή του από το Νάρκισσο, πρόσωπο της ελληνικής μυθολογίας, που ερωτεύτηκε το ίδιο του το είδωλο που έβλεπε να καθρεπτίζεται στο νερό μιας πηγής και τρελός από το μάταιο πάθος του αυτοκτόνησε κι από το αίμα του γεννήθηκε το ομώνυμο λουλούδι.

Σύμφωνα με τον Έριχ Φρομ: «…Ο ναρκισσισμός αποτελεί την ουσία όλης της βαριάς ψυχικής παθολογίας. Για το πρόσωπο που έχει εμπλακεί στο ναρκισσισμό, υπάρχει μόνο μια πραγματικότητα, η πραγματικότητα των δικών του σκέψεων, των δικών του αισθημάτων και αναγκών. Δε νιώθει ή δεν αντιλαμβάνεται τον εξωτερικό κόσμο αντικειμενικά… Ο ναρκισσισμός αποτελεί τον αντίθετο πόλο της αντικειμενικότητας, της λογικής και της αγάπης…» (Υγιής κοινωνία).

Η αυτοτύφλωση

Ο ναρκισσισμός, λοιπόν, ως μια ψυχοπαθολογική κατάσταση εμποδίζει το άτομο να αντιληφθεί την ύπαρξη του εξωτερικού κόσμου, ως μιας αντικειμενικής πραγματικότητας. Για το θύμα του ναρκισσισμού υπάρχει μόνο ένας κόσμος, μια πραγματικότητα. Ό,τι υπάρχει και ό,τι συμβαίνει προσλαμβάνεται και ερμηνεύεται με βάση τις δικές του σκέψεις, τα δικά του αισθήματα και ανάγκες. Δεν αντιλαμβάνεται, δηλαδή, πως υπάρχει και μια άλλη πραγματικότητα (αντικειμενική) που υπακούει και λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς της όρους, συνθήκες κι ανάγκες. Έτσι ο άνθρωπος – νάρκισσος καθίσταται θύμα της υποκειμενικότητάς του και βρίσκεται σε διάσταση με την αντικειμενικότητα, τη λογική και την αγάπη.

Αρχικά ο άνθρωπος – νάρκισσος κατεχόμενος από μια «τύφλωση» παγιδεύεται στα όρια του δικού του «βασιλείου» που τα προσδιορίζουν οι σκέψεις, τα αισθήματα και οι ανάγκες του. Αδυνατεί να συλλάβει την ύπαρξη μιας άλλης πραγματικότητας αντικειμενικής, έξω και πάνω από την υποκειμενικότητά του. Ο μόνος κόσμος, η μόνη πραγματικότητα για το νάρκισσο είναι αυτή που χαράσσεται από την υποκειμενικότητά του. Η λατρεία του Εγώ καταστρέφει τους μηχανισμούς πρόσληψης, κατανόησης και ερμηνείας των ερεθισμάτων που εκπέμπονται από τον εξωτερικό κόσμο.

Αποτέλεσμα όλων αυτών η διάσταση του ατόμου – νάρκισσου με την αντικειμενικότητα. Αυτή, ωστόσο, η αδυναμία αναγνώρισης κι αποδοχής της αντικειμενικότητας ανιχνεύεται και στις σχέσεις ανάμεσα στους λαούς και τα έθνη. Η ναρκισσιστική παραμόρφωση της αντικειμενικότητας μάς οδηγεί να θεωρούμε το έθνος μας ως κάτι ξεχωριστό, μοναδικό κι ιδιαίτερο. Με άλλο μέτρο κρίνουμε τις δικές μας ενέργειες και με άλλο του ξένου Έθνους. Από αυτό πηγάζει και ο εθνικισμός.

«Πάντων αμαρτημάτων διά την σφόδραν εαυτού φιλίαν αίτιον εκάστω γίγνεται» (Πλάτων, Νόμοι 731-Ε).

Ο Νάρκισσος εκτός Λογικής

Ο ναρκισσισμός, όμως, δεν εμποδίζει μόνο τη θέαση της αντικειμενικότητας αλλά αλλοιώνει και την ουσία – περιεχόμενο της λογικής. Ο νάρκισσος δεν σκέπτεται ορθολογικά. Είναι φανατικός οπαδός του ειδώλου – εαυτού του. Δεν γνωρίζει και δεν μπορεί – ή δεν θέλει – να διακρίνει τις διάφορες αποχρώσεις της λογικής και της αλήθειας. Γι’ αυτόν υπάρχει μόνο μια αλήθεια, εξιδανικευμένη και αδιαπραγμάτευτη ως προς την αξία και την ανωτερότητά της.

Έτσι αυτοεγκλωβίζεται στο δογματισμό της αυταρέσκειας και γκρεμίζει τις γέφυρες με την αμφιβολία και τον κριτικό έλεγχο. Υπαρκτό, αληθινό και λογικό θεωρεί ό,τι κινείται στη δική του πραγματικότητα. Το στοιχείο αυτό, όμως, ως βίωμα και ως βιοθεωρία κινείται στα όρια του ά-λογου, αφού αναιρεί την πολλαπλότητα του κόσμου. Ο νάρκισσος, δηλαδή, βρίσκεται σε αντίθεση με την λογική, όχι μόνο επειδή κυριαρχείται από την «αγάπη προς ευατόν» αλλά κι επειδή δεν μπορεί να λειτουργήσει ως λογικό όν, έξω από τα όρια και τις επιταγές – ερμηνευτικούς κώδικες της δικής του πραγματικότητας.

Ο Νάρκισσος δεν αγαπά τους άλλους

Αξιοσημείωτη είναι και η διάσταση του ναρκισσισμού προς την αγάπη. Ο άνθρωπος – νάρκισσος προσφέρει αγάπη μόνο στο Εγώ του, γιατί νομίζει πως μόνο αυτό υπάρχει. Αδυνατώντας να αναγνωρίσει μια άλλη πραγματικότητα εστιάζει την προσοχή του αποκλειστικά στη δική του ύπαρξη – πραγματικότητα. Νιώθει μόνος και αποξενωμένος από τον κόσμο, χωρίς αυτό να τον πληγώνει, γιατί νιώθει αυτάρκης με τον εαυτό του.

Ωστόσο, αυτή η μονόδρομη αγάπη – λατρεία προς τον εαυτό του δρα ανασταλτικά στη γέννηση – έκφραση – προσφορά αγάπης προς τους άλλους. Γιατί, «όποιος γνωρίζει να αγαπά μόνο τον εαυτό του, δεν αγαπά ούτε τον εαυτό του». Όποιος δεν αγαπά τον εαυτό του, δεν μπορεί να αγαπήσει ούτε και τους άλλους. Κι αυτό γιατί η αγάπη ως συναίσθημα είναι «δοτική» και λειτουργεί ως φυγόκεντρος δύναμη.

Αντίθετα η ναρκισσιστική αγάπη είναι εγωιστική και λειτουργεί ως κεντρομόλος δύναμη. Ο νάρκισσος, λοιπόν, στην ουσία δεν γνωρίζει να αγαπά, γιατί η αληθινή αγάπη είναι αυτή που αναγνωρίζει την αξία της μοναδικότητας τόσο του εαυτού μας όσο και των άλλων. Συμπερασματικά ο νάρκισσος ως υποκείμενο είναι απογυμνωμένος από αγάπη, δεν γνωρίζει τη βαθύτερη ουσία της που είναι η ένωση του ανθρώπου με τους άλλους, χωρίς να χάνεται η ατομικότητα και η ακεραιότητά του. Εξάλλου «την αγάπη τη μοιραζόμαστε με τους άλλους. Ποιο σκοπό θα είχε η γνώση, αν δεν την προσφέραμε στους σπουδαστές; Ποιο νόημα θα είχε η ομορφιά που δεν θα γινόταν εμπειρία και βίωμα όλων;» (Μπουσκάλια).

Ο ψηφιακός ναρκισσισμός

Αντίθετα με τις νίκες του ανθρώπου στα άλογα στοιχεία του, η φιλαυτία, η εγωπάθεια και η αυταρέσκεια φαίνονται άτρωτες. Μία από τις μεγάλε νίκες αυτών είναι και η αυτο – φωτογράφηση, η γνωστή ως selfie. Με μεγάλη ευκολία φωτογραφίζουμε τον εαυτό μας, γιατί κάπου αποξενωθήκαμε από το Εγώ μας και το αναζητούμε στις φωτογραφίες.

Το ανησυχητικό, ωστόσο, είναι η κοινοποίηση αυτών των φωτογραφιών και η προσδοκία των πολλών like. Οποία μελαγχολία αν αυτά είναι ελάχιστα… Τότε αρχίζει ένας μαραθώνιος αυτογνωσίας με απώτερο στόχο την κοινωνική αποδοχή και τη επιβεβαίωση. Είναι αυτό που λέγεται πως η πορεία «από το γνώθι σαυτόν… στο selfie εαυτόν» είναι η αποκρυπτογράφηση της σύγχρονης μοναξιάς μας. Φαίνεται πως χτίσαμε μία κοινωνία όπου δεσπόζει το «πρώτο ενικό πρόσωπο».

Και είναι οδυνηρό να αντλούμε την επιβεβαίωσή μας από τον αριθμό των προβολών και των like. Η εικονική, όμως, πραγματικότητα μάς βυθίζει πιο πολύ στη μοναξιά μας και γιγαντώνει τον ναρκισσισμό μας. Ένα ναρκισσισμό που θα μάς καταβροχθίσει ή θα μάς πνίξει στα ρηχά νερά του ψεύτικου ειδώλου μας. Είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της διάγνωσης του ατομικισμού – Εγώ μας και της ατροφίας της κοινωνικότητας – Εμείς μας.

«Όσο πιο πολύ συχνά μιλάτε για τον εαυτό σας, τόσο πλησιάζετε το ψέμα» (Κινέζικη παροιμία).

Επιμύθιο

Όλα τα παραπάνω λοιπόν, αναδεικνύουν το διαβρωτικό ρόλο του ναρκισσισμού τόσο στις διαπροσωπικές όσο και στις διεθνείς σχέσεις. Μπορεί για το Φρόϋντ ο ναρκισσισμός να είναι το πρώτο στάδιο της ανθρώπινης ύπαρξης – αναγκαίο για τη φυσιολογική ανάπτυξη – όταν όμως το άτομο επιστρέφει σε αυτό πάλι, τότε συνιστά βαριά ψυχική παθολογία. Αντίδοτο σε αυτήν η αναγνώριση κι αποδοχή της «άλλης» πραγματικότητας – αντικειμενικότητας, το «δραστικό μοίρασμα» της αγάπης και η «πίστη» στη λογική. Μια λογική, όμως, που να χρησιμοποιείται όχι «για να δικαιολογούμε τη συμπεριφορά μας αλλά να την κατευθύνουμε».

Ο Ναρκισσισμός είναι η «αναγκαία» συνθήκη για να επιβιώσουμε ως άτομα, αλλά όχι και «ικανή» να συμβιώσουμε με τους άλλους σε μια κοινωνία ανθρώπων.

«Ο σκοπός της ύπαρξής μας είναι να συμβιβάσουμε την λαμπρή ιδέα που έχουμε για τον εαυτό μας με την απεχθή σκέψη των άλλων για μας» (Grisp, Βρετανός συγγραφέας).

Πηγή: iliasgiannakopoulos.blogspot.com
philosophyreturns.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι