Σχολική Βία - Οι "τρομοκράτες" της αθωότητας

Λέγεται «μπούλιινγκ», από τον αγγλικό όρο bully, που σημαίνει εκφοβίζω. Δεν συναντάται πια μόνο στις αμερικάνικες ταινίες, αλλά και στα νηπιαγωγεία και τα σχολεία της χώρας μας. Μπορεί να είναι το πρόβλημα και του δικού σας παιδιού, γι' αυτό μάθετε τι είναι και πώς θα το αντιμετωπίσετε.

Καθημερινά, δεκαπέντε με είκοσι στους εκατό μαθητές -από νήπια έως και έφηβοι- ταπεινώνονται ή ταπεινώνουν. Δέχονται ή μοιράζουν προσβολές, τρώνε ή δίνουν ξύλο. Κι όσοι μένουν απ' έξω σαν θεατές, αδιαφορούν ή επιδοκιμάζουν, αλλά σπάνια αποδοκιμάζουν.

Όταν φτάνουν στα αυτιά σας οι χαρούμενες φωνές των παιδιών, που παίζουν στο προαύλιο του σχολείου, δεν μπορεί παρά να σας πιάνει νοσταλγία και συγκίνηση. Να, που πίσω από αυτή τη μάντρα η αθωότητα ακόμα ζει και βασιλεύει. Κι όμως, γελιέστε. Σπανίζει, πια, ακόμα κι εδώ. Την έχει κάνει προ πολλού πέρα ο «μπούλης», ο παλιός «ψευτονταής», που τρομοκρατεί τα άλλα παιδιά -μπορεί και το δικό σας-, αρκεί να είναι σίγουρος ότι δεν θα του «ξηγηθούν» όπως του πρέπει.

Μη σας φαίνεται παράξενο. Καθημερινά, δεκαπέντε με είκοσι στους εκατό μαθητές -από νήπια έως και έφηβοι- ταπεινώνονται ή ταπεινώνουν. Δέχονται ή μοιράζουν προσβολές, τρώνε ή δίνουν ξύλο. Κι όσοι μένουν απ' έξω σαν θεατές, αδιαφορούν ή επιδοκιμάζουν, αλλά σπάνια αποδοκιμάζουν.

Μπορεί τα παιδιά μας να μην κουβαλούν στη σάκα τους πιστόλια, όπως αλλού. Γνωρίζουν, όμως, τη βία από νωρίς, συχνά από πρώτο χέρι. Μπούληδες, θα πείτε, υπήρχαν πάντα στα σχολειά. Γενιές και γενιές μεγάλωσαν με τα καψόνια τους. Τώρα, όμως, πλήθυναν κι αγρίεψαν λιγάκι παραπάνω.

Ωστόσο, μήπως κι αυτοί χρειάζονται, γιατί έτσι θα μάθουν τα μικρά μας πώς να τα βγάζουν πέρα με τους «νταήδες» στην ενήλικη ζωή τους;

«Η βία δεν είναι προϋπόθεση για να ωριμάσει ένα παιδί», λέει η κ. Δοανίδου. «Όλοι μας, λίγο-πολύ, την έχουμε ζήσει στη διάρκεια της σχολικής μας ζωής. Το θέμα είναι να μη βιώνεται με τέτοια συχνότητα και σοβαρότητα, που να αφήσει κατάλοιπα στην υπόλοιπη ζωή».

Το προφίλ του μπούλη

«Αν κάνετε μαζί της παρέα, θα σας σκίσω τα ρούχα», έλεγαν δυο συμμαθητές μου για μένα. Ήταν ικανοί να το κάνουν, κι έτσι κανείς δε μου μιλούσε. Ένιωθα αποκλεισμένη κι άλλαξα σχολείο», εξομολογείται η Μαίρη, 13 χρονών.

Πουλάει... μαγκιά όπου «τον παίρνει». Ο μπούλης απλά προσποιείται τον δυνατό, γιατί δεν είναι. Ψάχνει τα θύματά του ανάμεσα στους πιο μικρούς και αδύναμους, που μπορεί να τους έχει του χεριού του. Ο κάθε μπούλης έχει το... στυλ του. Άλλος «δρα» μόνος, άλλος με την «κλίκα» του, πότε ασκώντας βία σε ένα παιδί ξεχωριστά και πότε σε περισσότερα ταυτόχρονα. Στήνει το σκηνικό για... την παράσταση όπου και όποτε τον βολεύει: στα διαλείμματα, στην τάξη ή στο δρόμο για το σχολείο. Κι άλλοτε, πάλι, μόνο με μια του απειλή, καταδικάζει παιδιά στην απομόνωση.

Γιατί το κάνει; Οι λόγοι για τους οποίους ο μπούλης απολαμβάνει να τρομοκρατεί και να βασανίζει τα άλλα παιδιά και να αντλεί δύναμη από αυτό του το «κατόρθωμα» είναι ποικίλοι. Οι έρευνες δείχνουν ότι, σε γενικές γραμμές, ένα παιδί διαλέγει το ρόλο του μπούλη επειδή μπορεί να:

· Έχει δεχτεί βία από το περιβάλλον του. Μπορεί να μεγάλωσε τρώγοντας ξύλο και άγριες κατσάδες ακόμα και για... πταίσματα. Μπορεί, επίσης, να τράβηξε τα ίδια που κάνει τώρα στους άλλους από ένα μεγαλύτερο αδελφό του.

· Ζορίστηκε από τις αυστηρές αρχές των γονιών του ή μεγάλωσε κάτω από την... αυθεντία τους.

· Διδάχτηκε από το οικογενειακό του περιβάλλον ότι στη ζωή πρέπει να είσαι σκληρός για να επιβιώσεις και ότι οι συναισθηματισμοί δεν έχουν πέραση.

· Προέρχεται από μια οικογένεια που δεν του έβαλε ποτέ όρια.

· Αισθάνεται ανασφάλεια ή απόρριψη από τους δικούς του.

· Υπήρξε σε μικρότερη ηλικία θύμα μπούληδων, και τώρα παίρνει το αίμα του πίσω.

Αγόρια, αλλά και κορίτσια! Οι μπούληδες είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό... αρσενικού φύλου, όμως τελευταία και τα κορίτσια κάνουν αρκετά αισθητή την παρουσία τους στο... χώρο. Αρχίζουν τη δράση τους από το νηπιαγωγείο, παίρνοντας βίαια τα παιγνίδια των άλλων παιδιών και τη μπουκιά από το στόμα τους, ή μοιράζοντας τσιμπιές και κλοτσιές. Οι... μπούλισσες σηκώνουν σπανιότερα το χέρι τους _συνήθως, μόνο σε άλλα κορίτσια_ και περιορίζονται στο να επαληθεύουν το ρητό «η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει, και κόκκαλα τσακίζει».

Μπούλης για πόσο καιρό; Όλοι αυτοί οι ψευτοπαλληκαράδες των θρανίων, αν δεν ασχοληθεί κανείς μαζί τους σοβαρά, μάλλον θα συνεχίσουν τα «νταηλίκια» τους ανενόχλητοι για αρκετό καιρό, ίσως και αφού ενηλικιωθούν. Οι αποβολές και οι άλλες τιμωρίες που μπορεί να «εισπράξουν» από το σχολείο, αν δεν συνοδεύονται από την κατάλληλη υποστήριξη, όχι μόνο δεν τους συνετίζουν, αλλά τους δίνουν και την αφορμή να καμαρώσουν για τη «μαγκιά» τους. Τις επιδεικνύουν σαν... παράσημα.

«Ο μόνος τρόπος για να αλλάξουν συμπεριφορά είναι να βοηθηθούν συστηματικά από τους γονείς και το σχολείο», τονίζει η κ. Αγραφιώτη. «Διαφορετικά, δεν θα μάθουν να μπαίνουν στη θέση των άλλων, τους οποίους πληγώνουν».

Άλλωστε, οι έρευνες που έχουν γίνει στο εξωτερικό δείχνουν ότι το ένα τρίτο των μπούληδων που ασκούσαν έντονη βία, αντιμετώπισαν στην ενήλικη ζωή τους προβλήματα με το νόμο. 

Το προφίλ του... υποψήφιου θύματος

«Μπα, άμα θέλουν, σου βρίσκουν κουσούρι εκεί που δε φαντάζεσαι», σχολιάζει ο δωδεκάχρονος Γιάννης

Παρατηρήστε ένα παιδί, και θα συμπεράνετε εύκολα αν είναι υποψήφιο θύμα του μπούλη του σχολείου ή αν θα τη γλυτώσει.

Αν, για παράδειγμα, λέει αστεία, είναι η ψυχή της παρέας, μιλάει για τους σταρ της μόδας, παίζει μπάλα, τα πάει καλά στα μαθήματα χωρίς να το παρακάνει, μάλλον δεν κινδυνεύει, ακόμα κι αν φοράει γυαλιά ή σιδεράκια ή έχει παραπανήσια κιλά, «αξεσουάρ» που σε άλλη περίπτωση θα ήταν ιδανικός στόχος για επιθέσεις..

Σίγουρα, όμως, αν το παιδί ξεχωρίζει από την ομάδα γιατί είναι ευαίσθητο, αγχωμένο, δείχνει την ανασφάλειά του, προτιμάει τη ζωγραφική και το διάβασμα από το ποδόσφαιρο και το καράτε, σηκώνει συνέχεια το χέρι του στην τάξη για να πει μάθημα κι έχει συμπάθειες με τους δασκάλους, ή κάνει ό,τι μπορεί για να προσελκύσει την προσοχή, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα θα δεχθεί τα... βέλη των μπούληδων.

Οι «ψευτοπαλληκαράδες», όμως, δεν... αλιεύουν μόνο θύματα με τις τυπικές «προδιαγραφές», αλλά φροντίζουν να «τσεκάρουν» και τα παιδιά που δεν ξέρουν καλά, για να ζυγίσουν τις ικανότητές τους.Καμμιά φορά, πάντως, η τύχη χαμογελά στα παιδιά που διαθέτουν όλα τα... προσόντα για να γίνουν «θύματα», και γλυτώνουν το μαρτύριο. Αυτό συμβαίνει όταν στην τάξη οι εν δυνάμει μπούληδες μειοψηφούν. Πού να τολμήσουν τότε να τα βάλουν με τόσα... θύματα μαζί;

Το ίδιο τυχερά είναι και τα παιδιά που, μόλις πέφτουν στα νύχια των «νταήδων», βρίσκουν συμπαράσταση από την παρέα τους, η οποία αποδοκιμάζει την επιθετική συμπεριφορά.

Προσοχή στις επιπτώσεις

Στα θύματα.

Συνήθως τα παιδιά που δέχτηκαν βία στο σχολείο, αλλά όχι και βοήθεια από τους ενήλικες, έχουν αργότερα ανασφάλειες, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα απόρριψης. Ορισμένα εκτονώνονται παίζοντας το ρόλο του μπούλη, αλλά χωρίς να απαλλαγούν από τα προβλήματά τους.

Επίσης, η οδυνηρή δοκιμασία και ο φόβος του παιδιού που είναι στόχος κάποιου μπούλη, έχουν... παρενέργειες όχι μόνο στην ψυχή, αλλά και στο σώμα του. Αν, λοιπόν, το μικρό σας παραπονιέται συχνά για αδιαθεσίες, μη βιαστείτε να αμφισβητήσετε την ειλικρίνειά του, αλλά φροντίστε να το πάτε στον παιδίατρο.

Η κ. Πρωταγόρα, στην έρευνα που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο ιατρικό περιοδικό «Παιδιατρική», αναφέρει ότι τα παιδιά που έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας στο σχολείο υποφέρουν συχνότερα _σε σχέση με τα συνομήλικά τους_ από πονόκοιλο, πονοκεφάλους, αϋπνία και ενούρηση _ακόμα κι αν πηγαίνουν σε μεγαλύτερες τάξεις_, ενώ αρρωσταίνουν συχνότερα από ιώσεις και αφθώδη στοματίτιδα. Το άγχος τους, επιπλέον, επιδεινώνει και καταστάσεις όπως το άσθμα και το έκζεμα.

Το αποτέλεσμα είναι να έχουν και «ρεκόρ» στις απουσίες λόγω ασθενείας.

Στους θύτες

Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα βίαια παιδιά αρρωσταίνουν λιγότερο από τα θύματά τους, αλλά περισσότερο από τα υπόλοιπα παιδιά. Όταν μπουν στην εφηβεία, βλάπτουν με τη συμπεριφορά τους και τον ίδιο τους τον εαυτό, γιατί καπνίζουν, πίνουν, οδηγούν μηχανάκια χωρίς κράνος και δεν φοράνε ζώνη στο αυτοκίνητο. Παραπέμπονται, επίσης, σε ψυχιατρικές εξετάσεις συχνότερα από τα άλλα παιδιά. 

Τα πρώτα σημάδια του προβλήματος

Δεν είναι, δυστυχώς, λίγα τα παιδιά που δέχονται βία, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, στη σχολική τους ζωή, και μάλιστα από το νηπιαγωγείο. Πολλά από αυτά, όμως, δεν εκμυστηρεύονται το μαρτύριό τους σε κανέναν και υποφέρουν για πολύ καιρό μόνα τους. Ή το εμπιστεύονται σε ένα φίλο ή μια φίλη τους, που ορκίζεται να μην αποκαλύψει το μυστικό, κι έτσι περνάνε όλη τη δοκιμασία μέσα στη σιωπή και εντελώς αβοήθητα.

Πώς θα καταλάβετε, λοιπόν, αν και το δικό σας παιδί είναι ένα από αυτά; Υπάρχουν μερικά συμπτώματα, που θα σας ειδοποιήσουν. Το παιδί:

· Σταματά να μιλάει για τις δραστηριότητες και τη ζωή του στο σχολείο.

· Φροντίζει να αργήσει το πρωί στο σχολείο ή να χάσει το σχολικό. Επιδιώκει να πάει με άλλους τρόπους και προτιμά να το συνοδεύσετε.

· Επικαλείται αδιαθεσίες (που μπορεί να είναι πραγματικές), όπως πονόκοιλο, στομαχόπονο ή πονοκέφαλο, για να αποφύγει εντελώς το σχολείο.

· Δεν έχει πια φίλους, ή αποκτά ξαφνικά καινούργιους.

· Αρχίζει να μην πηγαίνει καλά με τα μαθήματα.

· Παρουσιάζει μεταπτώσεις στη διάθεσή του ή αντιδρά εκνευρισμένα.

· Εκδηλώνει ξαφνικά επιθετική συμπεριφορά σε μικρότερα αδελφάκια του.

· Δυσκολεύεται να κοιμηθεί ή έχει εφιάλτες.

· Έχει ανορεξία.

· Περπατάει σέρνοντας τα πόδια.

· Αποφεύγει το βλέμμα σας ή κοιτάζει κάτω.

· Έχει σφιγμένους τους ώμους του.

· Βρέχεται τη νύχτα στο κρεβάτι του _ ιδίως σε μικρή ηλικία.

· Χάνει προσωπικά του αντικείμενα ή τα βιβλία, ενώ τα ρούχα ή η τσάντα του έχουν υποστεί καταστροφές.

· Ζητάει περισσότερο χαρτζιλίκι ή λέει συχνά ότι έχει χάσει χρήματα.

· Έχει στο σώμα του μελανιές, γρατζουνιές ή κτυπήματα, που δεν σας εξηγεί πώς έγιναν. 

Η άμεση αντίδραση του γονιού

Αν παρατηρήσετε κάποια από αυτά τα σημάδια στο παιδί, δεν θα βιαστείτε, φυσικά, να βγάλετε συμπεράσματα. Χρειάζεται όμως οπωσδήποτε να κουβεντιάσετε μαζί του, για να ανακαλύψετε τι το απασχολεί. Κι αν τελικά οι υποψίες σας επιβεβαιωθούν, θα φροντίσετε να το στηρίξετε με κάθε τρόπο.

Βοηθήστε το να βγάλει από μέσα του ευκολότερα το μυστικό που το βαραίνει, χωρίς να το ρωτήσετε ευθέως τι του συμβαίνει. Θα εκμαιεύσετε την αλήθεια έμμεσα, δίνοντάς του την ευκαιρία να σας μιλήσει. Μπορείτε να του πείτε: «Πώς ήταν σήμερα η μέρα σου στο σχολείο;»

Όταν καταλάβει ότι το ακούτε με σοβαρότητα και προσοχή και ότι το ενδιαφέρον σας είναι γνήσιο, σιγά-σιγά θα σας ανοίξει την καρδιά του. Μην ξεχνάτε ότι πάνω απ' όλα ντρέπεται να μιλήσει για κάτι που το εισπράττει όχι μόνο σαν σωματικό πόνο, αλλά και σαν προσβολή, ταπείνωση και ήττα. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να νιώσει ότι αναγνωρίζετε τα συναισθήματα φόβου, οργής και ντροπής που μπορεί να το κατακλύζουν, αλλά και ότι το πιστεύετε και το αποδέχεστε.

Ίσως, λοιπόν, σας απαντήσει ότι η μέρα του στο σχολείο δεν ήταν πολύ ευχάριστη. Θα έχετε έτσι την αφορμή να συνεχίσετε, ώσπου να σας αποκαλύψει τι το βασανίζει. «Θα ήταν πολύ δύσκολο για σένα», θα σχολιάσετε τότε. «Ποιο παιδί σου έκανε τόσο δύσκολη τη μέρα;»

Προσπαθήστε να μη σας πιάσει η αδημονία και πιέσετε το παιδί να σας περιγράψει με την πρώτη και με λεπτομέρειες όλα αυτά που τραβάει από τον τύραννό του. Θα οπλιστείτε με υπομονή _ γιατί οι εξομολογήσεις του μπορεί να έρχονται με... δόσεις. Στο τέλος, όμως, το πρόβλημα θα βγει στην επιφάνεια.

Ο ρόλος σας τότε είναι να το στηρίξετε όσο μπορείτε, μια και, χωρίς να έχει φταίξει σε τίποτα, υποφέρει με πολλούς τρόπους. Αυτό θα το καταφέρετε αν διατηρήσετε την ψυχραιμία σας, γιατί είναι φυσικό να αισθανθείτε κι εσείς θυμό, ντροπή ή αποτυχία.

Το παιδί σας έχει την ανάγκη σας. Δεν είναι μόνο ο φόβος του για τους εξευτελισμούς που το περιμένουν καθημερινά, και η καταβαραθρωμένη του αυτοεκτίμηση. Το πιθανότερο είναι ότι έχει κι ενοχές. Μπορεί, δηλαδή, να ρίχνει το φταίξιμο πάνω του για τις κοροϊδίες ή τη βία που δέχεται, επειδή πιστεύει ότι έχει κάποια αδυναμία ή ένα κουσούρι, άξιο της περιφρόνησης των άλλων. Τα βάζει όμως με τον εαυτό του και επειδή δεν τολμά να «καθαρίσει» μόνο του και να κόψει τον «τσαμπουκά» του μπούλη μια για πάντα.

Εσείς, πάντως, μπορείτε να κάνετε τα εξής:

· Να το ξαλαφρώσετε από τις ενοχές που αισθάνεται. Θα του εξηγήσετε ότι ο καθένας μπορεί να γίνει _και γίνεται κάποια στιγμή_ θύμα των μπούληδων.

· Να του τονώσετε την αυτοπεποίθηση. Αν, για παράδειγμα, έχει μπει στο μάτι άλλων παιδιών επειδή προτιμά να ζωγραφίζει αντί να παίζει μπάλα, θα του πείτε πόσο καμαρώνετε γι' αυτό του το ταλέντο.

· Να του δώσετε να καταλάβει ότι, φυσικά, δεν είναι δυνατόν να τα βγάζει πέρα μόνο του όταν κάποιο δυνατότερο ή μεγαλύτερο παιδί το χτυπάει ή το κοροϊδεύει.

· Απομυθοποιήστε τον εχθρό του και βοηθήστε το μικρό σας αγοράκι ή κοριτσάκι να τον δει με τις αδυναμίες του. «Δε φταις εσύ, που ξεσπά ο μπούλης πάνω σου», θα του πείτε. Εξηγήστε του ότι το πρόβλημα στην πραγματικότητα το έχει ο «εχθρός» του, επειδή δεν νιώθει καλά με τον εαυτό του. Προσπαθεί, λοιπόν, με άσχημο τρόπο να υποβαθμίσει τους άλλους για να φανεί σπουδαίος, πουλώντας «νταηλίκι» όπου και όποτε τον παίρνει. Κι όπως είναι δειλός, δεν τα βάζει ποτέ με τους χειροδύναμους και τους μεγαλύτερους. Το παιδί σας δεν θα αποδεχτεί εύκολα την άποψή σας, αλλά καλό είναι να την ακούσει, γιατί θα απαλλάξει έτσι ευκολότερα τον εαυτό του από το φταίξιμο.

· Προσπαθήστε να το πείσετε ότι, παρ' όλο που όλοι μας αποζητούμε την αποδοχή όλων, δεν είναι δυνατόν να την έχουμε πάντα. Πολλές φορές την κερδίζουμε σιγά-σιγά. Βοηθήστε το να ξεκαθαρίσει μέσα του για ποια προτερήματα και ικανότητές του επιθυμεί να το αποδέχονται οι άλλοι. Αν στόχος του, για παράδειγμα, είναι να μπει στο πολυτεχνείο και όχι να γίνει ποδοσφαιριστής, τότε δεν πρέπει να στεναχωριέται αν τα άλλα παιδιά τον αποκλείουν από την ομάδα.

· Να του απαλύνετε τη λύπη, αν σας πει ότι οι φίλοι του το «πρόδωσαν» και συντάχτηκαν με τον μπούλη. Να το βοηθήσετε, δηλαδή, να καταλάβει ότι η στάση τους οφείλεται στο φόβο τους μήπως κι εκείνοι γίνουν θύματά του, κι ότι δεν έχει να κάνει με το ίδιο.

Τι δεν πρέπει να του πείτε

Μέσα στην αγωνία σας να καθησυχάσετε το παιδί, μπορεί να ξεστομίσετε φράσεις που κάθε άλλο παρά θα το στηρίξουν. Αντίθετα, θα το γεμίσουν με ενοχές και θα το κάνουν να νιώσει απροστάτευτο.

Μην πείτε, λοιπόν:

· «Έπρεπε να τον σπρώξεις κι εσύ» ή, «Γιατί δεν τον χτύπησες;» ή, «Να του συμπεριφερόσουν με τον ίδιο τρόπο. Νόμιζα ότι είσαι δυνατός».

· «Εγώ στην ηλικία σου δεν άφηνα κανένα να με πειράξει».

· «Αυτά πάντα γίνονταν. Θα το ξεπεράσεις. Θα μάθεις σιγά-σιγά».

· «Νομίζω ότι υπερβάλλεις. Γιατί να σε κοροϊδεύουν; Αστεία το κάνουν».

· «Αφού σε κοροϊδεύουν που είσαι χοντρή, κόψε τις σοκολάτες, για να αδυνατίσεις».

· «Δεν περίμενα από σένα να επιτρέπεις να σε ρεζιλεύουν».

· «Τα θες και τα παθαίνεις, γιατί είσαι πολύ μαλακός με τους άλλους. Στη ζωή πρέπει να είσαι σκληρός».

Συνεργασία με τους δασκάλους

Μη φαντάζεστε ότι θα βοηθήσετε το παιδί σας χωρίς τη συνεργασία του σχολείου. Μη σκεφτείτε, δηλαδή, να «καθαρίσετε» μόνοι σας και να επικοινωνήσετε _και μάλιστα «εν βρασμώ ψυχής»_ με τον μπούλη του παιδιού σας ή με τους γονείς του. Με τον τρόπο αυτό όχι μόνο δεν θα λύσετε το πρόβλημα, αλλά θα κάνετε τα πράγματα ακόμα χειρότερα.

Έχει, εξάλλου, διαπιστωθεί ότι σε χώρες όπως τη Νορβηγία και την Αγγλία, όπου τα σχολεία εφαρμόζουν -με τη συνεργασία των γονιών- μια πολιτική ενάντια στη βία, τα κρούσματα βίας μειώθηκαν μέσα σε δυο χρόνια κατά 50%.

Γι' αυτό, χρειάζεται να ενημερώσετε οπωσδήποτε το σχολείο. Οι δάσκαλοι θα επιδιώξουν συζητήσεις στην τάξη σχετικά με το θέμα, για να ευαισθητοποιηθούν όλοι οι συμμαθητές του παιδιού σας. Παράλληλα, βέβαια, θα φροντίσουν να βοηθήσουν και τους μπούληδες. Με το διάλογο και, στην ανάγκη, τις κυρώσεις, θα τους προσφέρουν τις ευκαιρίες να μάθουν κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους για να επικοινωνούν με τους άλλους.

Πηγή

Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων 2ου Γυμνασίου Παλλήνης - Kάντζα