Κακοποίηση παιδιών: ποιες μορφές παίρνει και τρόποι παρέμβασης

Τι θεωρούμε σήμερα με τον όρο «κακοποίηση παιδιών»;  Η κακοποίηση των παιδιών είναι ένα θέμα που απασχολεί την κοινωνία μας. Η βίαιη συμπεριφορά αυτού του είδους μόνο σχετικά πρόσφατα έχει εξεταστεί σοβαρά, αν και τα παιδιά είναι το αντικείμενο βίας και εκμετάλλευσης για αιώνες.

Η παιδική κακοποίηση έχει πολλές μορφές:  μπορεί να είναι παραμέληση (όταν οι γονείς αγνοούν τις ανάγκες του παιδιού), σωματική (ηθελημένη τιμωρία, τον μη τυχαίο τραυματισμό ή θάνατο ενός παιδιού, το να τίθεται η ασφάλεια του παιδιού σε πραγματικό κίνδυνο), σεξουαλική (συμπεριλαμβάνει διάφορες μορφές σεξουαλικής παραβίασης, όπως επίδειξη, ασέλγεια, βιασμός, αιμομιξία, παιδοφιλία, και παιδεραστία μεταξύ άλλων), και συναισθηματική (τα μηνύματα που λαμβάνει το παιδί πως είναι ανάξιο να αγαπηθεί, ότι έχει ως σκοπό του να ικανοποιήσει τις ανάγκες των άλλων και ο εξαναγκασμός του παιδιού να συμμετέχει σε παράνομες δραστηριότητες).

Τα σημάδια
Ποια είναι τα σημάδια που μαρτυρούν πως ένα παιδί κακοποιείται:  Το παιδί θύμα συνήθως δε φέρει ορατές σωματικές κακώσεις, συνεπώς η σεξουαλική του κακοποίηση γίνεται αντιληπτή μέσα από χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του. Το θλιμμένο και απομονωμένο παιδί, το παιδί με παραβατική συμπεριφορά και επιθετικότητα, γενικότερα το παιδί με έντονα προβληματική συμπεριφορά ενδέχεται να έχει τραυματικές εμπειρίες μέσα στην οικογένεια, όχι όμως απαραίτητα σεξουαλικής κακοποίησης.

Επίσης, συνωδά χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα στιγματισμού, αίσθηση απομόνωσης, δυσκολία ανάπτυξης στενών διαπροσωπικών σχέσεων, κ.α.  Ως έφηβοι τα παιδιά-θύματα παρουσιάζουν μεγάλο ποσοστό πρώιμων σεξουαλικών επαφών, εγκυμοσύνης, σχέσεων με πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους χωρίς προφυλάξεις, κ.α.  Τέλος, τα κακοποιημένα παιδιά συχνά γίνονται οι ίδιοι κακοποιητικοί γονείς, διαιωνίζοντας έτσι τον κύκλο της κακοποίησης.
Τα χαρακτηριστικά του δράστη από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία είναι άτομα γνώριμα στο παιδί, στα οποία δείχνει εμπιστοσύνη.  Ειδικότερα, ο πατέρας δράστης έχει δυσκολίες να ελέγξει τις παρορμήσεις του, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, φτωχή ικανότητα για ενσυναίσθηση και είναι κοινωνικά απομονωμένος.

Η παρέμβαση σε περιπτώσεις κακοποίησης ξεκινάει από τη στιγμή που γίνεται η καταγγελία στις αρμόδιες αρχές της εισαγγελίας και το παιδί απομακρύνεται από το παθογόνο περιβάλλον. ‘Έπειτα το παιδί αφού γίνουν οι απαραίτητες εξετάσεις, φιλοξενείται σε κάποιο ξενώνα έως ότου αποφασιστεί αν θα επιστρέψει στην οικογένεια ή αν θα δοθεί για υιοθεσία.  Αυτό που είναι σίγουρο, είναι η ανάγκη της ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης με την βοήθεια κάποιου εξειδικευμένου ψυχολόγου σε θέματα κακοποίησης.

Προληπτικά
Η μέγιστη πιθανότητα για να αποτρέψουμε τη βία στην κοινωνία είναι να ανατραφούν παιδιά που απορρίπτουν τη βία ως μια μέθοδο επίλυσης προβλήματος,  και τα οποία πιστεύουν στο δικαίωμα του ατόμου να αναπτυχθεί σε ένα ασφαλές περιβάλλον.  Η πρόληψη της κακοποίησης των παιδιών πρέπει να εντοπιστεί σε διάφορα επίπεδα:

Η αρχική πρόληψη είναι ευθύνη και στόχος ώστε να μην ξεκινήσει καν η κακοποίηση.  Μέρος αυτής της στρατηγικής αφορά στην ενημέρωση ώστε να αλλάξει η κοινωνική στάση απέναντι στη βία, να προστατευτούν τα δικαιώματα των παιδιών και να ενθαρρυνθεί η κοινότητα ώστε να φέρει στο προσκήνιο τις ανησυχίες για τα κοινωνικά ζητήματα.

Η δευτεροβάθμια πρόληψη αφορά κυρίως στην οικογενειακή υποστήριξη, τα προσωπικά προγράμματα ασφάλειας, τις μη βίαιες σειρές προγραμμάτων επίλυσης ψυχικών συγκρούσεων στα σχολεία και την αυτοβοήθεια.

Η τριτογενής πρόληψη είναι ευθύνη των οργανισμών που πρέπει να παρεμβαίνουν για να προστατέψουν ένα παιδί.  Οι οργανισμοί αυτοί πρέπει να παρέχουν τις καλύτερες διαθέσιμες υπηρεσίες, ώστε  να εξασφαλίζεται ένα ασφαλές μέλλον για τα παιδιά.

Νίνα Καραμολέγκου, MSc Ψυχοθεραπεύτρια-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Νίνα Καραμολέγκου