Μαμά, μπαμπά, αυτό το παιχνίδι θέλω! - Παιχνίδια και Πρότυπα

«Μαμά, μπαμπά, αυτό το παιχνίδι θέλω!» Έτσι κάπως ξεκινούν οι περισσότερες συζητήσεις μεταξύ γονέων και παιδιών μέσα στα καταστήματα παιχνιδιών καταλήγοντας συνήθως σε ατελείωτες διαπραγματεύσεις.  

Τα παιδιά πάντα ζητάνε και διαρκώς θέλουν
αυτό που οι διαφημίσεις προβάλλουν...

Κι ενώ από την πλευρά των γονιών το ένα επιχείρημα διαδέχεται το άλλο με επικρατέστερα αυτά που αφορούν το πλήθος των παρόμοιων παιχνιδιών που υπάρχουν στο σπίτι αλλά και την συχνά «τσιμπημένη» τιμή τους θέλοντας έτσι να πείσουν το παιδί τους να μην υποκύψει στα προβαλλόμενα καταναλωτικά πρότυπα αυτό βάζει τα κλάματα ή τις φωνές κι εκείνοι τελικά υποκύπτουν στο θέλημά του προκειμένου να αποφύγουν έναν ακόμη ομηρικό καυγά.

Λίγοι όμως είναι δυστυχώς οι γονείς εκείνοι που ανάμεσα στα επιχειρήματά τους συμπεριλαμβάνουν και αυτό της καταλληλότητας ή μη των εκάστοτε κάθε φορά παιδικών παιχνιδιών. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κάποιος πως τα περισσότερα από τα παιχνίδια αυτά μόνο κατάλληλα δεν είναι για τα παιδιά. Ζόμπι, ρομπότ, τέρατα, σπαθιά, ρόπαλα, όπλα κι ένα σωρό άλλα παρόμοια παιχνίδια είναι ο παιδικός “παράδεισος” με τον οποίο θα έρθει αντιμέτωπος κάθε γονιός που έχει γιο. Ακόμα και η σβούρα, ένα από τα πιο παλιά και παραδοσιακά παιχνίδια, εκσυγχρονίστηκε και στολίστηκε με δράκους και θηρία για να κερδίσει μία θέση στις προτιμήσεις των παιδιών. Κι από την άλλη το “βασίλειο” με τις μάγισσες, τις κούκλες που διαμελίζονται, τις μηχανές που σου βάφουν τα μαλλιά και τα στούντιο ομορφιάς με μανό και είδη μακιγιάζ. Τα παραδοσιακά παιχνίδια-μωρά ανοιγοκλείνουν πλέον τα μάτια τους, μιλάνε, κλαίνε και τρώνε ενώ οι κούκλες ολοένα και αδυνατίζουν προκειμένου να χωρέσουν στα αστραφτερά φορέματά τους που συνδυάζονται απαραιτήτως με τις αντίστοιχες ψιλοτάκουνες γόβες ή πλατφόρμες, τα γυαλιά ηλίου και την τσάντα. Δεν πρόκειται όμως δυστυχώς ούτε για “παράδεισο” αλλά ούτε και για “βασίλειο”...

Όσο αθώα και ακίνδυνα και αν φαντάζουν με μια πρώτη ματιά τα παιχνίδια αυτά δε μπορώ να μην αναλογιστώ πως για τα παιδιά τα παιχνίδια τους ταυτίζονται τις περισσότερες φορές με τα πρότυπά τους. 
Τα αγόρια μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τον πόλεμο ως ένα είδος παιχνιδιού που μετά τη λήξη του θα γελούν και θα καμαρώνουν για τη νίκη τους, την καταστροφή ως εκτόνωση, τη βία και την επιθετικότητα απέναντι στους άλλους ως ένδειξη υπεροχής και ανδρισμού. Οι τερατόμορφες εικόνες θεωρούνται  πλέον φυσιολογικές και στα παιχνίδια του διαδικτύου τα ανθρωπάκια συχνά “χωρίς πρόσωπο” σκοτώνονται από πίσω ενισχύοντας το “σκορ των σκοτωμών”. Την ίδια στιγμή τα κορίτσια διδάσκονται πως η λύση σε κάθε δυσκολία ή πρόβλημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωπα κρύβεται στο υπερφυσικό, στη μαγεία όπου ένα ξόρκι αρκεί για να σε βγάλει από τη δύσκολη θέση, η ομορφιά είναι συνώνυμο του υπερβολικά αδύνατου και η θηλυκότητα ταυτίζεται με τα ψηλά παπούτσια, τα εντυπωσιακά χτενίσματα και το έντονο μακιγιάζ. 
Και φυσικά στον μυθικό αυτό κόσμο των παιδικών παιχνιδιών δε γίνεται να μην συμπεριληφθούν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, οι κονσόλες και οι παιχνιδομηχανές. Άλλες μεγάλες και άλλες μικρότερες σε μέγεθος τσέπης έχουν πλέον κλέψει τις καρδιές των παιδιών που τα θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της διασκέδασής τους και τα παίρνουν παντού μαζί τους. Ο ανταγωνισμός ως προς το ποιος πρώτος “θα περάσει από τη μία πίστα στην άλλη” είναι διαρκής και ο “τερματισμός της κασέτας” αναδεικνύεται σε δουλειά πλήρους απασχόλησης χωρίς ωράριο. Στο σπίτι, στο σχολείο ακόμα και στο μεσημεριανό τραπέζι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια κάνουν αισθητή την παρουσία τους αποξενώνοντας τα παιδιά από τον υπόλοιπο κόσμο καθώς όλη τους η προσοχή είναι στραμμένη στη μικρή οθόνη και σε όλα όσα διαδραματίζονται σε αυτή. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός πως τα παιχνίδια αυτά βρίσκονται σε περίοπτη θέση στα ράφια των καταστημάτων παιχνιδιών. Αυτός είναι ο “παράδεισος” των παιδικών παιχνιδιών όπου πλέον δυστυχώς δεν βασιλεύουν πρίγκιπες και νεράιδες αλλά τέρατα και δράκοι.

Τα κρούσματα παιδικής βίας ολοένα και αυξάνονται, ο μέσος όρος ηλικίας των ατόμων που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές μειώνεται ενώ τα κρούσματα πολλαπλασιάζονται και ο εθισμός στο διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά θεωρείται πλέον μία από τις ασθένειες της εποχής μας. Η αμεσότητα του διαλόγου έχει αντικατασταθεί από τα μηνύματα, η επίλυση των διαφορών μεταξύ των παιδιών με τη χειροδικία, η δημιουργική απασχόληση κατά τον ελεύθερο χρόνο με την απαθή παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων και το αίσθημα της πείνας παραγκωνίζεται για χάρη της ομορφιάς και των ενδείξεων της ζυγαριάς. Τα αγόρια μεγαλώνουν νομίζοντας πως ομαδικό παιχνίδι σημαίνει απλά συνύπαρξη όπου ο καθένας αποσβολωμένος στη μικρή οθόνη του ηλεκτρονικού του κάθεται δίπλα στον άλλο ενώ τα κορίτσια αισθάνονται μειονεκτικά με την εικόνα τους συγκρινόμενα με τις κούκλες τους.

Ο ρόλος όμως των παιχνιδιών ουδέποτε υπήρξε αυτός. Τα παιχνίδια δημιουργήθηκαν για να προσφέρουν στα παιδιά χαλάρωση, ικανοποίηση και διέξοδο από την πραγματικότητα και να τα ταξιδεύουν με τη φαντασία τους στο δικό τους ιδανικό κόσμο και όχι για να τα επιφορτίζουν με επιπρόσθετες έγνοιες και αγωνίες όπως τελικά συμβαίνει πλέον συχνά.

Δε νομίζω πως τα στοιχεία αυτά είναι άγνωστα για τους περισσότερους από εμάς. Όλοι μας τα έχουμε σκεφτεί αρκετές φορές όμως πιθανότατα κι εμείς οι ίδιοι μαγευόμαστε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα όμορφα χρώματα, τις εντυπωσιακές μορφές και την τεράστια ποικιλία των παιχνιδιών που κατακλύζουν τα ράφια των καταστημάτων και τελικά τα κριτήρια επιλογής αλλάζουν και αγοράζουμε δώρα με γνώμονα όχι το καλό ή εκπαιδευτικό παιχνίδι αλλά αυτό που θα μας κεντρίσει την προσοχή.

Ορισμένα από τα παιχνίδια που κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά δε θα έπρεπε να κυκλοφορούν αλλά ακόμα και στην περίπτωση που αυτά υπάρχουν δε θα έπρεπε οι γονείς να τα αγοράζουν. Δεν είναι λίγες οι φορές που σε χώρες του εξωτερικού ειδικά παιδικά παιχνίδια έχουν απομακρυνθεί από τα ράφια των καταστημάτων μετά από παράπονα γονέων περί ακαταλληλότητας αυτών για τα παιδιά τους. Όταν όμως αυτό δε συμβαίνει είναι ευθύνη των γονιών να αναλάβουν δράση επιλέγοντας με προσοχή τα παιχνίδια που θα αγοράσουν στα παιδιά τους. Δε σημαίνει πως γίνεσαι κακός γονιός ή πως το παιδί σου θα πάψει να σ' αγαπάει επειδή δεν του αγόρασες κάτι που έκρινες πως είναι ακατάλληλο γι' αυτό. Το αντίθετο μάλιστα, τότε είσαι πραγματικά σωστός γονιός! Τα παιδιά πάντα ζητάνε και διαρκώς θέλουν αυτό που οι διαφημίσεις προβάλλουν όμως οι γονείς είναι εκείνοι που θα πρέπει τελικά να κρίνουν τί θα πρέπει να αγοράσουν με γνώμονα πάντα τί είναι καλό για το παιδί τους!

Σε μια εποχή δύσκολη όπως η σημερινή λοιπόν ίσως έχουμε ανάγκη να γυρίσουμε πίσω σε υγιή πρότυπα, σε αυτά δηλαδή που προωθούν τις αξίες που έχουν χαθεί, την αθωότητα και την ονειροπόληση.

Κατερίνα Σάπαρη, Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με την παιδοψυχίατρο κ. Ε. Σουμάκη