Τα παιδία γράφει: ιδέες και παιχνίδια από βιβλία και ιστοσελίδες

Οι οθόνες και τα πληκτρολόγια έχουν πάρει φωτιά. Γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδιά αγωνίζονται να προλάβουν μαθήματα, χειροτεχνίες, δημιουργικές δραστηριότητες, παιχνίδια και πάρτι στις διαδικτυακές εκπαιδευτικές πλατφόρμες στο skype και στο zoom.

Σε αναζήτηση ρυθμού λοιπόν τα σπιτικά. Η ηρεμία και η συγκέντρωση δεν είναι πάντα εύκολη. Ο συντονισμός της οικογένειας ένα ζητούμενο. Μοιραζόμαστε όλοι τον ίδιο χώρο που έχει γίνει γραφείο, σχολείο, γυμναστήριο, σινεμά, θέατρο και χώρος συναναστροφής. Ο διαχωρισμός δημόσιου και ο ιδιωτικού χώρου ασαφής. Όπως εκείνα τα σοκάκια στις παλιές γειτονιές που γέμιζαν παιδιά που έπαιζαν αλλά και γυναίκες που έπλεκαν τις δικές τους ιστορίες μέσα από το ψιλοκουβεντολόι, τον κοινωνικό σχολιασμό και τα νέα που κυκλοφορούσαν πασπαλισμένα με λίγη φαντασία. Ιστορίες εν μέσω θορύβου, εν μέσω της ζωής. Ποιος ξέρει τι διαμάντια προφορικού λόγου έλαμψαν ανάμεσα σε κείνα τα κατώφλια των σπιτιών!

Γιατί λοιπόν να μην επιχειρήσει κανείς μια τέτοια αφήγηση μέσα στον θόρυβο του σπιτιού με τη συμμετοχή όσων μελών της οικογένειας θέλουν; Κάποιος ξεκινά, δίνει τον τόνο, ένας άλλος μπαίνει, συνεχίζει, άλλος πετάει μια ιδέα από τον καναπέ βλέποντας τηλεόραση κι άλλος από την κουζίνα ανακατεύοντας τη σάλτσα. Όλο και κάποιος διαμάντι θα λάμψει, όλο και κάποιο αστείο θα ειπωθεί, κι ίσως βρεθούνε όλοι αφηγητές μαζί, να συνθέτουνε την ιστορία.
Ακόμα και τα σπαράγματα, τα ημιτελή, οι αυτοσχεδιασμοί και οι στιγμιαίες ανατροπές της πραγματικότητας μέσα από τις λέξεις έχουν την αξία τους. Γραπτά ή προφορικά ο φυσικός αφηγητής που είναι ο καθένας μας περιμένει το έναυσμα για να εκφραστεί. Χίλιες και μια ιδέες προσφέρονται από βιβλία και ιστοσελίδες δημιουργικής γραφής για παιδιά. Ας πάρουμε μια γεύση.

«Όταν βρέθηκε η Ορσαλία μέσα στο ενυδρείο κατάλαβε ότι μπορούσε. Μπορούσε να ακούσει τα ψάρια, μπορούσε να μιλήσει μαζί τους, να νιώσει τη νοσταλγία τους για τ’ απέραντα νερά, τα κύματα, τα δολώματα του ψαρά, το αγκίστρι…»
Συνεχίστε την ιστορία. Αν κολλήσατε, δείτε πώς τη συνέχισαν η Ελένη Κατσαμά και ο Φίλιππος Μανδηλαράς στις Ατίθασες ιστορίες τους και θα ξεκολλήσετε. Στη συγκεκριμένη ιστορία μάλιστα θα νιώσετε ελεύθεροι να αποχωρίσετε τη μία λέξη από την άλλην, όπως το έκαναν οι δημιουργοί, να τις κάνετε να κολυμπήσουν στο χαρτί, σα να ήταν ψάρια στη θάλασσα, να ξανασμίξουν, να παίξουν με τον αέρα, τα κύματα και τον ήλιο. Αυτό το μοτίβο ακολουθούν οι συγγραφείς σε όλο το βιβλίο. Μια εισαγωγική παράγραφος που στήνει ένα ενδιαφέρον σκηνικό. Στη συνέχεια επαναλαμβάνεται η παράγραφος και δίνεται μια εκδοχή της ιστορίας από τους συγγραφείς. Αφού ο αναγνώστης εξοικειωθεί με το μοτίβο μπορεί να συνεχίσει μόνος του. Να διαβάσει την εισαγωγική παράγραφο και να γράψει την ιστορία. Έπειτα μπορεί να τη συγκρίνει με την εκδοχή των δυο δημιουργών.
Οι καταστάσεις που επινόησαν ως ερεθίσματα για γραφή οι Κατσαμά-Μανδηλαράς είναι αρκούντως ατίθασες και διασκεδαστικές. Μια μανιώδης συλλέκτρια αριστερών παπουτσιών, μια γλάστρα που θέλει να φύγει ταξίδι, μακριά από τα γαρύφαλλά της, ένα τραμ που σπέρνει παιδιά, ένας άνθρωπος στη στάση που χαζεύει τους φωτεινούς σηματοδότες, ένα βάζο που επαναστάτησε και άλλες πολλές καταστάσεις είναι ιδανικές, ιδίως σε αυτή την περίοδο, για να σας κάνουνε να δείτε το σπίτι και την πόλη αλλιώς.
Στο δεύτερο βιβλίο τους οι ίδιοι δημιουργοί προτείνουν τις Αλλόκοτες ιστορίες. Εδώ το μοτίβο προσομοιάζει με συνταγή. Δίνονται τα υλικά υπό μορφή λίστας λέξεων. Ακολουθεί η ιστορία. …Και δείτε το ψυγείο σας με άλλα μάτια!
Υλικά: «Ψυγείο», «Αυγό», «Δρομέας», «Κολύμπι», «Φως».
Οι συγγραφείς μαγειρεύουν:
«Ήταν μια φορά ένα ψυγείο. Δηλαδή έλεγες αυτό είναι σίγουρα ψυγείο, άμα ανοίξεις την πόρτα θα βρεις μέσα γάλα, αυγά, τέτοια. Αλλά αν το κοιτούσες καλύτερα, έβλεπες πως είχε πόδια! Ένα ζευγάρι ψηλά και λιγνά πόδια. Φως φανάρι, δεν ήταν στην κουζίνα η θέση του… κ.ο.κ.»
Παιχνίδια με τους ήχους των λέξεων, με ρίμες, και κυρίως με το παράδοξο κινούν τους μηχανισμούς παραγωγής λόγου και απελευθερώνουν τη σκέψη από το προφανές.
Οι συγγραφείς, στις «Οδηγίες χρήσης» που παραθέτουν αναφέρουν τους δασκάλους αυτού του είδους γραφής. Είναι οι οραματιστές υπερρεαλιστές που πειραματίστηκαν με τα λεκτικά παιχνίδια και ίδρυσαν την ομάδα «ΟU.LI.PO» (Οuvroir de literature potentielle –Eργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας) και οι συγγραφείς του θεάτρου το παραλόγου, όπως είναι ο Ευγένιος Ιονέσκο, ο Σάμουελ Μπέκετ αλλά και ο Έντουαρντ Λιρ, ο Λιούις Κάρρολ, ο Αλφρέντ Ζαρρύ και ο Σελ Σιλβερστάιν.  Στο τέλος του βιβλίου παρατίθενται λευκές σελίδες για συγγραφή, με λίγες σκόρπιες λέξεις στην αρχή να δίνουν το ερέθισμα.
Η δημιουργική γραφή όμως δεν αφορά μόνο τη συγγραφή ιστοριών. Μία συνταγή, οδηγίες χρήσης, ένα μετεωρολογικό δελτίο ή μια αφίσα πυροδοτούν τη φαντασία, δημιουργούν μία συνθήκη, ένα παιχνίδι που μπορεί να βρίσκεται σε διάλογο με ένα βιβλίο που διαβάζει το παιδί ή όλη η οικογένεια σιωπηλά ή φωναχτά. Μια δραστηριότητα που λάτρεψαν μαθητές εργαστηρίου δημιουργικής γραφής και ζητούσαν, στη γράφουσα, να την επαναλαμβάνουμε σε κάθε συνάντηση ήταν μια αφίσα «Καταζητείται!» με καταζητούμενο τον ίδιο τους τον εαυτό. Τέτοιου είδους δραστηριότητες βρίσκονται στα 30+1 Βιβλιοπαιχνιδίσματα. Ένα για κάθε μέρα του μήνα της Παναγιώτας Στρίκου-Τομοπούλου.
Στο Έλα να φτιάξουμε μια ιστορία, ο P. Crobett απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς. Αλλά ξεφυλλίζοντάς το ο γονιός μπορεί να πάρει ωραίες ιδέες για να μεταφέρει ομαδικές δραστηριότητες δημιουργίας ιστοριών. Όπως το κλασικό όλοι σε κύκλο, «μία λέξη ο καθένας» για να φτιάξουμε την ιστορία. Ή το «δώσε τίτλο». Ένας ενήλικας μπορεί να πει ένα περιστατικό από τη ζωή του, οι άλλοι πρέπει να δώσουν ένα τίτλο. (Παραλλαγή από δραστηριότητα του βιβλίου). Ένα είναι σίγουρο, όταν ξεκινήσει κανείς το διάβασμα αυτών των βιβλίων, αρχίζει να γεννά τις δικές του ιδέες.
Δείτε και άλλα βιβλία δημιουργικής γραφής για παιδιά που κυκλοφορούν στα ελληνικά στο σχετικό άρθρο της Μ. Ντεκάστρο στον Αναγνώστη.

Αν τα παιχνίδια γραφής με χαρτί και με μολύβι ή μόνο με τα χείλη δεν είναι ικανά να κρατήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού, η οθόνη έχει πάλι τις λύσεις. Εργαλεία όπως το Storyboard οδηγούν τον συγγραφέα να φτιάξει βήμα βήμα την ιστορία του σε κόμικς επιλέγοντας εικόνες από μια πινακοθήκη χαρακτήρων, σκηνικών και καταστάσεων. Είναι διασκεδαστικό και δίνει αυτοπεποίθηση στα παιδιά γιατί μπορούν να δούνε άμεσα το αποτέλεσμα της προσπάθειάς τους εικονογραφημένο στην οθόνη. Aντίστοιχο είναι και το Storybird.

Αν θέλετε να φτιάξετε ένα ποίημα με απλές αγγλικές λέξεις, ένα «ποίημα με λέξεις-μαγνητάκια» δείτε εδώ: https://www.storyboardthat.com/
Ωραία ευκαιρία για μια μικρή εξάσκηση στα αγγλικά. Τυπώστε το ποίημα σας και εικονογραφήστε το.
Tέλος, δημιουργήστε το δικό σας βιβλιαράκι με ένα χαρτί Α4 διπλώνοντάς το στη μορφή του μικρού βιβλίου. Γράψτε την ιστορία σας χειρόγραφα ή on line. Ανταλλάξτε μεταξύ σας τα μικρά βιβλία σας.
Τελικά οι ιστορίες του εγκλεισμού μπορεί να είναι πραγματικά απελευθερωτικές.

της Ελένης Σβορώνου

INFO

• Φίλιππος Μανδηλαράς-Ελένη Κατσαμά, Ατίθασες ιστορίες. Πατάκης, 2018
• Φίλιππος Μανδηλαράς-Ελένη Κατσαμά, Αλλόκοτες ιστορίες. Πατάκης, 2018.
• Παναγιώτα Στρίκου-Τομοπούλου, εικ. Μαρκ Γουαϊνστάιν, 30+1
  Βιβλιοπαιχνιδίσματα. Ένα για κάθε μέρα του μήνα, Κέδρος, 2017.
• Pie Corbett, Έλα να φτιάξουμε μια ιστορία. 150+ δραστηριότητες δημιουργικής γραφής για παιδιά 7-12 ετών. Πατάκης, 2016.

oanagnostis.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι