Τα Υπεύθυνα και Ανεξάρτητα Παιδιά

Το να έχουν υπεύθυνα παιδιά είναι κάτι που όλοι οι γονείς το αποζητούν. Στην ολιγόχρονη πορεία της καριέρας μου στην Ελλάδα έχω δει πολλούς γονείς να λένε: "αυτό το παιδί δεν είναι καθόλου υπεύθυνο" ή το άλλο το κλασικό: "δεν ξέρω σε ποιον έμοιασε αυτό το παιδί και είναι τόσο ανεύθυνο". 

Raise Independent Children

Χρειάζεται οπωσδήποτε να του μάθουμε και πώς θα γίνει ανεξάρτητο, μαθαίνοντας του παράλληλα τα όρια του.

Όταν βέβαια τους λέω "τι εννοείτε όταν λετε ανεύθυνο, τι κάνει;" μου απαντούν απλά "δεν είναι υπεύθυνο". Τι είναι αυτό που χαρακτηρίζει τελικά ένα υπεύθυνο και βέβαια ανεξάρτητο παιδί;

Τα Χαρακτηριστικά των Υπεύθυνων και Ανεξάρτητων Παιδιών

Τα υπεύθυνα παιδιά συνεργάζονται για κάποιο λόγο ανεξάρτητο από την αντίδραση του ατόμου απέναντι τους, ή την αποδοχή. Συνεργάζονται γιατί είναι περίεργα, για την ικανοποίηση ότι τελείωσαν μία δουλειά, για τη χαρά της μάθησης, ή για να έχουν πρόσβαση σε κάποια σημαντική δραστηριότητα ή πλεονέκτημα μέσα από αυτό που κάνουν.

Τα υπεύθυνα παιδιά, που συνήθως κινητοποιούνται από εσωτερικά κίνητρα, δεν είναι ευάλωτα στην πίεση των συνομηλίκων, ούτε υπακούουν τυφλά, όπως κάνουν άτομα που επιθυμούν απλά να ευχαριστούν τους άλλους (παιδιά για τα οποία η αποδοχή των άλλων λειτουργεί σαν κίνητρο). Παρ' όλο που τα υπεύθυνα παιδιά ενδιαφέρονται για τις απόψεις των άλλων, και λαμβάνουν υπ' όψιν τους τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων, μπορούν να πάρουν αποφάσεις βασισμένα στο τι είναι καλύτερο γι' αυτά, ακόμα κι αν ριψοκινδυνέψουν να γελοιοποιηθούν, ή να μην γίνουν αποδεκτά.

Τα υπεύθυνα παιδιά λαμβάνουν υπ' όψιν τους τι επιλογές έχουν και δεν κάνουν απλά "αυτό που τους λένε". Τείνουν να συνεργάζονται πολύ πιο συνειδητά από τα άτομα που απλά θέλουν να ευχαριστήσουν τους άλλους, λαμβάνουν υπ' όψιν τους τις διάφορες επιλογές που μπορεί να έχουν αντί να κάνουν μία επιλογή αυτόματα για να αποφύγουν κάποια διαμάχη ή την αρνητική αντίδραση κάποιου άλλου.

Τα υπεύθυνα παιδιά σπάνια θα "κατηγορήσουν" κάποιον άλλο για τις επιλογές τους. Μπορεί να κάνουν κάποιες λάθος επιλογές αλλά αυτό οφείλεται κυρίως στην έλλειψη εμπειριών ή στην λανθασμένη εκτίμηση κάποιων καταστάσεων.

Τα υπεύθυνα παιδιά έχουν εμπιστοσύνη στο ένστικτο τους και στην ικανότητά τους να φροντίσουν τον εαυτό τους χωρίς να θέσουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο, απλά να αποφύγουν κάποιος ή κάποιοι να τους γελοιοποιήσουν ή να τους εγκαταλείψουν αβοήθητους. Μπορούν να κατανοήσουν και να εκφράσουν τις προσωπικές τους ανάγκες και πιστεύουν ότι μπορούν να επηρεάσουν και να ελέγξουν την ζωή τους.

Τα υπεύθυνα παιδιά μπορούν πολύ εύκολα να βρουν πώς σχετίζονται οι πράξεις τους και οι συνέπειες αυτών των πράξεων. Τα αρνητικά αποτελέσματα είναι αποτέλεσμα των δικών τους επιλογών και όχι κάποιου άλλου λάθος. (δηλαδή εάν δεν πάρει καλό βαθμό σε κάποιο μάθημα δεν λέει ότι ο δάσκαλος δεν με συμπαθεί, αλλά εγώ δεν διάβασα αρκετά).

Τα υπεύθυνα παιδιά έχουν ανεπτυγμένη την ικανότητα λήψης αποφάσεων. Αυτό συμβαίνει διότι είναι εξασκημένα να βλέπουν τις διαθέσιμες επιλογές, ξέρουν να προβλέπουν το αποτέλεσμα των επιλογών αυτών και κάνουν τις επιλογές τους συνειδητά γνωρίζοντας τις συνέπειες.

Τα υπεύθυνα παιδιά δεν εξαρτώνται από κάποια ανώτερη δύναμη ή αρχή για να κινητοποιηθούν (δηλαδή δεν περιμένουν ο δάσκαλος ή ο γονιός να τους δώσει κίνητρα για να κάνουν κάτι). Το πιθανότερο είναι ότι θα ρωτήσουν ερωτήσεις και θα πάρουν πρωτοβουλίες αντί απλά να περιμένουν να τους πουν τι να κάνουν.

Τα υπεύθυνα παιδιά μπορεί να διχάζονται ανάμεσα σε αυτό που θέλουν αυτά να κάνουν και αυτό που θέλει κάποιος άλλος να κάνουν. Μπορούν όμως να διαπραγματεύονται και να βρίσκουν λύσεις στις οποίες δεν υπάρχουν νικητές και ηττημένοι, και επιλύουν αυτούς τους διχασμούς χωρίς να λειτουργούν με αρνητικούς ή καταστροφικούς τρόπους.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να είναι υπεύθυνα και ανεξάρτητα;

Θα πρέπει να περνάτε το μήνυμα στα παιδιά ότι τα αγαπάτε και τα αποδέχεστε χωρίς όρους (όχι σαν μεριές μαμάδες που ακούμε να λένε σε πολύ μικρά παιδάκια "εάν δεν φας το φαγητό σου η μαμά δεν θα σε αγαπάει" - δηλαδή τι γίνεται η μαμά αγαπάει το παιδί της όταν τρώει όλο το φαγητό του; ή "εάν δεν είσαι καλός μαθητής στο σχολείο δεν θα σε αγαπάει ο μπαμπάς" - γιατί μόνο οι καλοί μαθητές δικαιούνται πατρική αγάπη; οι κακοί δηλαδή τι γίνονται;) άσχετα από το εάν συμφωνείτε ή όχι από τις επιλογές των παιδιών σας. 

Ελέγξτε πόσο προσκολλημένοι είστε σε συγκεκριμένα αποτελέσματα (πχ εάν έφαγε το φαΐ του ή εάν έφερε καλούς βαθμούς στο σπίτι). Μην προσφέρετε επιλογές ελπίζοντας ότι το παιδί σας θα επιλέξει την "σωστή" ώστε να έχει την αποδοχή σας (όταν δίνετε επιλογές θα πρέπει να είστε εξ ίσου σύμφωνη με όλες - κάποτε μία μαμά ήλθε στο γραφείο σε έξαλλη κατάσταση λέγοντας "πάει δεν γίνεται έδωσα επιλογές στα παιδιά να φάνε παγωτό ή φρούτο και αυτά επέλεξαν να φάνε παγωτό. Άκου εκεί να διαλέξουν το παγωτό και όχι το φρούτο που είναι τόσο υγιεινό" μα δεν θα βάλετε σαν επιλογές το παγωτό και το φρούτο, εάν θέλετε τα παιδιά σας να φάνε φρούτο θα πείτε " τι θέλετε να φάτε για φρούτο πορτοκάλι ή αχλάδι;"

Φροντίστε να είστε τα ζωντανά παραδείγματα για τα παιδιά σας. Πάρτε την ευθύνη για την συμπεριφορά σας και την ευτυχία σας. Φροντίστε να είστε ελαστικός και να αλλάζετε συμπεριφορά, πεποιθήσεις και στάση ζωής εάν συναντήσετε καταστάσεις που οι υπάρχουσες αντιλήψεις ή συμπεριφορά δεν λειτουργούν. Μην περιμένετε ν' αλλάξει όλος ο κόσμος κι εσείς ούτε να κουνήσετε από τις απόψεις σας.

Σε γενικές γραμμές να είστε πιο ανοιχτοί να βλέπετε πώς εξελίσσονται διάφορες καταστάσεις (για παράδειγμα, πώς μαθαίνει το παιδί σας ή πώς παίρνει αποφάσεις, τι διαδικασίες ακολουθεί) και όχι να είστε προσκολλημένοι στο αποτέλεσμα (τα αποτελέσματα των επιλογών ή της συμπεριφοράς των παιδιών σας). Προσπαθήστε να έχετε στο νου σας μακροχρόνιους στόχους, ιδιαίτερα να διατηρήσετε την ποιότητα της σχέσης σας με τα παιδιά σας.

Προσφέρετε στα παιδιά σας επιλογές μέσα σε όρια που εσείς θεωρείτε αποδεκτά (αυτός είναι ένας υπέροχος τρόπος να ενθαρρύνετε σχέσεις συνεργασίας χωρίς να καταλήξετε σε απειλές ή απαιτήσεις).

Εμπιστευτείτε την ικανότητα του παιδιού σας να πάρει σωστές αποφάσεις, ακόμα και εάν δεν έχετε πολλές αποδείξεις γι αυτό ακόμα. Προσφέρετε επιλογές που γνωρίζετε ότι το παιδί σας μπορεί να καταφέρει. Όσο το παιδί αποκτά ικανότητες και εμπιστοσύνη στον εαυτό του, διευρύνετε τον αριθμό και τον τύπο των επιλογών που θα δίνετε. Μειώστε τα πράγματα που εσείς κάνετε για τα παιδιά σας ακόμα και εάν γνωρίζετε ότι αυτό που θα κάνετε είναι το καλύτερο για τα παιδιά.

Εκφράστε τις προτάσεις σας με θετικό τρόπο, υποσχόμενοι θετικά αποτελέσματα "όταν κάνεις …. Θα κάνουμε αυτό… " π.χ. "'όταν το δωμάτιό σου είναι τακτοποιημένο μπορούμε να πάμε στο πάρκο να παίξεις με τους φίλους σου" και όχι "εάν δεν φτιάξεις το δωμάτιό σου δεν έχει βόλτα στο πάρκο".

Διατηρείστε τις συναλλαγές σας με τα παιδιά σας σε επίπεδο ανταμοιβών. Αρχίστε να σκέφτεστε τις συνέπειες σας τα θετικά αποτελέσματα της συνεργάσιμης συμπεριφοράς των παιδιών σας, των καλών επιλογών που έκαναν ή ότι θυμήθηκαν να κάνουν κάτι που είχαν υποσχεθεί.

Σεβαστείτε τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών σας. Ακόμα και εάν έχετε τον τελικό λόγο στις περισσότερες περιπτώσεις έχετε στο νου σας ότι οι ανάγκες και τα συναισθήματα των παιδιών είναι σημαντικά.

Εξετάστε με ποιο τρόπο αισθάνεστε ανασφαλής ή ότι απειλείστε όταν το παιδί σας δείχνει δείγματα ανεξαρτησίας. Κάνετε ο,τιδήποτε χρειάζεται για να αντιμετωπίσετε αυτά σας τα συναισθήματα χωρίς όμως να εμπλακείτε στην εξέλιξη του παιδιού.

Αφήστε το παιδί να πειραματιστεί και να έχει την εμπειρία των συνεπειών εσφαλμένων επιλογών (σε περιπτώσεις βέβαια που δεν κινδυνεύει η σωματική του ακεραιότητα). Μέσα από τα λάθη τους μαθαίνει. Αφήστε το παιδί σας να πάρει την ευθύνη των πράξεών του και να αλλάξει συμπεριφορά όταν διαπιστώσει ότι η υπάρχουσα δεν έχει τα ικανοποιητικά αποτελέσματα που θα ήθελε.

Βέβαια όλα αυτά που μέχρι στιγμής αναφέραμε είναι σημαντικά. Εάν λάβουμε υπ' όψιν μας όμως ότι για τα παιδιά μας λειτουργούμε σαν πρότυπα - και βλέπουμε γονείς να λένε στα παιδιά τους "μην κάνεις ότι κάνω κάνε αυτά που σου λέω" - τότε καταλαβαίνουμε ότι είναι εξ ίσου σημαντικό να δείχνουμε κι εμείς δείγματα υπευθυνότητας και ανεξαρτησίας. Και βέβαια το σημαντικό είναι να μην προσπαθούμε να προσποιηθούμε αλλά να δείχνουμε αυτό που πραγματικά είμαστε στα παιδιά μας - στην αντίθετη περίπτωση θα καταλάβουν ότι λέμε ψέματα. 

Πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό;

- Όταν επιστρέφουμε πράγματα που έχουμε δανειστεί στην ώρα τους και στην κατάσταση που τα πήραμε.

- Όταν δεν κατηγορούμε άλλους ή προβάλλουμε δικαιολογίες. 
- Πάρτε την ευθύνη των πράξεων και των λεγομένων σας.

- Εάν κάνετε κάτι λάθος απολογηθείτε γι αυτό και προσπαθήστε να επανορθώσετε.

- Αλλάξτε συμπεριφορές που αποδεδειγμένα δεν λειτουργούν ή είναι αρνητικές

- Να είστε συνεπείς στις υποχρεώσεις σας. Κάντε ότι έχετε πει ότι θα κάνετε, να είστε εκεί που έχετε πει στην ώρα σας. 
- Προσπαθήστε, όταν αυτό είναι εφικτό, να δώσετε περισσότερα απ' αυτά που έχετε πει.

- Προσέχετε τον εαυτό σας. Μην υποθέτετε ότι κάποιος άλλος θ' αναλάβει αυτή την ευθύνη και θα κάνει κάτι για εσάς.

- Ζητάτε αυτά που θέλετε. Γνωστοποιήστε στους άλλους τι ακριβώς ζητάτε και επικοινωνήστε το ευθέως - βλέπουμε πολλούς ανθρώπους να λένε "αφού με αγαπάει θα πρέπει να ξέρει και τι θέλω, του το δίνω να το καταλάβει με τον τρόπο μου δεν το βλέπει και μετά λέει πως με αγαπάει;" όχι μπορεί οι άνθρωποι που μας περιτριγυρίζουν να μας αγαπούν αλλά δεν είναι μάγοι. Είναι δική μας ευθύνη να εκφράσουμε τις ανάγκες και τα θέλω μας.

- Ξοδεύετε μόνο αυτά που μπορείτε να ξοδέψετε. Είναι πολύ κοινό στην εποχή που ζούμε να βλέπουμε ανθρώπους να καταναλώνουν πέρα από τις δυνατότητές τους.

- Σε περίπτωση που κάποια σύγκρουση μεταξύ του παιδιού σας και εσάς υπάρξει, συζητήστε το απ' ευθείας με το παιδί σας. (το να συζητήσετε το θέμα που σας απασχολεί με κάποιο σύμβουλο ή με τον/την σύζυγο σας είναι τελείως διαφορετικό από το "περίμενε να δεις όταν γύρισε ο πατέρας σου σπίτι" - τελικά ο μπαμπάς είναι ο μπαμπούλας της υπόθεσης;).

- Σε συζητήσεις γίνετε το πρότυπο χρησιμοποιώντας υπεύθυνη γλώσσα αντί να χρησιμοποιείτε εκφράσεις που σας κάνουν να φαίνεστε θύμα. Για παράδειγμα λετε "δεν θέλω να το κάνω αυτό " αντί " δεν με αφήνει να το κάνω αυτό" η "έκανα μια λανθασμένη επιλογή" αντί "αυτή με έκανε να κάνω αυτό" ή ακόμα "σε παρακαλώ χαμήλωσε τη φωνή σου όταν μου μιλάς" αντί "με κάνεις να θυμώνω όταν μιλάς με αυτόν τον τρόπο".

- Κάνετε επιλογές βασιζόμενοι στις αξίες σας και στις ανάγκες του παιδιού σας αντί να παίρνετε αποφάσεις για τις πράξεις σας βασιζόμενοι στο πώς θα σας χαρακτηρίσουν άλλοι ενήλικες ή πως οι άλλοι θ' αντιδράσουν στις αποφάσεις σας. Ψάξτε μέσα σας την ανάγκη σας να έχετε την επιβεβαίωση κάποιου άλλου ατόμου ή την ανάγκη σας να αποφύγετε την αρνητική κριτική ή τη σύγκρουση .

- Και το βασικότερο ΚΡΑΤΑΤΕ ΤΙΣ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ ΣΑΣ.

Τελειώνοντας θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή σε ορισμένα βασικά σημεία. Θέλουμε να έχουμε παιδιά υπεύθυνα και να υπάρχει μέσα στο σπίτι μία αίσθηση ισότητας. 

Προσοχή όμως τα παιδιά σας δεν είναι ίσα με εσάς. Δεν παύουν να είναι παιδιά και εσείς γονείς. Εσείς είστε υπεύθυνοι για την καλή λειτουργία της οικογένειάς σας και όχι τα παιδιά. Ακόμα και όταν δίνετε επιλογές αυτές είναι πράγματα στα οποία εσείς συμφωνείτε και πάντοτε περιορισμένα. Ένα παιδί ιδιαίτερα εάν είναι μικρής ηλικίας, δεν μπορεί να επιλέξει όταν έχει πολλές εναλλακτικές. 

Συνήθως για μικρά παιδιά δύο είναι αρκετές, για μεγαλύτερα τρεις ή τέσσερις. Για παράδειγμα εάν θέλετε το παιδί σας να κάνει μπάνιο (το έχω ακούσει και αυτό) δεν θα πείτε "θέλεις Νικολάκη μου να κάνεις μπάνιο;" γιατί οι πιθανότητες είναι ότι θα σας πει "όχι" θα πείτε όμως "Νίκο θα κάνεις μπάνιο τώρα ή σε μισή ώρα;" τότε δίνετε κάποιες εναλλακτικές στις οποίες και στις δύο περιπτώσεις εσείς είστε σύμφωνοι.

Φιλικά

Ελενα Μεταξά