Ελύτης: ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ οι Τρεις Ιεράρχες

Το κείμενο που ακολουθεί έχει μια έκταση που, με μια πρώτη ματιά, κουράζει. Δεν ήταν εύκολο όμως να γίνει μικρότερο. Πρόκειται για πράγματα που ανακαλύψαμε την χρονιά που μας πέρασε και για μας ήταν αποκάλυψη. 

Τρεις Ιεράρχες, Ναός Αγίου Γεωργίου Παλαιού Ωρωπού,
α΄ μισό 13ου αιώνα, 2,15χ2,32 μ.

Όσοι έχετε κουράγιο διαβάστε το μέχρι τέλους.

Εορτή Τριών Ιεραρχών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο

Την προσφορά των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής Παιδείας στην Εκκλησία, επέλεξε να αναπτύξει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος, χθες εορτή των Τριών Ιεραρχών.

«Πρέπει κάποτε να τονισθεί και η εισφορά της θύραθεν σοφίας και των γραμμάτων, μάλιστα των ελληνικών, εις την Εκκλησίαν», είπε ο κ. Βαρθολομαίος κατά τη διάρκεια της ημέρας των Τριών Ιεραρχών, που τιμήθηκε με παραδοσιακή μεγαλοπρέπεια, στο Φανάρι.

«Η Εκκλησία, ήδη, από τους Αποστόλους, οι οποίοι είναι σφάλμα να εκλαμβάνονται όλοι συλλήβδην ως αγράμματοι, εδέχθη πλουσίως την ευεργετικήν επίδρασιν των ελληνικών γραμμάτων και της ελληνικής φιλοσοφίας. Ο απόστολος λ.χ. και ευαγγελιστής Ιωάννης, ο Θεολόγος, ήτο άριστος γνώστης της Πυθαγορείου φιλοσοφίας και ενήμερος της ελληνικής σκέψεως, δια μέσου του μεγάλου ελληνιστού φιλοσόφου, Φίλωνος».

Συνεχίζοντας «Η περί του λόγου θεολογία του, η εκφραζομένη εις τον πρόλογον του Ευαγγελίου του, προϋποθέτει την αντίστοιχον περί λόγου φιλοσοφίαν του Πλάτωνος και του Φίλωνος. Ο απόστολος Παύλος είχεν αρίστην ελληνικήν παιδείαν. Οι Απόστολοι Πέτρος και Ανδρέας είχον θαυμασίαν ελληνομάθειαν, όπως άλλωστε προδίδουν αι δύο Καθολικαί Επιστολαί του πρώτου. Το ίδιον και ο Ευαγγελιστής Λουκάς, ο οποίος επιπροσθέτως ήτο και ιατρός», τόνισε ο Οικουμενικός Πατριάρχης.

Ακόμη ο κ. Βαρθολομαίος αναφέρθηκε και σε νεότερους συγγραφείς και Πατέρες «μέχρι και Φωτίου του Μεγάλου και μέχρι Νικοδήμου του Αγιορείτου και Νεκταρίου Πενταπόλεως».

Την 30η Ιανουαρίου τιμούμε τρία λαμπρά πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας, τους τρεις Ιεράρχες : Το Βασίλειο το Μέγα, το Γρηγόριο το Θεολόγο και τον Ιωάννη το Χρυσόστομο. Η μέρα αυτή έχει καθιερωθεί σαν γιορτή της Ορθοδοξίας, της παιδείας και των γραμμάτων, των δασκάλων και των μαθητών. Γιατί όμως η μνήμη τους τιμάται σαν γιορτή της Παιδείας, των γραμμάτων, των δασκάλων και των μαθητών;

Οι τρεις Ιεράρχες υπήρξαν από τους πιο μορφωμένους ανθρώπους της εποχής τους. Κατάγονταν από εύπορες οικογένειες και σπούδασαν με ξακουστούς δασκάλους στις πιο φημισμένες σχολές του καιρού τους. 

Ήταν και οι τρεις σοφοί. 

Αγάπησαν τα γράμματα και τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων. 

Έγιναν μεγάλοι - πολύ μεγάλοι - δάσκαλοι, και σπουδαίοι ρήτορες, όμως έζησαν απλή ζωή. Αφιέρωσαν τη ζωή τους 

1. στο Χριστό που για την αγάπη Του απαρνήθηκαν τιμές, δόξες και υλικές απολαύσεις και 
2. στους φτωχούς και δυστυχισμένους συνανθρώπους τους, μοιράζοντας τα πάντα σ’ αυτούς και φροντίζοντας πάντα γι’ αυτούς.

Η αναφορά μας στη ζωή τους επιδιώκει να προσεγγίσει το έργο τους, όχι από την κλασσική σκοπιά του βίου των Αγίων, αλλά από την σχέση τους με τα γράμματα.

Και οι τρεις, ζουν την ίδια περίοδο της ιστορίας, τον 4ο αιώνα μ.Χ., μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο και σημαντική για την ανθρωπότητα στις εξελίξεις της.

 ΑΠΕ - Romfea.gr 31.01.09

Άγιος Βασίλειος ο Μέγας, 330 μ.Χ.-379 μ.Χ, επίσκοπος Καισαρείας

Την εγκύκλια παιδεία έλαβε από τον πατέρα του ο οποίος ήταν διδάσκαλος, Κατόπιν η ανάγκη του για περαιτέρω μόρφωση τον έφερε στην Κωνσταντινούπολη, όπου φοίτησε κοντά στο γνωστό δάσκαλο της εποχής Λιβάνιο και επακόλουθα στην Αθήνα (352).

Ο Άγιος συγκαταλέγεται ανάμεσα στους ελάχιστους πανεπιστήμονες της εποχής του καθώς σπούδασε σχεδόν όλες τις τότε γνωστές επιστήμες, όπως ελληνικά, φιλοσοφία, θεολογία, νομική, ιατρική, αστρονομία.

Στην Αθήνα γνωρίστηκε με το Γρηγόριο από την Καππαδοκία (τον μετέπειτα Γρηγόριο το Θεολόγο) αναπτύσσοντας μία μεγάλη φιλία, εγγράφηκε στη σχολή του Χριστιανού φιλοσόφου Προαιρεσίου και παρακολούθησε τη διδασκαλία του καθώς και τη διδασκαλία άλλων φιλοσόφων όπως ο Ιμέριος.

Υπήρξε θαυμαστής του μεγάλου αλεξανδρινού φιλοσόφου Ωριγένη.

Συγγραφικό έργο

• Δογματικά συγγράμματα. α) "Ανατρεπτικός του Απολογητικού του δυσσεβούς Ευνομίου". β) "Προς Αμφιλόχιον, περί του Αγίου Πνεύματος".
• Ασκητικά συγγράμματα. α) "Τα Ηθικά". β) "Όροι κατά πλάτος". 55 κεφάλαια. γ) "Όροι κατ’ επιτομήν". Περιέχει 313. δ) "Περί πίστεως". ε) "Περί κρίματος". στ) "Περί της εν παρθενία αληθούς αφθορίας".
• Ομιλίες. Ορισμένες από τις ομιλίες του είναι: α) "Εις την Εξαήμερον". (Συλλογή 9 ομιλιών. Οι οικολογικές αναφορές της, είναι εκπληκτικά … «σημερινές») β) "Εις του Ψαλμούς". Συλλογή 18 ομιλιών. γ) "Περί του ουκ έστιν αίτιος του κακού ο Θεός". δ) "Περί πίστεως". ε) "Κατά Σαβελλιανών, Αρείου και Ανομοίων". στ) "Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων". Το διασημότερο από τα κείμενα του Βασιλείου, στο οποίο πραγματοποιεί προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ χριστιανικής και κλασσικής παιδείας. Αριστούργημα. ζ) "Προτρεπτικός εις το άγιον βάπτισμα". η) "Εις το πρόσεχε σεαυτώ". θ) "Προς Πλουτούντας". ι) "Εν λιμώ και αυχμώ". ια) "Εις την μάρτυρα Ιουλίτταν και περί ευχαριστίας".
• Επιστολές. Σώζονται 365 επιστολές με το όνομα του Μεγάλου Βασιλείου, που καλύπτουν την εικοσαετία από την επιστροφή του στην Καισάρεια από την Αθήνα έως και το θάνατό του.

Έργο: Μέγας κοινωνικός εργάτης. "Έχτισε την περίφημη «Βασιλειάδα». Μέγας οργανωτής της μοναστικής ζωής και πατέρας του μοναχισμού στη Μ. Ασία. Μέγας Θεολόγος και συγγραφέας. Έγραψε επί πλέον τα «'Ασκητικά», την «Θεια Λειτουργία», ή οποία φέρει το όνομα του και τελείται 10 φορές το χρόνο). Μέγας υπερασπιστής της αλήθειας της πίστης. Υπερασπίστηκε σθεναρά την 'Ορθοδοξία έναντι της κρατικής βίας και αυθαιρεσίας των βασιλέων Ιουλιανού και Ουάλη
 

Ανακηρύχτηκε Μέγας από τον λαό. Μοναδικό περιστατικό στην ιστορία.

Ο Βασίλειος, πανεπιστήμων, γιατρός, δικηγόρος, ρήτορας, σπούδασε στην Ακαδημία Πλάτωνος. Τα είχε όλα στη ζωή του και τα απαρνήθηκε προσφέροντας τον εαυτό του στην υπηρεσία του ανθρώπου. Συμφοιτητής στην Αθήνα του Ιουλιανού, μετέπειτα αυτοκράτορα, του γνωστού Ιουλιανού του Παραβάτη, μπορούσε να τριγυρνάει στην αυτοκρατορική αυλή αλλά προτίμησε να ανακουφίζει τον πόνο του ανθρώπου στα βάθη της ελληνικής Ασίας, κρατώντας για τον εαυτό του, το ράσο του και την αρρώστια του που ούτε 50 χρονών τον απομάκρυνε από το ποίμνιο του. Είναι ο Αι Βασίλης όλων μας.

Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, 329 μ.Χ. - 390 μ.Χ, Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης

Ο πατέρας του, ήταν ένας πολύ πλούσιος άρχοντας της Ναζιανζού. Κατείχε μεγάλη θέση στον δημόσιο βίο και ανήκε σε μια ιουδαίο-εθνική αίρεση.

Σπουδαίες ήταν οι προσπάθειες των γονέων αυτού να μορφώσουν και να εμφυσήσουν στον πρωτότοκο υιό τους την αγάπη προς τα γράμματα. Ο Γρηγόριος, χάρη στην δυνατότητα που είχε ο πατέρας του, έκανε λαμπρές σπουδές. Σπούδασε σε όλα τα τότε μεγάλα κέντρα πολιτισμού: τη Ναζιανζό, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, την Καισάρεια της Παλαιστίνης, την Αντιόχεια, την Αλεξάνδρεια, την Αθήνα. Η Ρώμη δεν είχε τότε κάτι αξιόλογο για τους Έλληνες. Στις πόλεις αυτές μελέτησε τις πλουσιότερες βιβλιοθήκες και άκουσε τους σοφότερους διδασκάλους, μεταξύ των οποίων τον Δίδυμο τον Τυφλό, που τότε διηύθυνε τη θεολογική σχολή της Αλεξάνδρειας και τους φιλόσοφους Θεσπέσιο στην Καισάρεια και Ιμέριο και Προαιρέσιο στην Αθήνα. Αυτό που τελικά βρήκε κατά την διάρκεια των σπουδών του ήταν ένα «Βασίλειο». Ο τρόπος με τον οποίο αναφέρει το γεγονός της φιλίας του με τον Άγιο Βασίλειο, Αρχιεπίσκοπο Καισαρείας, ήταν μεγαλύτερο εύρημα και από ένα ολόκληρο βασίλειο. Όταν τελείωσε τις σπουδές του ο Γρηγόριος, ήταν ηλικίας 30 ετών.

 
Ο αυτοκράτορας τον ενθρονίζει Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη, δεν διστάζει όμως να παραιτηθεί από τον πατριαρχικό Θρόνο, βάζοντας τέλος στην ταραχή και τη διχόνοια και επιφέρει την , ειρήνη στη ζωή της 'Εκκλησίας.

Αποσύρεται από την δημόσια δράση και αφιερώνει τον υπόλοιπο χρόνο της ζωής του στη συγγραφή Θεολογικών έργων και των αξεπέραστων χριστιανικών ποιημάτων του. Έγραψε 407 ποιήματα, με 20.000 στίχους!!

Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος,
354 μ.Χ.-407 μ.Χ., Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης

Γεννήθηκε στην Αντιόχεια της Συρίας και γονείς του ήταν ο στρατηγός Σεκούνδος και μητέρα του η Ανθούσα. Η μητέρα του, χήρεψε στα 20 της χρόνια, όταν ο Ιωάννης ήταν μόλις λίγων μηνών. Τα πρώτα γράμματα τα διδάχθηκε από τη μητέρα του. Ήταν ευφυέστατο μυαλό και σπούδασε πολλές επιστήμες στη      σχολή του Λιβάνιου, δάσκαλου και πολυγραφότατου συγγραφέα στην Αντιόχεια, ρητορική και του Ανδραγαθίου, φιλοσοφία. Χαρακτηριστικό της ρητορικής του δεινότητας, που από τότε ανέπτυξε, ήταν και ο λόγος του δασκάλου του, ο οποίος ήθελε τον Ιωάννη για συνεχιστή του έργου του στη σχολή. Ο Λιβάνιος υπήρξε ρήτορας και σοφιστής της Ύστερης Αρχαιότητας (4ος αι. μ.Χ.). Έμεινε γνωστός για το κλασικιστικό του ύφος και για τη νοσταλγία του για το κλασικό παρελθόν και τον παγανιστικό κόσμο που χανόταν. Υπήρξε ο πολυγραφότερος συγγραφέας της αρχαιότητας. Είχε πολλούς μαθητές, μεταξύ αυτών ο φιλόσοφος Αιδέσιος, ο Μέγας Βασίλειος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Γεννήθηκε το 314 μ.Χ στην Αντιόχεια και σπούδασε στην Αθήνα. Εργάστηκε ως δάσκαλος ρητορικής και φιλοσοφίας στην Κωνσταντινούπολη και τη Νικομήδεια. Επέστρεψε στην Αντιόχεια το 354 όπου ίδρυσε σχολή η οποία επί 40 χρόνια είχε τη μεγαλύτερη φήμη στην αυτοκρατορία. Πέθανε το 392 ή 393 μ.Χ. στην Αντιόχεια.

Ο Ιωάννης, επίσης ακολούθησε θεολογικές σπουδές δίπλα στον Καρτέριο και το Διόδωρο Ταρσού, στο λεγόμενο Ασκητήριο, τη μεγάλη θεολογική σχολή της Αντιόχειας. Στην Αθήνα γνώρισε και τον αγαπημένο του φίλο Βασίλειο. Σπούδασε συνήγορος και άσκησε το δικηγορικό επάγγελμα “δεινός ων λέγειν και πείθειν”. Εγκατέλειψε την δικηγορία και όταν έφυγε από τη ζωή και η μητέρα του, αποσύρθηκε στην έρημο σε ένα από τα πολλά μοναστήρια στα γύρω βουνά της Αντιόχειας για πέντε χρόνια ακολουθώντας τον μοναχισμό, κάτι που προκάλεσε μεγάλη έκπληξη στους Αντιοχείς.

Ιδρύει ιδρύματα, πτωχοκομεία, γηροκομεία, ενώ καθιερώνει συσσίτιο. Εκλέγεται, παρά τη Θέληση του Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Έτρεφε καθημερινά στην Κων/πολη (7000) επτά χιλιάδες απόρους. Καταγγέλλει την αυτοκράτειρα, τον Πρωθυπουργό για τον έκλυτο βίο τους και φυσικά διώκεται, εξορίζεται.

Ο αγώνας για τη διαφθορά στην Εκκλησία. Ο Ιωάννης αγωνίστηκε για την εξυγίανση των εκκλησιαστικών πραγμάτων που βρισκόταν τότε σε μεγάλη κατάπτωση και διαφθορά. Έλαβε δραστικά μέτρα εναντίον: 

1. των «βαλαντιοσκόπων», των κληρικών δηλαδή εκείνων που πλούτιζαν από την ιερατική τους ιδιότητα, 
2. των «κολάκων και παρασίτων», όσων κληρικών δηλαδή απολάμβαναν την κοσμική ζωή, 
3. των «κοιλιοδούλων», όσων δηλαδή ζούσαν αργόσχολα, με έμφαση στις απολαύσεις και 
4. εκείνων που ζούσαν με «συνεισάκτους», δηλαδή τους μοναχούς ή επισκόπους που συζούσαν με τις θεωρούμενες «αδελφές» τους. 

Έλαβε μέτρα, επίσης, για την ηθική κάθαρση των ταγμάτων των χηρών και των διακονισσών. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην καθαρότητα του βίου και ήταν αμείλικτος με τους ιερείς, διακόνους και μοναχούς που αποδεικνύονταν ανάξιοι, ενώ τους αδιόρθωτους τους απέβαλε παντελώς από τις τάξεις του κλήρου. Μάλιστα, δεν δίστασε να απολύσει 13 επισκόπους ως «σιμωνιακούς» και ανάξιους και να τους αντικαταστήσει με ικανούς και ευσεβείς, υποστηρίζοντας ότι «εάν ο κλήρος που είναι το άλας της γης, παρουσιάζει έκλυτο βίο, πώς θα ζητήσουμε από το ποίμνιο να ζει άγιο και κατά Χριστόν βίο;»

Συγγραφέας. Τα έργα του φτάνουν τις (2000) δυο χιλιάδες. Σώθηκαν 238 επιστολές, 1.000 ομιλίες θαυμάσιας ρητορικής τέχνης και λογής μελέτες. Το έργο του ιερού άνδρα καλύπτει 18 τόμους στην Patrologia Graeca του Migne.

Θεωρείται ένας από τους τρεις μεγαλύτερους ρήτορες της Ιστορίας μαζί με τον Δημοσθένη και τον Κικέρωνα.

Δεν φτάνει μια ζωή να εξαντλήσει κανείς, το έργο των τριών αυτών ανδρών, των τριών Ιεραρχών, των ανθρώπων που εκείνη την εποχή, μαζί με άλλους σπουδαίους, ανέλαβαν να ενώσουν ένα κόσμο που χανόταν με ένα νέο κόσμο που είχε ανατείλει και κατάφεραν να τον στεριώσουν για να έχουμε αυτό που εμείς σήμερα λέμε δυτικό πολιτισμό.

Άνθρωποι, ευφυείς, περισπούδαστοι, πανεπιστήμονες, πλούσιοι, επέλεξαν να ταυτίσουν τον λόγο τους με το έργο τους, με τίμημα την ζωή τους. Είχαν επιλογή, η ζωή τους προσέφερε απλόχερα τα κάλλη της και αυτοί επέλεξαν να υπηρετήσουν τον άνθρωπο και τον Άνθρωπο. Πριν την παγκοσμιοποίηση, οι άντρες αυτοί εισήγαγαν την έννοια της οικουμενικότητας με την ζωής τους, λόγο και έργο. Γεννημένοι σε οικουμενικό περιβάλλον και μορφωμένοι κοντά στους εθνικούς και Ιουδαίους διδασκάλους της εποχής τους, ένοιωσαν την οικουμενικότητα του μηνύματος της εκκλησίας του Χριστού στην ίδια τους την υπόσταση. Αυτοί ένωσαν την ανατολή με τη δύση, τον αρχαίο κόσμο με το νέο κόσμο του Χριστιανισμού. Μίλησαν για το Θεό και Κύριο όλων, σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από καταγωγή, φύλο, χρώμα, κοινωνική θέση.
 

Αγάπησαν την ελληνική φιλοσοφία και υπηρέτησαν το συμπλήρωμα της: Αγαπάτε αλλήλους.