Το παιδί μου είναι… «στον κόσμο του»…

Παιδιά με διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Αυτά είναι τα τρία βασικά συμπτώματα που πρέπει να μας οδηγήσουν στους ειδικούς για βοήθεια.

Συνέντευξη της Σοφίας Γεωργουτσάκου* στον Λάμπρο Σταύρου στο Drachmae του Μονάχου

.

-Τι ορίζουμε ως ΔΕΠΥ; Πότε «ανακαλύφθηκε» ως ασθένεια;

ΔΕΠΥ είναι η σύντμηση των λέξεων διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. Πρόκειται για μια διαταραχή, όπως τη λέμε σήμερα. Βέβαια η ΔΕΠΥ παρατηρείται από πολύ παλιά (1870-1890) με διαφορετικές ονομασίες. Μάλιστα, αναφέρεται και σε  ένα γερμανικό παραμύθι του Hoffmann.

-Ποια είναι τα συμπτώματα;

Η ΔΕΠΥ έχει τρία βασικά συμπτώματα: διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Με απλά λόγια, ο πάσχων δεν μπορεί να συγκεντρωθεί εύκολα, δεν μπορεί να προσέξει όλες τις λεπτομέρειες του περιβάλλοντος του για μεγάλη χρονική διάρκεια. Η υπερκινητικότητα παρατηρείται συνήθως στα παιδιά που είναι υπερβολικά ζωηρά ˗ πάνω από το μέσο όρο της ηλικίας τους. Παρορμητικότητα σημαίνει ότι το παιδί ενεργεί χωρίς να σκέφτεται, χωρίς να ακούει κανέναν, απαντάει προτού ολοκληρωθεί η ερώτηση, γενικά είναι πολύ ανυπόμονο.

-Πρόκειται για ενιαία διαταραχή;

-Όχι. Σύμφωνα με παγκόσμια διαγνωστικά εγχειρίδια, αναγνωρίζουμε σήμερα διάφορους τύπους ΔΕΠΥ. Καταρχάς, έχουμε το μεικτό τύπο που σημαίνει ότι το παιδί παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα: διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Επίσης, μπορεί να συναντήσουμε έναν τύπο, οπού υπάρχει υπερκινητικότητα και διάσπαση προσοχής. Ένας άλλος τύπος είναι η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, όπου το παιδί έχει κυρίως μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωση. Πολλές φορές οι γονείς λένε πως το παιδί τους «είναι στον κόσμο του»…

-Ποια είναι η σχέση του συνδρόμου με τη δυσλεξία;

-Είναι λάθος να γίνεται σύγχυση της ΔΕΠΥ με τη δυσλεξία. Αυτό που συμβαίνει, είναι ότι εμφανίζεται με άλλες διαταραχές, υπάρχει συννοσηρότητα όπως λέμε στην επιστημονική γλώσσα. Συνδέεται δηλαδή με ειδικές μαθησιακές διαταραχές, στις οποίες ανήκει και η δυσλεξία, και ψυχολογικές διαταραχές, άγχος και αργότερα κατάθλιψη, στα μεγαλύτερα παιδιά και τους ενήλικες.

-Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένα παιδί έχει ΔΕΠΥ και δεν είναι απλά ζωηρό;Πώς μπορεί να καταλάβει ο γονιός ή ο ειδικός ;

-Ο γονιός, ώστε να φτάσει μετά και στον ειδικό.  Η ΔΕΠΥ θα πρέπει να διαγιγνώσκεται ήδη από την προσχολική ηλικία. Το παιδί με ΔΕΠΥ είναι πολύ πιο ζωηρό παιδί από τα άλλα, ενδεχομένως να δυσκολεύεται να κάνει παρέα με άλλα παιδιά, να τσακώνεται εύκολα, να μην ακολουθεί κανόνες και εντολές… Ο γονιός μπορεί απλά να έχει κάποιες υποψίες, δεν μπορεί να κάνει διάγνωση. Η διάγνωση πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένη ομάδα που περιλαμβάνει ψυχολόγο, παιδοψυχίατρο και ειδικό παιδαγωγό -εφόσον έχει δυσκολίες και στα μαθήματα.

-Τι προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίζουν αυτά τα παιδιά στην καθημερινότητά τους, στο σχολείο, στις παρέες, στο σπίτι…

-Πάρτε για παράδειγμα το νηπιαγωγείο. Τι κάνουν τα παιδάκια; Κάθονται όλα μαζί, προετοιμάζονται για τη σχολική ζωή, εκτελούν εντολές και γενικά κοινωνικοποιούνται. Εκεί θα υπάρξουν δυσκολίες. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν μπορούν να ακολουθήσουν το πρόγραμμα και να συνάψουν σχέσεις.

-Αυτό δεν έχει επιπτώσεις και στον ψυχικό τους κόσμο;

-Βεβαίως και έχει. Μεγαλώνοντας πάσχουν πολύ συχνά από χαμηλή αυτοεκτίμηση και αισθήματα μειονεξίας. Δυσκολεύονται να κάνουν και να διατηρήσουν φιλίες, παρόλο που το θέλουν. Είναι πολύ φιλικά, πρόθυμα και αξιαγάπητα παιδιά, απλά δεν καταλαβαίνουν αυτά που λέμε κοινωνικά cues. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση  να διαγιγνώσκεται νωρίς η ΔΕΠΥ, ώστε να προλαβαίνουμε αυτές τις συνοδές δυσκολίες.

-Είναι πιθανό, κάποιος ενήλικας που πάσχει από κατάθλιψη να είχε μικρός ΔΕΠΥ και να μην το γνώριζε;

-Είναι πολύ συχνό, γιατί μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι η ΔΕΠΥ εξασθενεί, όσο μεγαλώνει ο άνθρωπος. Δεν είναι όμως έτσι. Πρόκειται για διαταραχή που αλλάζει, μετεξελίσσεται… Μειώνεται η υπερκινητικότητα προς την εφηβεία, όμως αυτή σε πολλές περιπτώσεις μετατρέπεται σε μια εσωτερική ανησυχία, όπως μας λένε συχνά οι πάσχοντες, παραμένει η διάσπαση προσοχής σε πολύ μεγάλο βαθμό και είναι έντονες οι συναισθηματικές δυσκολίες.

-Πότε πρέπει να γίνεται η θεραπεία;

-Η θεραπευτική αντιμετώπιση είναι καλό να γίνεται όσο το δυνατόν νωρίτερα.  Πρώτα, πρέπει να δούμε ποιο είναι το κυρίαρχο πρόβλημα ˗ κάθε ασθενής έχει το δικό του προφίλ. Αν είναι κυρίαρχα τα προβλήματα συμπεριφοράς θα πρέπει να τα αντιμετωπίσουμε με θεραπευτική συμπεριφορική θεραπεία. Απαιτείται μόνιμη και σταθερή συνεργασία με τους γονείς προκειμένου να προσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους ώστε να μην τσακώνονται συνέχεια με το παιδί τους, να βελτιώσουν τη μεταξύ τους σχέση και να βοηθήσουν το παιδί τους στην προσαρμογή.

Πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί δεν είναι κακό ή ανυπάκουο αλλά απλά δεν μπορεί να βάλει φρένο. Σε δεύτερο στάδιο ξεκινάει η συνεργασία με τον δάσκαλο, μιας και είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες. Στις σοβαρότερες περιπτώσεις αποφασίζεται από την επιστημονική ομάδα και με την σύμφωνη γνώμη του παιδιού και του γιατρού η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής.

-Τι φάρμακα χορηγείτε;

-Στην Ελλάδα χορηγούμε κυρίως τη ρηταλίνη. Είναι διεγερτικό του εγκεφάλου. Όσο και αν αυτό ακούγεται περίεργο… Ειδικές ερευνητικές απεικονίσεις έχουν δείξει ότι υπάρχουν ορισμένα σημεία στον εγκέφαλο που υπολειτουργούν. Δίνοντας αυτό το φάρμακο εξισορροπείται η λειτουργία του εγφκεφάλου. Όσο για τους ενήλικες με κατάθλιψη είναι πολύ σημαντικό να γίνει αυτό που λέμε διαφοροδιάγνωση, ώστε να δούμε αν όντως έχει ΔΕΠΥ.

-Είναι συχνό το φαινόμενο της ΔΕΠΥ στα παιδιά; Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ένα ποσοστό;

-Τα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν την ύπαρξη 5 με 7% στον υγιή πληθυσμό. Το ίδιο ισχύει και για την Ελλάδα.

-Υπάρχει μια ενιαία αντιμετώπιση της διαταραχής από τις επιστημονικές ομάδες ή κάθε ομάδα ακολουθεί διαφορετική μέθοδο;

-Το  πλέον αποτελεσματικόμοντέλο είναι η πολύπλευρη αντιμετώπιση της ΔΕΠΥ. Αυτό σημαίνει να αντιμετωπιστούν τα συμπτώματα της συμπεριφοράς με γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, να γίνει ψυχοεκπαίδευση γονέων, να ενημερωθεί το σχολείο και στις σοβαρότερες περιπτώσεις να χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή. Από έρευνες, φαίνεται πως παιδιά με ΔΕΠΥ, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν εναντιωματική διαταραχή στην εφηβκή ηλικία, και αργότερα  διαταραχή διαγωγής, δηλαδή μικροκλοπές, χρήση ουσιών… Οι ουσίες και το κάπνισμα λειτουργούν εξισορροπητικά. Αυτό τους κάνει να αισθάνονται καλύτερα. Έτσι, ενώ είναι άτομα με ταλέντα, μπορεί να ακολουθήσουν ένα δρόμο που δεν αντιστοιχεί στις ικανότητές τους.

-Μιας και είπατε ικανότητες… Υπάρχουν κάποιες ικανότητες που έχουν αυτά τα άτομα, τις οποίες δεν συναντάμε σε άλλα παιδιά;

-Βεβαίως! Και αυτές τις ικανότητες πρέπει να τις τονίζουμε. Κάτω από πίεση και εφόσον είναι κινητοποιημένα τα παιδιά αυτά μπορούν να κάνουν ταυτόχρονα πολλά πράγματα, είναι αγαπησιάρικα, ευαίσθητα βοηθάνε πάρα πολύ το διπλανό τους, είναι αλληλέγγυα…

-Μπορεί να γίνει λόγος για ολοκληρωτική θεραπεία;

-Η πορεία της διαταραχής διαφέρει από άτομο σε άτομο. Σε κάποιες περιπτώσεις, μειώνονται πολλά συμπτώματα. Ας πάρουμε όμως ένα άτομο που την έχει και στην ενήλικη ζωή του. Συνήθως είναι μια διαταραχή που λέμε ότι δεν θεραπεύεται. Όμως, τα άτομα αυτά, μέσα από τη θεραπευτική αντιμετώπιση, μπορούν να αντιληφθούν τις δυσκολίες τους, να μάθουν να τις χειρίζονται. Γενικά, μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους.

-Πιστεύετε ότι ο κόσμος είναι αρκετά ενήμερος;

-Την τελευταία δωδεκαετία έχει εκδηλωθεί στη χώρα μας ένα μπουμ σχετικά με τη ΔΕΠΥ. Πραγματικά, υπάρχει αρκετή ενημέρωση γιατί ένα εύρος επιστημόνων, ψυχολόγων, παιδοψυχίατρων και ειδικών παιδαγωγών έχει ασχοληθεί ευρέως. Υπάρχει η Εταιρεία μελέτης της ΔΕΠΥ, υπάρχει το Σωματείο Ατόμων για τη ΔΕΠΥ … Θα έλεγα ότι είναι γνωστό το σύνδρομο.

-Θεωρείτε ότι οι δάσκαλοι είναι αρκετά ενημερωμένοι για το θέμα και το πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζουν αυτά τα παιδιά;

-Πιστεύω ότι οι δάσκαλοι στο δημοτικό το γνωρίζουν καλά. Θεωρώ όμως ότι οι καθηγητές της δευτεροβάθμιας στερούνται ενημέρωσης σχετικά με αυτό το θέμα

-Οι γονείς πώς αντιμετωπίζουν το θέμα όταν μαθαίνουν ότι τα παιδιά τους έχουν ΔΕΠΥ;

-Εμείς στην Ελλάδα είμαστε γενικότερα λίγο των άκρων, δηλαδή βλέπουμε μια διάγνωση και τρομάζουμε. Δεν σημαίνει ότι μια διάγνωση είναι ένα handicap εφ” όρου ζωής. Στην αρχή υπάρχει ένα σοκ. Μάλιστα, επειδή η ΔΕΠΥ είναι οικογενής διαταραχή, έχει με πιθανότητα 70% και ένας από τους δυο γονείς ΔΕΠΥ. Πολλοί μάλιστα δεν το γνωρίζουν και το μαθαίνουν όταν γίνεται διάγνωση στα παιδιά τους. Στην πορεία και αφού ενημερωθούν επαρκώς προσπαθούν να κάνουν ό,τι το καλύτερο για τα παιδιά τους και για τους ίδιους.

-Θα θέλατε να πείτε κάτι άλλο που παρέλειψα να σας ρωτήσω;

-Θα ήθελα να τονίσω ότι έχουμε να κάνουμε πολλά ακόμα στο θέμα της ενημέρωσης. Υπάρχουν γονείς που έρχονται και λένε «φταίω» και κλαίνε! Είναι μύθος ότι η ΔΕΠΥ οφείλεται στην ανατροφή του παιδιού. Λανθασμένη ανατροφή σημαίνει: επειδή δεν γνωρίζω το σύνδρομο, μπορώ άθελά μου να κάνω πιο έντονα και χρονίζοντα τα συμπτώματα συμπεριφοράς του παιδιού. Γι' αυτό στη θεραπευτική αντιμετώπιση είναι προϋπόθεση η ενημέρωση ˗ η ψυχοεκπαίδευση ˗ των γονέων.

-Σας ευχαριστώ πολύ  

-Κι εγώ

  
*Η Σοφία Γεωργουτσάκου είναι ψυχολόγος -Ψυχοθεραπεύτρια Dr. phil του Πανεπιστημίου της Βιέννης και υποψήφια δημοτική Σύμβουλος με την παράταξη «Μαζί για την πόλη μας»

zografou