Μανούλα, με πονάει το κεφαλάκι μου... Headaches in children

Ο πονοκέφαλος δεν ταλαιπωρεί μόνο τους ενήλικες.
Η παιδική κεφαλαλγία έχει ερευνηθεί ιδιαιτέρως τις τελευταίες δεκαετίες και σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες δεν είναι σπάνια κατάσταση σε παιδιά και εφήβους. 

Headaches in children

Σε μία τέτοια μελέτη που έγινε στη Σουηδία βρέθηκε ότι το 40% των παιδιών μέχρι την ηλικία των 7 ετών έχουν βιώσει ένα τουλάχιστον επεισόδιο πονοκεφάλου, ενώ στην ηλικία των 15 ετών το ποσοστό αυτό φτάνει το 75%. 

Ως ηλικία έναρξης των πονοκεφάλων αναφέρονται τα 2.5 χρόνια σε ελληνική μελέτη, αλλά μπορεί να εμφανιστούν και νωρίτερα (και από 6 μηνών) σύμφωνα με άλλες μελέτες.

*Της Πέλας Νεονάκη

Μέχρι την ηλικία των 7 ετών δεν υπάρχει διαφορά στη συχνότητα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών. Από 7 ως 10 ετών είναι συχνότερες στα αγόρια, ενώ στις ηλικίες 10-15 ετών, όπως και στους ενήλικες, συχνότερες είναι οι κεφαλαλγίες στα κορίτσια.

Συνήθως ο πονοκέφαλος των παιδιών ανησυχεί ιδιαίτερα τους γονείς, γιατί πιστεύουν ότι μπορεί να υποκρύπτεται κάποιο σοβαρό νόσημα.
Στην πραγματικότητα μόνο το 5% των κεφαλαλγιών αποτελούν σύμπτωμα υποκείμενου οργανικού αιτίου και χαρακτηρίζονται δευτεροπαθείς.
Λοιμώξεις του κεντρικού νευρικού συστήματος όπως η μηνιγγίτιδα ή το εγκεφαλικό απόστημα μπορεί να προκαλέσουν οξεία κεφαλαλγία, η οποία όμως συνήθως συνοδεύεται και από πυρετό, κακουχία, πιθανώς εμέτους.
Λοιμώξεις της κεφαλής όπως παραρρινοκολπίτιδα και ωτίτιδα μπορεί επίσης να προκαλέσουν πονοκέφαλο, καθώς και διαθλαστικές ανωμαλίες από τα μάτια που δεν έχουν διορθωθεί (π.χ. μυωπία, αστιγματισμός). Κακώσεις της κεφαλής μπορεί να προκαλέσουν υποσκληρίδιο ή υπαραχνοειδή αιμορραγία και να εκδηλωθούν με πονοκέφαλο. Επιπλέον, χρόνια κεφαλαλγία που προοδευτικά επιδεινώνεται μπορεί να υποκρύπτει όγκο εγκεφάλου, υδροκέφαλο, καλοήθη ενδοκράνια υπέρταση, κ.α.

Στην πλειοψηφία τους όμως (95%) οι κεφαλαλγίες των παιδιών είναι πρωτοπαθείς ή «λειτουργικές» όπως τις ονομάζουμε.
Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει μεν οργανικό αίτιο, ευοδώνεται δε η εμφάνισή τους από εκλυτικούς παράγοντες. Οι συχνότερες πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες στα παιδιά είναι η κεφαλαλγία τάσεως, η ημικρανία και η μικτού τύπου κεφαλαλγία (τάσεως και ημικρανία), ενώ σπάνια είναι η αθροιστικού τύπου κεφαλαλγία (συχνότερη στους ενήλικες).

Η κεφαλαλγία τάσεως είναι η συχνότερη σε παιδιά και ενήλικες και χαρακτηρίζεται από αμβλύ, ήπιο αλλά εμμένον άλγος με κατανομή συνήθως καπέλου που χαρακτηρίζεται ως «σουβλιά» ή «σφίξιμο» στο κεφάλι.

Η ημικρανία δεν είναι απλή κεφαλαλγία, αλλά νευρολογικό σύνδρομο. Ο πόνος είναι σφύζων (σαν να χτυπάει σφυρί), συνήθως στο ένα ήμισυ της κεφαλής, μπορεί να συνοδεύεται από οπτικές διαταραχές (π.χ. φωταψίες) και σπανιότερα να μουδιάσει ένα χέρι ή πόδι. Συνοδεύεται από ναυτία, έμετο, υπερευαισθησία στο φως (φωτοφοβία) ή και τον ήχο (φωνοφοβία) και υπνηλία.
Συνήθως υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ημικρανίας.

Φυσικά δεν είναι πάντα εύκολη η κατάταξη της κεφαλαλγίας σε έναν τύπο, λόγω της αδυναμίας περιγραφής των συμπτωμάτων (ιδίως όταν πρόκειται για μικρά παιδιά).

Οι κυριότεροι εκλυτικοί παράγοντες της κεφαλαλγίας είναι η φυσική κόπωση, το άγχος, οι διαταραχές συναισθήματος, οι διαταραχές ύπνου, η έμμηνος ρύση, η νηστεία, οι τραυματισμοί της κεφαλής.

Σε παιδιά ηλικίας 10-17 ετών, το stress εξ αιτίας του σχολείου ή οικογενειακών προβλημάτων αποτελούν τους συχνότερους εκλυτικούς παράγοντες. Επίσης η παχυσαρκία, αλλεργικές καταστάσεις όπως το άσθμα και η αλλεργική ρινίτιδα ή απλές ιογενείς λοιμώξεις μπορεί να προδιαθέτουν σε κεφαλαλγίες, ενώ διαιτητικοί παράγοντες (σοκολάτα, κάποια είδη τυριών, κόκκινο κρασί, φάρμακα) είναι περισσότερο μελετημένοι σε εφήβους και ενήλικες.

Η χρήση κινητών τηλεφώνων έχει επίσης ενοχοποιηθεί για την πρόκληση κεφαλαλγίας: Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα στη Σουηδία σε παιδιά που χρησιμοποιούσαν κινητά, το 95% διαμαρτυρήθηκε για κεφαλαλγίες, ενώ η χρήση hands-free ενσύρματων συσκευών δεν άλλαζε το αποτέλεσμα της έρευνας.

Γενικά για τις κεφαλαλγίες των παιδιών και εφήβων οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται το γιατρό τους, ο οποίος θα κρίνει αν πρέπει να γίνει εργαστηριακός έλεγχος ή απλώς θα τις παρακολουθεί. Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι οι κεφαλαλγίες που συνοδεύονται από νευρολογικά συμπτώματα όπως σπασμούς, αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού, διαταραχές βάδισης και διπλωπία, κεφαλαλγίες που ξυπνούν το παιδί και κεφαλαλγίες μετά από φαρυγγοαμυγδαλίτιδα, ωτίτιδα ή πονόδοντο είναι πολύ πιθανό να οφείλονται σε οργανικό αίτιο και επιβάλλεται άμεση ιατρική εκτίμηση.

Για τις χρόνιες κεφαλαλγίες βοηθάει πολύ το γιατρό η τήρηση ημερολογίου από τους γονείς. Το ημερολόγιο θα περιλαμβάνει πληροφορίες για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες εμφανίζονται (τι έκανε εκείνη τη στιγμή το παιδί), το χρόνο εμφάνισης ( αφυπνίζουν το παιδί τη νύχτα, εμφανίζονται το πρωί που ξυπνάει), τη διάρκεια, το χαρακτήρα και την ένταση του πόνου, τι ανακουφίζει το παιδί, αν υπάρχουν πρόδρομα συμπτώματα, κτλ.

Αντιμετώπιση
Οι κεφαλαλγίες που υποκρύπτουν οργανικό αίτιο αντιμετωπίζονται με την ανεύρεση και κατάλληλη αντιμετώπιση του αιτίου αυτού.

Όσον αφορά τις πρωτοπαθείς κεφαλαλγίες είναι μεν καλοήθεις καταστάσεις, όμως επηρεάζουν την ποιότητα ζωής των παιδιών και πρέπει να αντιμετωπίζονται κατάλληλα. Από μελέτη που έγινε στην Αγγλία, βρέθηκε ότι το 50% των παιδιών με ημικρανία κάνει απουσίες από το σχολείο και το 1% εκείνων με άλλου τύπου κεφαλαλγίες.

Για την αντιμετώπισή τους λοιπόν, αρχικά συνιστάται ανάπαυση σε ήσυχο και σκοτεινό δωμάτιο καθώς και λήψη ροφήματος πλούσιου σε θερμίδες.
Συχνά εφαρμόζονται τεχνικές συμπεριφοράς (π.χ. χαλάρωση σε μεγάλα παιδιά και εφήβους).
Στη συνέχεια, και αν ο πόνος επιμένει, χορηγείται απλό αναλγητικό. Αν το παιδί δεν ανακουφιστεί με αυτά τα μέτρα ή η κεφαλαλγία συνοδεύεται και από άλλα επίμονα συμπτώματα όπως εμέτους, θα πρέπει να καθορίσει ο γιατρός που παρακολουθεί το παιδί την περαιτέρω αγωγή (π.χ. ισχυρότερα αναλγητικά, αντιεμετικά, κτλ.).

Ακόμα και τα απλά αναλγητικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται αλόγιστα. Έχει βρεθεί ότι η αλόγιστη χρήση αναλγητικών μπορεί να είναι από μόνη της αιτία κεφαλαλγίας (!).

Αν υπάρχει συσχέτιση του πονοκεφάλου με κάποιο εκλυτικό παράγοντα προσπαθούμε να τον απομακρύνουμε ή να τον αντιμετωπίσουμε: Αν π.χ. το παιδί αναφέρει πονοκέφαλο μετά από πολύωρο διάβασμα και κόπωση ή μετά από πολύωρη νηστεία, φροντίζουμε να κάνει αρκετά διαλείμματα κατά τη μελέτη στην πρώτη περίπτωση και να μη μένει χωρίς τροφή για περισσότερο από 2-3 ώρες στη δεύτερη. Με τον τρόπο αυτό καταφέρνουμε και να προλαμβάνουμε-αποφεύγουμε τα επεισόδια.

Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι συχνά ψυχολογικές διαταραχές αποτελούν εκλυτικό παράγοντα λειτουργικής κεφαλαλγίας και τότε η συμμετοχή ειδικού Παιδοψυχολόγου ή Παιδοψυχιάτρου στην αντιμετώπισή της κρίνεται απαραίτητη.

Η κεφαλαλγία λοιπόν σε παιδιά και εφήβους είναι ένα πολύ συχνό σύμπτωμα, συνήθως καλόηθες μολονότι επηρεάζει την καθημερινότητα, την ποιότητα ζωής και μερικές φορές την απόδοσή τους στο σχολείο.

Σε λίγες περιπτώσεις υποκρύπτει σοβαρή νόσο και χρειάζεται διερεύνηση.
Επομένως, πριν απ' όλα οι γονείς πρέπει να συμβουλεύονται τον οικογενειακό γιατρό ή τον παιδίατρο, ώστε να μην υποβάλλονται άσκοπα τα παιδιά σε εξετάσεις και να παρακολουθούνται για τυχόν εξέλιξη ή αλλαγή στον τρόπο εκδήλωσης της κεφαλαλγίας.