Οδοιπορικό στους χώρους της μάχης του Μαραθώνα

Είναι αλήθεια ότι όταν συζητήθηκε η αναγκαιότητα παρουσίασης μιας εκδήλωσης αναφοράς στη Μάχη του Μαραθώνα και κυρίως, όταν μου προτάθηκε να συμμετάσχω ενεργά στην παρουσίαση και τη διαδικασία της, το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό είναι ότι σήμερα τα γεγονότα που απασχολούν την ελληνική κοινή γνώμη έχουν πολύ λίγη σχέση με τα όσα ένδοξα κατάφεραν λίγοι ενωμένοι Αθηναίοι και Πλαταιείς με επικεφαλής το Μιλτιάδη στο Μαραθώνα το καλοκαίρι του 490 π.χ., 25 αιώνες πίσω.

Τι περιθώρια υπάρχουν να συγκριθεί το μεγαλειώδες αυτό γεγονός με το σήμερα όταν η πατρίδα μας βιώνει μια άνευ προηγουμένου οικονομική, αλλά κυρίως ηθική και συνειδησιακή κρίση, όταν τα πάντα αμφισβητούνται, όταν οι συμπατριώτες μας χάνουν τις δουλειές τους όταν ζουν σε καθεστώς κατοχής και κατάθλιψης; Τι αξία μπορεί σήμερα να έχει μια  προσπάθεια υπενθύμισης του γεγονότος ότι πριν από λίγους μήνες συμπληρώθηκαν 25 αιώνες από τη μάχη του Μαραθώνα κι ότι αυτή η μάχη ήταν από μόνη της ένα γεγονός που επηρέασε καθοριστικά την εξέλιξη της παγκόσμιας ιστορίας;

Ύστερα σκέφτηκα το Σιμωνίδη –τον ποιητή που ύμνησε τον ηρωισμό των Ελλήνων στους περσικούς πολέμους- βλέπουμε το αντίγραφο του επιτύμβιου επιγράμματος που βρίσκεται στο τύμβο των Αθηναίων μαχητών στο Μαραθώνα το πρωτότυπο είναι στο Αρχαιολογικό μουσείο που στο κάτω μέρος γράφει ΕΛΛΗΝΩΝ  ΠΡΟΜΑΧΟΥΝΤΕΣ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΜΑΡΑΘΩΝΙ ΧΡΥΣΟΦΟΡΩΝ ΜΗΔΩΝ ΕΣΤΟΡΕΣΑΝ ΔΥΝΑΜΙΝ - και θυμήθηκα ότι οι μαχητές της μάχης του Μαραθώνα υπήρξαν πρόμαχοι της Ελλάδας για τους συγχρόνους τους.

Σκέφτηκα τους ίδιους τους μαχητές που θεωρούσαν τη συμμετοχή τους στη μάχη το μεγαλύτερο γεγονός της ζωής τους. Αδιάψευστος μάρτυρας ο Αισχύλος που το υπενθύμισε στο επιτάφιο επίγραμμα του κι αυτό εμένα μου λέει ότι ο Αισχύλος ίσως θα ήθελε περισσότερο να τον θυμόμαστε  σαν ήρωα μαραθωνομάχο παρά σαν καταξιωμένο και δημοφιλή τραγικό ποιητή.

Ο νους μου γύρισε στον Πλάτωνα που πολλά χρόνια μετά τη μάχη του Μαραθώνα επισήμανε στους νόμους του την πανευρωπαϊκή της αξία. Χαρακτήρισε την πολεμική δραστηριότητα των Περσών προγραμματισμένη όχι μόνο εναντίον των Ελλήνων αλλά και εναντίον όλων των κατοίκων της τότε Ευρώπης και τόνισε τη σωτήρια της έκβαση. Και είναι γεγονός ότι η θέση αυτή του Πλάτωνα αποτελεί και τη σημερινή επίσημη θέση της ιστορίας που σε κάθε ευκαιρία τονίζει τη σημασία της μάχης του Μαραθώνα όχι μόνο για την ελευθερία των Ελλήνων όχι μόνο για την ελευθερία  των άλλων λαών της Ευρώπης, αλλά κυρίως για την εξέλιξη της ιστορίας και του δυτικού πολιτισμού.

Όμως παρόλα αυτά έχουν περάσει αιώνες πολλοί από τότε. Η κλαγγή των όπλων, οι ιαχές της μάχης, τα προστάγματα των στρατηγών,  οι φωνές των πολεμιστών που μάχονταν σώμα με σώμα, οι κραυγές πόνου και αγωνίας αυτών που σκότωναν και σκωτονόντουσαν, όλα αυτά έχουν χαθεί.

Και πιστέψτε με καταμεσής στον κάμπο του Μαραθώνα με τα μποστάνια τριγύρω, τα σύγχρονα υδρευτικά συστήματα και τα πολλά γεωργικά μηχανήματα, την άναρχη δόμηση  τον λαβύρινθο των χωματόδρομων που ποτέ δεν ξέρεις πού οδηγούν, αλλά και τη μεγάλη λεωφόρο που τον τέμνει από άκρη σε άκρη, κάθε ιδέα ηρωισμού μοιάζει αταίριαστη. Και είναι γεγονός ότι τα μνημεία της μάχης που θα δει σήμερα ο επισκέπτης είναι ελάχιστα. Είναι κυρίως ο Τύμβος, το Τρόπαιο των Αθηναίων κι ένα μικρό μουσείο, σε μεγάλη απόσταση μάλιστα μεταξύ τους. Τίποτε άλλο δεν θυμίζει αυτήν την απόβαση ξένου στρατεύματος στη γη μας και τη νικηφόρα απόκρουσή του.

 Ή μήπως όχι;

Γιατί αν θυμηθούμε τον Παυσανία –έγραψε κι αυτός για τη μάχη πολύ αργότερα- και συμφωνήσουμε ότι «οι άνθρωποι φτιάχνουν τη μνήμη και όχι οι τόποι», τότε όλα αλλάζουν και ο Μαραθώνας δεν μπορεί να νοηθεί απλά σαν τουριστικό ή αρχαιολογικό αξιοθέατο. Επειδή είναι και συμβολίζει  κάτι πέρα από αυτά. Στο Μαραθώνα δόθηκε αγώνας ζωής και θανάτου, αγώνας υπεράσπισης τρόπου ζωής,πολιτεύματος  και πολιτισμού κι έτσι η επίσκεψη εκεί είναι  σίγουρα ο τόπος που σηματοδοτεί την επιστροφή στην ουσία των πραγμάτων, είναι προσκύνημα στο παρελθόν και δέσμευση για το μέλλον. Μία αναμέτρηση του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό, τον οποίο καλείται να υπερβεί, όπως οι Μαραθωνομάχοι.

 Και με αυτό λοιπόν το σκεπτικό πήρα τη μοτοσικλέτα μου και ξεκίνησα σε αναζήτηση του πεδίου της μάχης από το Διόνυσο , παίρνοντας τον δρόμο με τις πολλές στροφές αλλά και την πανοραμική θέα του κόλπου και της Εύβοιας απέναντι. -στη φωτογραφία βλέπουμε το κάμποτου Μαραθώνα, που βρίσκεται  ανάμεσα στα παράβουνα της Πεντέλης, Αγριελίκι και  Κοτρώνι από τη μία μεριά και τη θάλασσα από την άλλη.-  Από την Εύβοια ήλθαν οι Πέρσες, αφού είχαν καταστρέψει πρώτα την Ερέτρια και ουσιαστικά είχαν τον είχαν τον πρώτο λόγο, αφού αυτοί αποβιβάστηκαν και στρατοπέδευσαν σε αυτή την άκρη της Αττικής επιλέγοντας ουσιαστικά το πεδίο της μάχης. 

Από ένα στενό και δύσβατο μονοπάτι ανάμεσά στα παράβουνα φαίνεται ότι κατέβηκαν οι Αθηναίοι, επιλέγοντας τον δυσκολότερο αλλά ταχύτερο δρόμο προς τον Μαραθώνα, μόλις έλαβαν την είδηση ότι έφθασε ο τρομερός στρατός των Περσών. Γιατί ήρθαν οι Πέρσες?....είχαν στόχο να τιμωρήσουν παραδειγματικά την Αθήνα και την Ερέτρια, επειδή είχαν τολμήσει να βοηθήσουν τους Ίωνες επαναστάτες και ν αποκαταστήσουν το κύρος του Μεγάλου Βασιλέα. «Δέσποτα, μέμνεο των Αθηναίων», θύμιζε άλλωστε στον Δαρείο σε κάθε γεύμα του ένας δούλος. Στην πραγματικότητα όμως επρόκειτο για τη σύγκρουση δύο μεγάλων πολιτισμών. Αντίπαλοι ήταν από τη μία μεριά η απέραντη περσική αυτοκρατορία που, με βασιλιά το Δαρείο, είχε κατακτήσει όλη την Ανατολή, και από την  άλλη άκρη η κατακερματισμένη, κατά το σύνηθες, Ελλάδα, σίγουρα ανέτοιμη για τέτοιες συγκρούσεις, με τη δύναμή της όμως να εντοπίζεται στο υψηλό φρόνημα  περί ελευθερίας των πολιτών της. Και τελικά η απόφαση των Σπαρτιατών να μην ανταποκριθούν στο κάλεσμα των Αθηναίων για βοήθεια τους άφησε μόνους απέναντι στον τρομερό εχθρό, στην υπερδύναμη της εποχής .Όμως τελικά  από τη θέση αυτή θεμελίωσαν τη μελλοντική τους δόξα και τον ηγεμονικό τους ρόλο στον ελληνικό κόσμο. Και παρά τις εσωτερικές διαμάχες τους, τη δύσκολη ώρα βρέθηκαν και πολέμησαν δίπλα-δίπλα όλοι εκείνοι που αργότερα οικοδόμησαν το μεγαλείο της Αθήνας, πνευματικό και πολιτικό: ο Μιλτιάδης,  ο Θεμιστοκλής, ο Αριστείδης, ο Αισχύλος, ο Καλλίμαχος, αλλά και ο ήρωας αγρότης Εχετλαίος, ο Επίζηλος και ο μάρτυρας ήρωας Κυναίγειρος.

Και με τις σκέψεις αυτές έφτασα και προσπέρασα τη Νέα Μάκρη, και συνάντησα επιτέλους, την πρώτη πινακίδα για τα αρχαία: «Προς Ιερό Αιγυπτίων θεών» (θέση Μπρεξίζα -Μικρόν Ελος). Έστριψα αμέσως μετά και... χάθηκα για να συνειδητοποιήσω τελικά πως έπρεπε να στρίψω λίγο παρακάτω. Υποτίθεται πως το Ιερό βρίσκεται κάπου πίσω από την αμερικανική βάση, κοντά στη θάλασσα,δίπλα σε μια εκκλησία την Αγία Κυριακή. Αν το βρει κανείς ας ενημερώσει κι εμένα...

..... το Ιερό αυτό του 2ου αιώνα μ.Χ. δεν έχει σχέση με τη Μάχη του Μαραθώνα, είναι αφιερωμένο στις αιγυπτιακές θεότητες. Εδώ, βρέθηκαν μερικά εντυπωσιακά αιγυπτιόμορφα αγάλματα: τα πρωτότυπα τα θαύμασα λίγο αργότερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα

  Ελάχιστοι γνωρίζουν την ύπαρξη του Ιερού αυτού αλλά και των Λουτρών που έχτισε εκεί ο Ηρώδης ο Αττικός.

Όπως έμαθα, τότε βρίσκονταν πάνω σε νησί, στο κέντρο του έλους.

Είναι γεγονός ότι η  λεωφόρος Μαραθώνος μετά τη Νέα Μάκρη παρουσιάζει μια λίγο περίεργη εικόνα για τόπο ηρωικό.Καθώς οδηγώ με κατεύθυνση τον Τύμβο Μαραθωνομάχων, το Πρωτοελλαδικό Νεκροταφείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Τρόπαιο Μάχης, συναντάω κάθε λίγο και λιγάκι ένα πλήθος από  πινακίδες, ενώ προσπερνώ φυτώρια, μανάβικα, καταστήματα τουριστικών ειδών και περίπτερα-υπερπαραγωγές για τα οποία ενημερώνεσαι συνεχώς «Περίπτερο στα 200 μ.», «Περίπτερο στα 50 μ.» (!).

Λίγο αργότερα,
έστριψα δεξιά προς τον Τύμβο των Αθηναίων μαχητών,

και συνάντησα έναν μεγάλο ειδυλλιακό περιφραγμένο χώρο γεμάτο ελιές, χάρμα οφθαλμών…

..... ένα βατό μονοπάτι με οδήγησε  στον Τύμβο. Κάτω από τον χωμάτινο αυτό λόφο οι Αθηναίοι έκαψαν τους νεκρούς τους μετά τη Μάχη -και μάλιστα  στο τσάκα-τσάκα- γιατί έπρεπε να τρέξουν στην Αθήνα για να προλάβουν τους Πέρσες στο Φάληρο.

Ο χώρος στον Τύμβο είναι οργανωμένος, με φιλόξενη υποδοχή, -ένας υπάλληλος έχει μείνει- τουαλέτες, ψύκτες, μια εντυπωσιακή μακέτα, δίγλωσση ενημέρωση. Κατά τ' άλλα, νέκρα!!.....η επισκεψιμότητα είναι σχεδόν μηδενική και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ελπίζουμε πως κάποτε θα ζωντανέψει λίγο...

Δίπλα στον τύμβο, το αντίγραφο του επιτύμβιου επιγράμματος του Σιμωνίδη...

 ...και παραδίπλα ένα άγαλμα του στρατηγού  Μιλτιάδη δωρεά της οικογένειας Σπύρου στον Δήμο Μαραθώνα το 2004.

Άδοξο ήταν το τέλος του Μιλτιάδη.....μετά απο μια αποτυχημένη εκστρατεία στη Νάξο κατηγορήθηκε απο τους Αθηναίους και δικάστηκε ως προδότης... καταδικάστηκε σε θάνατο και οδηγήθηκε -τραυματισμένος απο την εκστρατεία στη φυλακή-... η ποινή του μετατράπηκε σε χρηματικό πρόστιμο 50 ταλάντων... κι επειδή δεν είχε να τα δώσει, πέθανε απο το τραύμα του στη φυλακή.

Οι Αθηναίοι λοιπόν μπορεί να έθαψαν στον Τύμβο τους νεκρούς τους, όμως το τρόπαιο της μάχης του Μαραθώνα το έστησαν στη θέση Μεσοσπορίτισσα, κοντά στον Σχοινιά, όπου όλα δείχνουν πως έγινε η πιο άγρια μάχη. Εδώ, σήμερα, υπάρχει ένα δεκάμετρο αντίγραφό του. Ο,τι απέμεινε από το αυθεντικό τρόπαιο φυλάσσεται στο Μουσείο.
Εκεί κατευθύνομαι λοιπόν κι εγώ παίρνοντας και πάλι τη λεωφόρο Μαραθώνος. Η περιοχή είναι  επικράτεια των Πακιστανών και των Ινδών Σιχ που εργάζονται σκληρά στις φυτείες της περιοχής και κάθε λίγο και λιγάκι διανύουν πεζοί, με τα ποδήλατά ή τα παπάκια τους -συχνά φορώντας τα παραδοσιακά τους ρούχα- το τμήμα αυτό της μαραθώνιας διαδρομής.

Σε λίγο, στρίβω αριστερά προς τη θέση Τσέπι… και γρήγορα βλέπω μπροστά μου ένα μεγάλο εντυπωσιακό υπόστεγο... σήμανση καμία… έπρεπε να κατέβω απ τη μηχανή ώστε να διαβάσω τις σχετικές δίγλωσσες ταμπέλες και να καταλάβω πως βρίσκομαι στο σημαντικότατο Πρωτοελλαδικό Νεκροταφείο, που χρονολογείται από το 4.000 π.Χ.  Εδώ έχει γίνει μια εντυπωσιακή δουλειά. Το κομψό αυτό υπόστεγο τοποθετήθηκε την περίοδο της προετοιμασίας των Ολυμπιακών αγώνων.

Όμως σήμερα ο χώρος ελλείψει υπαλλήλων δεν είναι επισκέψιμος…..

είναι πλήρως εγκαταλελειμμένος…..

και είναι πραγματικά αστείο…να ρίχνουμε λεφτά σε ένα μνημείο, κι ύστερα να το κρατάμε κλειστό. 

Συνεχίζω παρακάτω για να εντοπίσω το Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα που βρίσκεται στη θέση Βρανά... οδηγώ σένα μικρό, εξοχικό δρόμο γεμάτο φυτείες, θερμοκήπια, μυρωδιά κοπριάς, καλαμιές… ένας  όμορφος τόπος, στη μέση του πουθενά.

Το Μουσείο άλλαξε πρόσωπο το 2004. Παραμένει όμως με μόνο δύο άτομα μόνιμο προσωπικό... η επισκεψιμότητα ελάχιστη… το Μουσείο είναι μικρό αλλά προσεγμένο, πεντακάθαρο, με κλιματισμό, δίγλωσση ενημέρωση, ράμπα για τα άτομα με ειδικές ανάγκες… και εννοείται ότι ξεναγός δεν υπάρχει

Μεταξύ των σημαντικών εκθεμάτων παρατηρούμε καταρχήν το τρόπαιο της Μάχης.....

Τα τρόπαια μάχης ήταν γνωστά από τα τέλη του 6ου πχ αιώνα, όταν καθιερώθηκε η συνήθεια οι νικητές μιας μάχης ν' αναγείρουν τρόπαιο στο σημείο που είχε καταστραφεί ο εχθρός. Το τρόπαιο αυτό ήταν συνήθως μια απλή κατασκευή -ένας ψηλός κορμός δένδρου που καρφώνονταν τα όπλα του εχθρού και τοποθετούνταν στο τόπο που η μάχη κρίθηκε- όμως μετά τα Μηδικά οι Αθηναίοι ανήγειραν τρόπαια μνημειώδη, αφού μνημειώδεις ήταν κι οι νίκες τους.Το τρόπαιο μάχης συμβόλιζε την κατοχή του πεδίου της μάχης, την δήλωση και την διαιώνιση της νίκης και την τροπή του εχθρού σε φυγή.

... κτερίσματα από τους τάφους των Αθηναίων αλλά και των Πλαταιών...

... ληκύθους... 

... επιτύμβιες στήλες...

... αλλά και πολλά άλλα έργα από τη νεολιθική εποχή έως σήμερα όλα από την περιοχή του Μαραθώνα. 

Περπατώντας έξω από το κτίριο του Μουσείου,  ατενίζω το ύψωμα Αγριλίκι. κάπου εκεί -μεταξύ βουνού και παραλίας- κοντά  έγινε η μάχη. 

Δίπλα στο μουσείο υπάρχει και άλλη μία  εντυπωσιακή κατασκευή το στεγασμένο μεσοελλαδικό νεκροταφείο, που, όπως και το πρωτοελλαδικό, ανέσκαψε ο αρχαιολόγος Σπύρος Μαρινάτος. Η επίσκεψη στο χώρο εξαρτάται από τον πατριωτισμό και τη διάθεση των υπαλλήλων... προσωπικό δεν υπάρχει.

Συνεχίζοντας πιο κάτω, πάντα στον χώρο του Μουσείου.....

.....και έπειτα από έναν όμορφο περίπατο 150 μέτρων μέσα στη φύση   συνάντησα ένα ακόμα μνημείο.....

.....τον Τύμβο των Πλαταιών -αν και, όπως έμαθα από τον εξυπηρετικότατο φύλακα , κάποιοι αρχαιολόγοι αμφισβητούν αν εδώ είναι όντως θαμμένοι Πλαταιείς.....

Στον Τύμβο υπάρχει και πορτούλα απ' όπου μπορείς να καταδυθείς στο εσωτερικό του.

Όμως γύρω-γύρω απ το μουσείο δεν μπορείς να μη δεις ένα κοντέινερ.....

.....μια παράγκα και κάτι μπάζα.....

.....απομεινάρια, όλα, των έργων του 2004.....και είναι πράγματι κρίμα για το χώρο.

Δύο σημεία μέσα στον κάμπο -κοντά στο Σχοινιά- τα οποία αναφέρει ο Παυσανίας, το μαρμάρινο Τρόπαιο των Αθηναίων στο οποίο κατευθύνομαι και ένα χαντάκι όπου οι νικητές έθαψαν πρόχειρα τα σώματα των Περσών, οριοθετούν τη θέση της πιο κρίσιμης τροπής της μάχης και της καταστροφής των εχθρών.

Πάλι στη  λεωφόρο Μαραθώνος λοιπόν μια ταμπέλα με οδηγεί δεξιά και η μοτοσικλέτα  σταματά δίπλα σε ένα χωραφάκι στο προαύλιο σχεδόν της μικρής εκκλησίας της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας που έμαθα ότι χτίστηκε το 1960.

Τίποτε δεν προδίδει ότι εδώ έγινε η πιο άγρια μάχη. Και όμως η κορύφωση της μάχης έγινε εδώ  κοντά σ αυτόν τον γεμάτο ψηλά αγριόχορτα χώρο και το Τρόπαιο  ήταν φυσικό να στηθεί στο σημείο όπου έλαβε χώρα το τελευταίο και πιο δραματικό της επεισόδιο.

Εκεί κοντά βρίσκεται και το Μεγάλο Έλος, όπου πολλοί Πέρσες σφαγιάστηκαν ή πνίγηκαν κατά την υποχώρησή τους.

Η συνάντηση μου  με τη Μακαρία πηγή, η οποία και σήμερα τροφοδοτεί το έλος, ήταν απογοητευτική κάποια μισοερειπωμένα κτίσματα μέσα στην άναρχη βλάστηση.

Η μεγάλη και υπήνεμη ακτή του Σχοινιά –ίσως η ωραιότερη φυσική παραλία της Αττικής, και πολύ κακοπαθημένη από αυθαίρετες κατασκευές– που βρίσκεται λίγο παρακάτω θεωρείται το πιθανότερο σημείο απόβασης των Περσών.....

... καθώς η μακρόστενη πευκόφυτη νησίδα απομονώνει το Μεγάλο Έλος από τη θάλασσα. Το ολυμπιακό κωπηλατοδρόμιο που βρίσκεται στο βάθος, για το οποίο μία άλλη, σύγχρονη μάχη είχε δοθεί πριν από μερικά χρόνια, ενοχλεί εν τέλει λιγότερο απ τα αυθαίρετα.

«Ξέρεις γιε μου πού έγινε η μάχη;» με ρώτησε μια γριούλα που καθάριζε πατάτες σένα ταβερνάκι του Σχοινιά... «Παντού. Σ΄ όλο τον Μαραθώνα» συνέχισε με σιγουριά και περηφάνια και σήκωσε το χέρι της δείχνοντας όλο το κάμπο... κι εγώ αισθάνθηκα ότι έδειχνε όλη την Ελλάδα... και παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής σκέφτηκα... δίκιο έχει ρε Γιώργο!!... γιατί τελικά οι μεγάλες ιδέες δεν περιορίζονται, ... ταξιδεύουν.

Αυτό κυρίες και κύριοι ήταν το μικρό μου οδοιπορικό στον Μαραθώνα όπου δόθηκε μια μάχη κρίσιμη για την προάσπιση της ελευθερίας και του πολιτισμού μας, μιας μάχης που κρίθηκε από το φρόνημα και τα ιδανικά των μαχητών της.
Και πιστέψτε με και η προάσπιση της ελευθερίας και της δημοκρατίας -έστω, όπως την αισθάνεται ο καθένας μας-  στην εποχή μας καθιστά απαραίτητη κατά τη γνώμη μου την υπενθύμιση αυτού του ηρωικού γεγονότος αλλά και την ανάδειξη του χώρου του Μαραθώνα σαν σύμβολο της πολιτικής ελευθερίας των λαών.

Ο ΜΠΑΓΑΣΑΣ στο ίδρυμα Λεντάκη...