Ποράιμος: Ο άγνωστος αφανισμός των Ρομά

Ποράιμος στη γλώσσα των Ρομά σημαίνει αφανισμός. Όμως η ιστορία έχει «επιλεκτική μνήμη», καθώς λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν το ολοκαύτωμα των Τσιγγάνων. Ο δικός τους Αφανισμός επισκιάσθηκε από το εβραϊκό Ολοκαύτωμα. Όπως όλα δείχνουν σε κάθε εποχή, σε κάθε μέρος τους ακολουθούσε η ίδια εχθρική αντιμετώπιση, τα ίδια στερεότυπα… Το αποκορύφωμα όλων αυτών η χιτλερική Γερμανία, που για καθαρά ρατσιστικούς λόγους τους οδήγησε στα στρατόπεδα θανάτου, επειδή οι Ναζί έκριναν ότι οι ήταν «φυλετικά κατώτεροι».

Ήταν 15 Νοεμβρίου του 1943, όταν ο αρχηγός των SS Χάινριχ Χίμλερ εξέδωσε μία διαταγή, με την οποία οι τσιγγάνοι εξομοιώνονταν με τους Εβραίους, όσον αφορά τη θέση τους στη γερμανική κοινωνία. Το αποτέλεσμα αυτής της απόφασης ήταν χιλιάδες τσιγγάνοι της Γερμανίας να οδηγηθούν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και να βρουν φρικτό θάνατο στα κρεματόρια των Ναζί.

Άλλωστε ήταν από τις προτεραιότητες του ναζιστικού καθεστώτος η υιοθέτηση πρακτικών για την ολοκληρωτική εξόντωση των Ρομά μαζί με τους Εβραίους. Και κατάφερε αυτό που ήθελε, καθώς περίπου 250.000 έως 500.000 Ρομά και Σίντι – δηλαδή το 25% με 50% του συνολικού πληθυσμού τους στην Ευρώπη τότε – δολοφονήθηκαν από τους Ναζί και τους συνεργάτες τους κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Η πληθυσμιακή αυτή ομάδα πλήρωσε το μεγαλύτερο φόρο αίματος από κάθε άλλη, αν οι δολοφονίες μελών της συγκριθούν με το συνολικό πληθυσμό της. Η εκστρατεία του Χίτλερ για τη γενοκτονία των Ρομά πληθυσμών της Ευρώπης περιελάμβανε μια ιδιαίτερα παράδοξη εφαρμογή της ναζιστικής «φυλετικής υγιεινής». Μολονότι κάποιες ομάδες Ρομά, γλίτωσαν τις διώξεις και το θάνατο, οι υπόλοιπες ομάδες είχαν την ίδια μεταχείριση με τους Εβραίους. Οι ναζιστικές κυβερνήσεις της Ουγγαρίας, της Ρουμανίας και της Κροατίας είχα τη δική τους συνεισφορά στον μακάβριο απολογισμό. Στην Ανατολική Ευρώπη, οι Τσιγγάνοι εκτοπίζονταν στα Εβραϊκά γκέτο, εκτελούνταν στα χωριά τους, και στέλνονταν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς και της Τρεμπλίνκα.

Οι εκτελέσεις των Ρομά, όπως καταγράφονται στα επίσημα αρχεία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, γίνονταν καθημερινά κατά χιλιάδες. Για παράδειγμα, στο Αουσβιτς στοιβάχτηκαν 23.000 Ρομά και πέθαναν οι 20.000. Στις 2 Αυγούστου του 1944, μέσα σε μία μέρα, οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων 2.897 άνδρες, γυναίκες και παιδιά Ρομά. Δεν απέμεινε κανένας και με αφορμή το γεγονός αυτής της μέρας έχει επιλεγεί η 2 Αυγούστου ως Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά.

Ο Margarethe Kraus ήταν έφηβη το 1943 όταν απελάθηκε από το σπίτι της στην Τσεχοσλοβακία στο Άουσβιτς. Ενώ φυλακίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, υπέμεινε σε εξαιρετική κακομεταχείριση και υποβλήθηκε σε ιατρικά πειράματα. Επέζησε το Ολοκαύτωμα, όχι όμως κι οι γονείς της. Η ιστορία της Kraus παρουσιάζεται στη νέα έκθεση στη Βιβλιοθήκη του Ολοκαυτώματος Wiener του Λονδίνου. Η έκθεση με τίτλο «Ξεχασμένα Θύματα: Η Γενοκτονία των Ρομά και των Σίντι» επιδιώκει να αποκαλύψει αυτή την συχνά αγνοημένη πτυχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. «Η γενοκτονία που σημειώθηκε εναντίον των Ρομά σε ολόκληρη την Ευρώπη ήταν μια παρόμοια πολιτική με αυτήν εναντίον της εβραϊκής κοινότητας, αλλά ήταν πιο αποσπασματική και λιγότερο συστηματική», δήλωση η επιμελήτρια της έκθεσης Barbara Warnock στο alzajeera.

Οι λεπτομέρειες από διάφορες μαρτυρίες είναι τρομακτικές. Κακομεταχείριση, πείνα, βασανιστήρια, ιατρικά πειράματα ακόμα και σεξουαλική κακοποίηση υπέστησαν κάποιοι από αυτούς. Η καθημερινότητα στο ναζιστικό στρατόπεδο ήταν απάνθρωπη και τραυματική. Τους έβγαζαν έξω τα ξημερώματα, ακόμη και το χειμώνα με πολύ χιόνι. Οι ηλικιωμένοι πάγωναν και έπεφταν νεκροί, ενώ δεν υπήρχαν κανονικές τουαλέτες αλλά απλά κουβάδες.

«Πολλές ομάδες είχαν στοχοποιηθεί από τους Ναζί, αλλά οι Εβραίοι και οι Ρομά ήταν πρώτοι στη λίστα για την προστασία της γερμανικής φυλετικής καθαρότητας», δήλωσε ο Jonathan Lee, συντονιστής επικοινωνίας στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Δικαιωμάτων των Ρομά. Και συνεχίζει: «Αυτό δεν αναγνωρίστηκε για πολύ καιρό. Oι περισσότεροι ιστορικοί και επομένως οι κυβερνήσεις και οι πολιτικοί αναφέρονται στη γενοκτονία των Ρομά, υποτηρίζοντας ότι οι Ρομά τοποθετήθηκαν σε στρατόπεδα επειδή ήταν “αντικοινωνικοί” ή “κλέφτες”».

Αυτό αντανακλά τα σύγχρονα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις κατά των Ρομά. Μια έκθεση του Ευρωπαίου Επιτρόπου για τα ανθρώπινα δικαιώματα του 2012 κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «οι Ρομά συλλογικώς στιγματίστηκαν ως εγκληματίες». Μεταξύ άλλων μέτρων για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, η έκθεση συνέστησε ότι οι «θηριωδίες του παρελθόντος κατά των Ρομά θα πρέπει να συμπεριληφθούν στα μαθήματα ιστορίας στα σχολεία».

Η διαμόρφωση των διώξεων των Ρομά και των Σίντι κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, που οφείλονται κυρίως στην αντικοινωνική συμπεριφορά τους, είχε σοβαρότατες επιπτώσεις. «Στην αρχική περίοδο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και στη δεκαετία του 1950, η αποκατάσταση τους εμποδίστηκε με την πλαστή βάση ότι δεν είχαν φυλακιστεί για φυλετικούς λόγους, αλλά επειδή ήταν εγκληματίες. Αυτό ήταν ένα τεράστιο πρόβλημα όσον αφορά την αναγνώριση και την αποκατάσταση», υπογράμμισε ο Warnock.

Η αναγνώριση είναι αργή. Ήταν δεκαετίες μετά τον πόλεμο, το 1982, που η Γερμανία αναγνώρισε ότι υπήρξε γενοκτονία των Ρομά. Το 2011, η Πολωνία ενέκρινε επισήμως τις 2 Αυγούστου ως ημέρα μνήμης για τη γενοκτονία τους. «Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί λόγοι γι’ αυτό. Ο ένας είναι απλώς προκατάληψη και άγνοια για την ιστορία μας», δήλωσε ο Ian Hancock, μελετητής των Ρόμα και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν. Ένας άλλος λόγος είναι λιγότερο προφανής. «Έχουν υπάρξει πολλά βιβλία, όχι αποκλειστικά αλλά κυρίως από Εβραίους συγγραφείς, για το Ολοκαύτωμα και την τύχη των Εβραίων. Στην περίπτωση των Ρομά, υπήρξε περιορισμένη παιδεία, έχουμε νομαδική παράδοση και παράδοση στην προφορική ιστορία, καθώς δεν μπορούσαν να γράψουν βιβλία», συμπληρώνει.

Αυτή η έλλειψη αναγνώρισης είχε σοβαρό αντίκτυπο στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος και τους απογόνους τους, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν έλαβαν καμία αποζημίωση. Αντίθετα, από το 1952, η γερμανική κυβέρνηση έχει καταβάλει πάνω από 71 δισεκατομμύρια ευρώ σε συντάξεις και κοινωνικές παροχές στους Εβραίους που υπέφεραν από το ναζιστικό καθεστώς.

Ωστόσο, η έλλειψη αναγνώρισης όσων έζησαν οι Ρομά και οι Σίντι είχε ευρύτερες επιπτώσεις. Οι Ρομά είναι η μεγαλύτερη εθνική μειονότητα της Ευρώπης, με έως και 12 εκατομμύρια να ζουν στην ήπειρο, κυρίως στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Το προσδόκιμο ζωής τους είναι 10 χρόνια λιγότερο από τους άλλους Ευρωπαίους.

Σε μια έρευνα του 2016, ένας στους τέσσερις Ρομά δήλωσε ότι ένιωσαν κοινωνικές διακρίσεις το τελευταίο έτος. Καθώς τα ακροδεξιά λαϊκιστικά κινήματα έχουν όλο και περισσότερους υποστηρικτές σε όλη την ήπειρο, ο ρατσισμός για τους Ρομά αυξάνεται. Τον Ιούνιο του 2018, ο Matteo Salvini ζήτησε μια «απάντηση στο πρόβλημα των Ρομά» και είπε: «Δυστυχώς θα πρέπει να κρατήσουμε τους ιταλούς Ρομά επειδή δεν μπορούμε να τους απελάσουμε».

Νωρίτερα φέτος στη Βουλγαρία, ο υπουργός Άμυνας και ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Krasimir Karakachanov πρότειναν μια αμφισβητούμενη πολιτική σχετικά με το ζήτημα των τσιγγάνων. Οι προτάσεις αυτές περιλαμβάνουν δωρεάν αμβλώσεις για γυναίκες Ρομά.

«Ορισμένα αλυσιδωτά γεγονότα, ιδιαίτερα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, πρέπει να αποτελούν προειδοποιητικά σημάδια για το τι θα μπορούσε να γίνει στο μέλλον», δήλωσε ο Lee.

Η αναγνώριση του τι συνέβη κατά τη διάρκεια του πολέμου είναι ένα σημαντικό βήμα, αλλά πρέπει να γίνουν περισσότερα. «Εξακολουθούμε να μην είμαστε σε θέση να τους αποζημιώσουμε για όλα αυτά που συνέβησαν. Είναι ένα πολύ σαφές, συνεχές παράδειγμα σκόπιμου αποκλεισμού. Το επιχείρημα που απλά δεν γνωρίζουμε δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιείται, επειδή οι άνθρωποι ξέρουν τι συνέβη πλέον», κατέληξε ο Hancock.

Το «ποτέ ξανά» δεν είναι πια δεδομένο. Η επιλογή της παρουσίασης του Ολοκαυτώματος των Ρομά ως λησμονημένου γεγονότος δεν είναι αθώα ούτε τυχαία, αλλά υπονοεί μια σειρά από ερωτήματα, τα οποία αξίζει να επανεξεταστούν…

Μάρθα Κίσκιλα 

tvxs.gr

Σχετικά: Ποράιμος (Porrajmos): Ο Αφανισμός των Τσιγγάνων
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι