Η Σεξουαλική Παρενόχληση-Κακοποίηση Παιδιών Δυο videos από το χαμομηλάκι

Επιπτώσεις, Συμπτώματα, Πρόληψη και Διαχείριση

Πρόλογος: Με αφορμή τα όσα διαδραματίστηκαν στο πρόσφατο παρελθόν στο νησί μας και τα οποία δυστυχώς ακόμα δεν έχουν τελειώσει (σε νομικό επίπεδο), θα ήθελα να παραθέσω ένα άρθρο με σχετική θεματολογία το οποίο θα ήθελα να αφιερώσω στις οικογένειες της Ιθάκης που τόσο πολύ μοχθούν έτσι ώστε να αναθρέψουν υγιή και δημιουργικά στην κοινωνία παιδιά. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους αυτούς που με τη στάση τους απέναντι σε αυτό το κοινωνικό γεγονός με “παρότρυναν” να συντάξω αυτό το άρθρο που όλο αυτό το χρονικό διάστημα το ανέβαλα για λόγους ευθιξίας. 

Τι είναι η σεξουαλική κακοποίηση:
Με τον όρο σεξουαλική παρενόχληση/κακοποίηση αναφερόμαστε στη με οποιονδήποτε τρόπο (λεκτική, οπτική, διαδικτυακή και σωματική) προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας του παιδιού, που το παραβιάζει, του προκαλεί ενοχές, φόβο, ντροπή, πόνο, αποστροφή.

Οι άνθρωποι αυτοί οι οποίοι επιδίδονται σε “οποιαδήποτε” επαφή με μικρά παιδιά με σκοπό την ικανοποίηση της ερωτικής τους επιθυμίας (Pedophilia, paedophilia, paraphilia), συνήθως εμπίπτουν σε κάποια κατηγορία ψυχιατρικής διαταραχής - σύμφωνα με το διαγνωστικό εργαλείο DSM-5 - αλλά σε οποιαδήποτε περίπτωση χρήζουν βοήθειας από ειδικό θεραπευτικό πλαίσιο κατάλληλο για τέτοια ζητήματα.

Το φαινόμενο της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης συμβαίνει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από όσο γνωρίζουμε, όμως καλύπτεται από έντονη μυστικότητα

Σύμφωνα με τη «Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία του παιδιού από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και σεξουαλική κακοποίηση (Lanzarote, 2007)» το ένα πέμπτο των παιδιών μας έχει έρθει αντιμέτωπο μία ή περισσότερες φορές με τέτοια ζητήματα. Πόσα όμως παιδιά θα καταφέρουν να το εκφράσουν και να το επικοινωνήσουν;

Στο άρθρο θα χρησιμοποιείται ο όρος σεξουαλική κακοποίηση δεδομένου ότι οποιαδήποτε μορφή σεξουαλικής παρενόχλησης είναι μια τραυματική εμπειρία, δηλαδή μια μορφή κακοποίησης για το παιδί.

Οι ενοχές, ο φόβος, η ντροπή, ο πιθανός στιγματισμός ή η διάλυση μιας ολόκληρης οικογένειας είναι στο μυαλό ενός μικρού παιδιού που έχει πέσει θύμα κακοποίησης, και δεν τολμά να το επικοινωνήσει με την οικογένειά του ή με άλλους ενήλικες που μπορεί να εμπιστεύεται.

Μελέτες αναφέρουν πως τα ¾ των παιδιών, που κακοποιούνται σεξουαλικά, δε θα μιλήσουν σε κανένα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας για τα σχετικά περιστατικά. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η παιδική πορνογραφία με τα συνεχώς αυξανόμενα κρούσματα παιδοφιλίας.

Τα άτομα που έχουν αυτή την συμπεριφορά είναι άνθρωποι που δεν μπορούν να συνάψουν “υγιείς” ενήλικες διαπροσωπικές σχέσεις, και συνήθως είχαν “προβληματική παιδική ηλικία” (απόμακροι, μοναχικοί, χαμηλή αυτοπεποίθηση, επιλογή μικρότερων παιδιών για παρέα κ.α.). Η πλειοψηφία των δραστών είναι γνωστοί στο παιδί – θύμα και έχουν σχέση εξουσίας με το παιδί (συγγενείς, στενοί φίλοι, δάσκαλοι, ιερείς, γείτονες, προπονητές κ.α.) την οποία και χρησιμοποιούν για να το εκμεταλλευτούν και να εξασφαλίσουν τη σιωπή του.

Επιπτώσεις:
Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης είναι πολύ σοβαρές και επηρεάζουν πολλούς τομείς της ζωής του ατόμου. Σεξουαλικά κακοποιημένα παιδιά συχνά παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα στη ψυχική τους υγεία και στη φυσιολογική εξέλιξη της σεξουαλικής τους ζωής, ως ενήλικες.

Οι άνθρωποι δείχνουν μία εξαιρετικά μεγάλη αντοχή σε τραυματικά γεγονότα και έχουν μία τεράστια δυνατότητα να ξεπερνούν αρνητικά βιώματα. Όμως σε ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό μπορεί να έχουμε: (τάσεις αυτοκτονίας, εθισμό σε ναρκωτικά, αλκοολισμό, ψυχώσεις - σε περιπτώσεις που υπάρχει διείσδυση - ανορεξία, βουλιμία, κατάθλιψη, εξάρτηση από κακοποιητικές σχέσεις, φτωχή σεξουαλική ζωή, εμπλοκή σε πορνεία κ.α.), θέματα που μπορεί να σχετίζονται είτε άμεσα είτε έμμεσα με ενδεχόμενες αρνητικές συνέπειες παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης .

Συμπτώματα:
Ένα παιδί που ξαφνικά εμφανίζει ένα ή/και σε συνδυασμό με άλλα, κάποιο από τα παρακάτω συμπτώματα:

• Ταλαιπωρείται από εφιάλτες ή προβλήματα ύπνου σε διάρκεια
• Εμφανίζει ακατανόητη απόσυρση ή έντονη προσκόλληση σε κάποιον ενήλικα,
• Διακατέχεται από ασυνήθιστη μυστικοπάθεια,
• Παλινδρομεί σε προγενέστερες συμπεριφορές, π.χ. ενούρηση τη νύχτα,
• Παραπονιέται για ανεξήγητο φόβο συγκεκριμένων τοποθεσιών ή ατόμων,
• Μιλά για ένα καινούργιο μεγαλύτερο φίλο και φέρνει αδικαιολόγητα δώρα,
• Περιγράφει αυτό-τραυματισμό (κόψιμο και κάψιμο), αδικαιολόγητη ευαισθησία, πόνο ή μώλωπες στη στοματική ή γεννητική περιοχή,
• Παρουσιάζει ακατάλληλη σεξουαλική δραστηριότητα με παιχνίδια ή αντικείμενα,ενδεχομένως να έχει υποστεί κάποια μορφή σεξουαλικής κακοποίησης και χρειάζεται να το διερευνήσουμε προσεκτικά.

Πρόληψη και οικογένεια:
Καταρχήν δουλεύουμε ανελλιπώς επάνω στο κτίσιμο της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης του παιδιού, παράλληλα διαμορφώνουμε μαζί του μια “ζεστή” ανοιχτή σχέση όπου θα υπάρχει ο χώρος να μας εμπιστευτεί ζητήματα που το απασχολούν των οποίων η θεματολογία θα μπορούσε να περιλαμβάνει και πτυχές του συγκεκριμένου θέματος (π.χ. κάποιος ενήλικας εκπέμπει σεξουαλικά υπονοούμενα προς το παιδί). 

Πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά ότι έχουν το δικαίωμα να λένε όχι, όταν δε θέλουν να παίξουν, να τα γαργαλήσουν, να τα αγκαλιάσουν ή να τα φιλήσουν και δεν τα πιέζουμε ποτέ να κάνουν το αντίθετο από αυτό που θέλουν. Η πίεση αυτή πολλές φορές ασκείται στο παιδί γιατί οι γονείς πιστεύουν ότι με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μαθαίνουν να είναι ευγενικά, έτσι τα παιδιά μαθαίνουν να μην ακούν τις ανάγκες τους αλλά να εκπληρώνουν προσδοκίες των γονιών τους.Μαθαίνουμε τα παιδιά να εκφράζουν τις προτιμήσεις τους και τους δίνουμε την δυνατότητα της επιλογής. Σε αντίθετη περίπτωση μεγαλώνουμε παιδιά που δεν αναπτύσσουν την ικανότητα της κριτικής σκέψης με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται στη διαχείριση του «ΝΑΙ» και του «ΟΧΙ».
Διδάσκουμε στα παιδιά να σέβονται τους φόβους τους, να τους ακούνε και να τους ξεπερνάνε δημιουργικά. Στην αντίθετη περίπτωση, μπορεί όταν έρθει αντιμέτωπο με ένα περιστατικό αντί να το αντιμετωπίσει να καταπιέσει τον φόβο του και να μην αντιδράσει εποικοδομητικά για τον εαυτό του.
Είναι απαραίτητο να αξιολογούμε και να προσέχουμε με ποιόν αφήνουμε τα παιδιά μας. Αν το παιδί είναι δυσαρεστημένο με αυτόν που το προσέχει – φροντίζει – προπονεί…, οφείλουμε να συζητάμε με το παιδί για αυτό το θέμα και το διερευνούμε διεξοδικά ώστε να καταλάβουμε τι συμβαίνει.
Φροντίζουμε να είμαστε συνεπείς με τα παιδιά μας (Τηλεφωνούμε όταν αργούμε από την δουλειά, τους λέμε που βρισκόμαστε κ.α.), μόνο έτσι θα μάθουν και αυτά να είναι συνεπή στην επικοινωνία τους μαζί μας.
Φροντίζουμε να είμαστε πάντα διαθέσιμοι όταν το παιδί μας προσπαθεί να μας πει κάτι. Επίσης όταν είναι μακριά μας χρειάζεται να έχει ανά πάσα στιγμή την δυνατότητα να επικοινωνήσει μαζί μας ή με κάποιο πρόσωπο της εμπιστοσύνης μας που του έχουμε υποδείξει, και να το διεκδικεί αυτό όταν αισθάνεται την ανάγκη (π.χ. σε περίπτωση που είναι στο σχολείο και να πρέπει να το ζητήσει από τον δάσκαλο).
Εξηγούμε στο παιδί ότι εάν ένας ενήλικας χρειάζεται βοήθεια για κάποιο λόγο, μπορεί να την ζητήσει από έναν άλλον ενήλικα και όχι από αυτό, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις όταν το κρίνει σημαντικό χρειάζεται να ζητήσει την άδειά μας.
Φροντίζουμε να τα εκπαιδεύουμε σωστά στη χρήση του διαδικτύου και ελέγχουμε τακτικά σε ποιες διαδικτυακές περιοχές κινούνται αλλά και με ποιους συνομιλούν. Σε περίπτωση που οι συμβουλές μας για οποιοδήποτε λόγο δεν πιάνουν, τότε μπορούμε να ενεργοποιήσουμε ειδικά προγράμματα προστασίας στον υπολογιστή μας που αποτρέπουν την πρόσβαση σε περιοχές που εκτιμούμε ότι μπορεί να βλάψουν το παιδί.
Όλα τα μέλη της οικογένειας, από πολύ μικρή ηλικία έχουν δικαίωμα στον ιδιωτικό χώρο, όταν ντύνονται, πλένονται, κοιμούνται ή έχουν άλλες προσωπικές δραστηριότητες. Έτσι μαθαίνουν καλύτερα ότι κάποια ζητήματα τα κρατάμε για τον εαυτό μας και κάποια άλλα τα μοιραζόμαστε με τους άλλους.
Να γνωρίζουμε ότι αναμφισβήτητα η καλύτερη προστασία των παιδιών μας είναι η ενημέρωσή τους σχετικά με το σώμα τους και τις λειτουργίες του, η απενοχοποίηση της σεξουαλικότητάς τους μέσα από τη σωστή σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και η ανοιχτή επικοινωνία παιδιού-γονιών, παιδιού-δασκάλων και δασκάλων-γονιών με εμπιστοσύνη και ειλικρινή διάλογο.
Τα παιδιά πρέπει να ξέρουν ότι το σώμα τους, η ψυχή τους, και το μυαλό τους, τους ανήκει, είναι δικά τους και πρέπει οι άλλοι να τα σέβονται.
Ενημερώνουμε τα παιδιά ότι μπορεί να υπάρχουν και κακόβουλοι άνθρωποι στην κοινωνία μας (τα “ψυλλιάζουμε”) και ότι έχουν κάθε δικαίωμα να αρνηθούν οποιαδήποτε πρόταση δεν τους αρέσει ή παραβαίνει τους κανόνες που έχουν θέσει για τον εαυτό τους και τις σχέσεις.
Η ενημέρωση ασφαλώς δίνει δύναμη, αλλά δε χρειάζεται να τρομάζουμε υπερβολικά τα παιδιά και σε τέτοιο βαθμό ώστε να χάσουν παντελώς την εμπιστοσύνη τους στον κόσμο των ενηλίκων.

Τέλος, είναι σημαντικό για τα παιδιά να αντιληφθούν ότι δεν είναι ποτέ φταίξιμο δικό τους αν κάποιος τα παρενοχλήσει και ότι η μεταξύ μας σχέση τους επιτρέπει ανά πάσα στιγμή συζητήσουν μαζί μας οτιδήποτε σχετικό.

Τρόποι αντιμετώπισης από την πλευρά της οικογένειας σε περίπτωση που κάτι πέσει στην αντίληψή μας:

Σε μια τέτοια περίπτωση, ως γονείς, μπορεί να νοιώσουμε παραβιασμένοι, εκτός ελέγχου, απελπισμένοι κ.α., και πολύ πιθανόν η αναστάτωση αυτή που συμβαίνει από όλα αυτά τα συναισθήματα να μη μας αφήσει να σκεφτούμε ψύχραιμα προς όφελος του παιδιού μας και της οικογένειάς μας, έτσι:

Ζητάμε βοήθεια από έναν ειδικό (Κρατικό φορέα, Ψυχολόγο, Κοινωνικό λειτουργό κ.α.) για το πώς θα πλησιάσουμε το παιδί είτε σε περίπτωση που κάτι υποψιαζόμαστε είτε σε περίπτωση που ήδη έχουμε επιβεβαιώσει ότι κάτι έχει συμβεί.

Πλησιάζουμε το παιδί ήρεμα (χωρίς πανικό) και προσπαθούμε να κτίσουμε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και ασφάλειας όπου το παιδί θα μας ανοιχτεί. Του λέμε πως νιώθουμε (π.χ. σε αισθάνομαι απόμακρο/κλειστό στον εαυτό σου/λυπημένο και στεναχωριέμαι, ανησυχώ, φοβάμαι κ.α.). Του ζητάμε να δείξει εμπιστοσύνη και του λέμε ότι μπορεί να βασίζεται στην μεταξύ μας σχέση για οποιοδήποτε θέμα το απασχολεί, του τονίζουμε ότι δεν θα έχει οποιαδήποτε συνέπεια εάν μας μιλήσει.

Το ρωτάμε εάν έχει συμβεί κάτι που το έχει στεναχωρήσει ή του έχει φανεί παράξενο, εάν κάποιος το έχει πλησιάσει ή έχει κάποιο μυστικό το οποίο του έχει πει κάποιος και θα ήθελε να το μοιραστεί μαζί μας, του δίνουμε χρόνο και επιμένουμε ξανά και ξανά έως ότου τελικά καταλάβουμε τι συμβαίνει. 

Η έννοια της συγκάλυψης:
Σε καμία περίπτωση ΔΕΝ ΠΡΟΣΠΑΘΟΥΜΕ ΝΑ ΣΥΓΚΑΛΥΨΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ αλλά με νοιάξιμο, σεβασμό και υπευθυνότητα προς το παιδί, και παράλληλη συνεργασία με ειδικούς χειριζόμαστε την περίπτωση.

Πολλές φορές οι γονείς και ειδικά σε κλειστές κοινωνίες, αποφασίζουν ότι το να «κλείσουν», να βάλουν το θέμα δηλαδή κάτω από το χαλί, θα είναι η καλύτερη λύση για όλους και συνήθως αυτό συνδυάζεται με ελλειπή διαχείριση του θέματος και καταπίεσης σκέψεων και συναισθημάτων.

Αυτό είναι ένα τεράστιο λάθος, το θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης είναι μια τραυματική εμπειρία για το παιδί και χρειάζεται ειδική διαχείριση. Εάν το θέμα δεν “δουλευτεί” κατάλληλα θα παραμείνει κάτω από το χαλί και σε πολλές περιπτώσεις θα γιγαντώνεται παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του αλλά και στις διαπροσωπικές του σχέσεις.

Με αυτή τη στάση του γονιού το παιδί μπερδεύεται πολύ, ενοχοποιείται, δεν καταλαβαίνει ποια είναι η θέση μας απέναντι στο θέμα της κακοποίησής του και δεν αισθάνεται την υποστήριξη που θα ήθελε παρότι μπορεί να δικαιολογεί μέσα του τη στάση μας και να δείχνει ότι όλα είναι καλά.
Επίσης το μήνυμα που του δίνεται είναι: «το να διεκδικείς το δικαίωμά σου σε έναν υγιή τρόπο ζωής είναι άσκοπο, θα στιγματιστείς και αυτό θα είναι εις βάρος σου», με αποτέλεσμα να δημιουργείται το συχνά παράδοξο φαινόμενο, δηλαδή ο θύτης να είναι ο “εντάξει” της υπόθεσης και το παιδί και η οικογένεια είναι αυτοί που ενοχοποιούνται και σωπαίνουν.

Επίσης αρχίζει να διαμορφώνει ένα μοντέλο εαυτού όπου θα ενδιαφέρεται περισσότερο να κρατήσει ισορροπίες στις σχέσεις του, να είναι καλό και να μην επιβαρύνει τους άλλους (εμάς στην προκειμένη περίπτωση) γενικά αλλά και ειδικά με τέτοια θέματα, θάβοντάς τα, και σε αντίστοιχες καταστάσεις ως ενήλικας πλέον είτε θα αναπαράγει την ίδια συμπεριφορά δηλαδή θα κουκουλώνει τα ζητήματα και θα υπομένει αντίστοιχες συμπεριφορές ώστε να κρατάει τις ισορροπίες (βλέπε: ψυχολογική ή/και σωματική κακοποίηση στο ζευγάρι), είτε θα είναι απόμακρο και θα δυσκολεύεται να εμπιστευτεί τον/την σύντροφό του.

Αρμόδιοι φορείς για την παιδική και εφηβική προστασία:

• Μαζί για το παιδί, Τηλ.: 11525
• Το χαμόγελο του παιδιού, Τηλ.: 1056
• ΚΕΣΑΘΕΑ (Κέντρο για την παιδική προστασία), Τηλ.: 1107

 Αρμόδιοι φορείς για το νομικό θέμα του ζητήματος οι κατά τόπους Εισαγγελίες και Αστυνομίες και για Ιθάκη:

• Εισαγγελία Κεφαλονιάς, Τηλ.: 2671022461
• Αστυνομία Ιθάκης, Τηλ.: 2674032205

ΝΩΝΤΑΣ ΛΟΡΑΝΔΟΣ
Κοινωνικός Λειτουργός
Οικογενειακός Θεραπευτής
Σύμβουλος εξαρτήσεων

Ithaca news