Ο Φώτης, τα φαντάσματα και το χρυσό σπαθί remember your childhood fears?

remember your childhood fears?

"Κάθε βράδυ η ίδια ιστορία. Μόλις αρχίσει να νυχτώνει, ο Φώτης γίνεται ανήσυχος, ρωτά πότε θα πρέπει να κοιμηθεί, πότε θα μπει στο κρεβάτι. Πρέπει να ξαπλώσω μαζί του μέχρι να κοιμηθεί, κι όταν φύγω τότε σκεπάζεται μέχρι ψηλά πάνω, ιδρώνει, συχνά κλαίει στο κρεβάτι. 
 

Το ξέρω, φοβάται. Όμως τι; 

Και δεν είναι μόνο αυτό. Δεν ανεβαίνει τις σκάλες μόνος του, δεν μένει λεπτό σ' ένα δωμάτιο μόνος. Κι αυτός ο διάδρομος, πως τον τρομάζει!" 

Είναι τα πρώτα λόγια της μητέρας του εξάχρονου Φώτη. Είναι ένα αγόρι, που με κοιτά χαμογελώντας. Τα μαύρα του μάτια προδίδουν εξυπνάδα και περιέργεια. Μιλά για το σχολείο και τους φίλους του, δείχνοντας ότι τ' αγαπά, ότι του αρέσουν. Το πρόσωπο του και η συμπεριφορά του αλλάζουν όταν μου μιλά για τους βραδινούς του φόβους. Βλέπεις τότε ότι τα καθαρά του μάτια σκοτεινιάζουν, ότι η φωνή του δεν είναι σίγουρη και ζωντανή, κι ότι στριφογυρίζει στην καρέκλα του.

Σε κάποια συνάντηση μας, μου μιλά γι' "αυτά". Αυτά, είναι οι φόβοι του. Φαντάσματα, ντυμένα με μακριά πράσινα και μαύρα ρούχα, τις περισσότερες φορές χωρίς πρόσωπα, να κατεβαίνουν τη σκάλα σαν αυτός ανεβαίνει, να περπατούν στο διάδρομο βγαίνοντας από το ερμάρι, να μπαίνουν από το παράθυρο στο δωμάτιο του. Κι αυτός να παγώνει και να μη μπορεί να κάνει τίποτα, νιώθοντας τόσο μικρός. Κι όμως, σε κάποιο μας παιγνίδι, ο Φώτης βρίσκει τη λύση: "Ξέρεις", μου λέει, και τα μάτια του λάμπουν και πάλι, "ξέρω τι θα κάνω. Νομίζεις ότι ο αδελφός μου και οι γονείς μου θα γελούσαν, αν το βράδυ στο κρεβάτι έπαιρνα μαζί μου το χρυσό μου σπαθί, που πήρα δώρο τα Χριστούγεννα; Τότε δεν θάμουν μόνος με τα φαντάσματα, και θάνιωθα δυνατός".

Ο Φώτης, χάρη στη ζωντάνια του, στο χρυσό σπαθί και την κατανόηση των γονιών του, που δε γέλασαν, σε μερικές βδομάδες δε φοβόταν πια τα φαντάσματα. Χαρούμενος λέει: "Φαίνεται με φοβήθηκαν και δεν έρχονται πια".  

Και το χρυσό σπαθί είναι και πάλι ανάμεσα στ' άλλα του παιγνίδια. 

Ποιές είναι οι μορφές των φόβων στα παιδιά;

 Στη νηπιακή ηλικία οι φόβοι είναι στενά συνδεδεμένοι με τη σχέση του παιδιού και της μητέρας και την εξάρτηση του απ' αυτή. Το παιδί αρχίζει να κάνει τα πρώτα βήματα "ανεξαρτησίας". Αρχίζει να λέει "εγώ" και να κατανοεί τον εαυτό σαν ξέχωρο άτομο. Είναι "κάποιος". Όμως ταλαντεύεται μεταξύ αυτής της νέας ανεξαρτησίας και της επιστροφής στη μητέρα. Κάνει θαρραλέα βήματα μακριά από τη μητέρα, λέγοντας "είμαι κάποιος", αρκεί όμως κάποια κίνηση της μητέρας ή η εμφάνιση κάποιου άλλου για να τρέξει και πάλι στην αγκαλιά της. 

Κάποιο τυχαίο γεγονός είναι δυνατό σ' αυτή τη φάση να τρομάξει το παιδί και να δημιουργήσει κάποιο φόβο σαν αντίδραση. Πολλοί γονείς γνωρίζουν το κλάμα στην πόρτα του νηπιαγωγείου, ή και τα προβλήματα ύπνου, "δεν πάω μόνος", ή τα κλάματα κατά τη διάρκεια της νύκτας και τις νυχτερινές επισκέψεις στο κρεβάτι των γονιών.

Στην προσχολική ηλικία, αλλά και σχολική, εμφανίζονται φόβοι για διάφορα αντικείμενα ή καταστάσεις. Π.χ. σκύλους, γιατρούς, σκοτάδι. Εδώ είναι βασικό να ξεχωρίσουμε μεταξύ του φόβου, γιατί κάτι συνέβη πραγματικά, δηλαδή το παιδί είχε κάποια άσχημη εμπειρία με το αντικείμενο/κατάσταση και του "εικονικού" φόβου, αν το παιδί μεταφέρει κάποια εσωτερική σύγκρουση του πάνω σε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση, στην προσπάθεια του να γίνει κύριος του προβλήματος. Σ' αυτή την ηλικία είναι δυνατό το βράδυ μια με δυο ώρες, αφού τα παιδιά κοιμηθούν και μετά, να φωνάξουν τρομαγμένα. Είναι ανάστατα, κλαίνε, έχουν τα μάτια ανοιχτά χωρίς όμως νάναι εντελώς ξύπνια. Ηρεμούν γρήγορα και ξανακοιμούνται. Τα επεισόδια αυτά είναι δυνατό να επαναληφθούν δυο και τρεις φορές το βράδυ. Τα παιδιά δεν θυμούνται το επόμενο πρωινό, τι συνέβη το βράδυ.

Μια άλλη συχνή μορφή φόβου σ' αυτή την περίοδο, είναι και η άρνηση των παιδιών να πάνε σχολείο. Υπάρχουν τρεις διαφορετικές μορφές.
1. Η σχολική φοβία, που είναι ο φόβος του αποχωρισμού.
2. Ο φόβος για το σχολείο, που' χει να κάνει με μαθησιακά και κοινωνικά προβλήματα στο χώρο του σχολείου.
3. Το σκασιαρχείο, συνδεδεμένο τόσο με μαθησιακά προβλήματα, αλλά και με αντικοινωνική συμπεριφορά.

Προς το τέλος της δημοτικής ηλικίας και στην εφηβεία είναι δυνατό να εμφανιστούν φόβοι που είναι στενά συνδεδεμένοι με τη ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη των παιδιών. Εκδηλώνονται με φόβους για το σκοτάδι, κλέφτες, φόβο θανάτου. Αυτοί οι φόβοι είναι δυνατό να οδηγήσουν συχνά σε αναγκαστικές πράξεις, όπως συνεχή τακτοποίηση πραγμάτων και τελετουργίες.

Ημερομηνία 19/06/2003

Στη νηπιακή ηλικία οι φόβοι είναι στενά συνδεδεμένοι με τη σχέση του παιδιού και της μητέρας και την εξάρτηση του απ' αυτή. Το παιδί αρχίζει να κάνει τα πρώτα βήματα "ανεξαρτησίας". Αρχίζει να λέει "εγώ" και να κατανοεί τον εαυτό σαν ξέχωρο άτομο. Είναι "κάποιος". Όμως ταλαντεύεται μεταξύ αυτής της νέας ανεξαρτησίας και της επιστροφής στη μητέρα. Κάνει θαρραλέα βήματα μακριά από τη μητέρα, λέγοντας "είμαι κάποιος", αρκεί όμως κάποια κίνηση της μητέρας ή η εμφάνιση κάποιου άλλου για να τρέξει και πάλι στην αγκαλιά της. Κάποιο τυχαίο γεγονός είναι δυνατό σ' αυτή τη φάση να τρομάξει το παιδί και να δημιουργήσει κάποιο φόβο σαν αντίδραση. Πολλοί γονείς γνωρίζουν το κλάμα στην πόρτα του νηπιαγωγείου, ή και τα προβλήματα ύπνου, "δεν πάω μόνος", ή τα κλάματα κατά τη διάρκεια της νύκτας και τις νυχτερινές επισκέψεις στο κρεβάτι των γονιών.

Στην προσχολική ηλικία, αλλά και σχολική, εμφανίζονται φόβοι για διάφορα αντικείμενα ή καταστάσεις. Π.χ. σκύλους, γιατρούς, σκοτάδι. Εδώ είναι βασικό να ξεχωρίσουμε μεταξύ του φόβου, γιατί κάτι συνέβη πραγματικά, δηλαδή το παιδί είχε κάποια άσχημη εμπειρία με το αντικείμενο/κατάσταση και του "εικονικού" φόβου, αν το παιδί μεταφέρει κάποια εσωτερική σύγκρουση του πάνω σε ένα αντικείμενο ή μια κατάσταση, στην προσπάθεια του να γίνει κύριος του προβλήματος. Σ' αυτή την ηλικία είναι δυνατό το βράδυ μια με δυο ώρες, αφού τα παιδιά κοιμηθούν και μετά, να φωνάξουν τρομαγμένα. Είναι ανάστατα, κλαίνε, έχουν τα μάτια ανοιχτά χωρίς όμως νάναι εντελώς ξύπνια. Ηρεμούν γρήγορα και ξανακοιμούνται. Τα επεισόδια αυτά είναι δυνατό να επαναληφθούν δυο και τρεις φορές το βράδυ. Τα παιδιά δεν θυμούνται το επόμενο πρωινό, τι συνέβη το βράδυ.

Μια άλλη συχνή μορφή φόβου σ' αυτή την περίοδο, είναι και η άρνηση των παιδιών να πάνε σχολείο. Υπάρχουν τρεις διαφορετικές μορφές.
1. Η σχολική φοβία, που είναι ο φόβος του αποχωρισμού.
2. Ο φόβος για το σχολείο, που' χει να κάνει με μαθησιακά και κοινωνικά προβλήματα στο χώρο του σχολείου.
3. Το σκασιαρχείο, συνδεδεμένο τόσο με μαθησιακά προβλήματα, αλλά και με αντικοινωνική συμπεριφορά.

Προς το τέλος της δημοτικής ηλικίας και στην εφηβεία είναι δυνατό να εμφανιστούν φόβοι που είναι στενά συνδεδεμένοι με τη ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη των παιδιών. Εκδηλώνονται με φόβους για το σκοτάδι, κλέφτες, φόβο θανάτου. Αυτοί οι φόβοι είναι δυνατό να οδηγήσουν συχνά σε αναγκαστικές πράξεις, όπως συνεχή τακτοποίηση πραγμάτων και τελετουργίες.

Ποιοι είναι οι λόγοι των παιδικών φόβων και πως αντιμετωπίζονται;

* Οι παιδικοί φόβοι μπορούν να εξελιχτούν ξαφνικά, από το "τίποτα".
* Συχνά, όμως, εμφανίζονται σε παιδιά ευαίσθητα, παιδιά που αντιδρούν σε καινούργιες καταστάσεις. Δηλαδή, ένας βασικός παράγοντας στη δημιουργία τους ή μη είναι το ταμπεραμέντο του παιδιού.
* Περιβαλλοντικές αλλαγές, όπως κάποια αρρώστια, θάνατος, χωρισμός, επηρεάζουν το παιδί.
* Η αναπτυξιακή ηλικία του παιδιού, παίζει σημαντικό ρόλο, στη δημιουργία φόβων. Υπάρχουν λιγότερο και περισσότερο ευαίσθητες περίοδοι.
* Προεμπειρίες του παιδιού είναι δυνατό να επηρεάσουν θετικά, έτσι ώστε κάποιος φόβος να ξεπεραστεί γρήγορα, ή αρνητικά και νάχουμε κάποια χρόνια κατάσταση.
* Οι οικογενειακές σχέσεις, το πώς η οικογένεια αντιμετωπίζει προβλήματα, πώς δρα σαν μοντέλο για το φόβο, παίζει όχι μόνο σημαντικό ρόλο αιτιολογικά, αλλά θεραπευτικά και προγνωστικά.

Πώς πρέπει να αντιμετωπίσουμε το παιδί που φοβάται:
* Οι φόβοι της προσχολικής ηλικίας εξαφανίζονται τόσο εύκολα όσο και όταν εμφανίζονται.
* Τα παιδιά ζητούν κατανόηση, μη γελάσετε με τους φόβους ή τις αντιδράσεις τους.
* Σε μερικές περιπτώσεις είναι καλά να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό. Συνήθως μια καλή καθοδήγηση των γονιών ή μια συνομιλία με το παιδί αρκεί. 

Ιουλιέτα Λαούρη, Παιδοψυχίατρος