Τι χρειαζόμαστε για να είμαστε ευτυχισμένοι;

Ιδού το ερώτημα που θέτει ο Αριστοτέλης:
Ποιο είναι το πλήρες σύνολο των αγαθών που όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη;

Απαντώντας, ο Αριστοτέλης ξεκινά από τα βασικά. 

Διατυπώνει μια αυτονόητη θέση: Αν και οι ανθρώπινες επιθυμίες διαφέρουν, όλοι έχουμε τις ίδιες ανάγκες σε φαγητό, νερό, ρουχισμό, στέγη και καλή υγεία. Αυτό μας βοηθά να κατανοήσουμε και τη φράση του Τζέφερσον «όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ίσοι».

Επειδή όλοι οι άνθρωποι εξ ίσου ανήκουν στο ίδιο είδος, όλοι έχουν τις ίδιες βασικές ανάγκες.
Για παράδειγμα, τόσο ο Αριστοτέλης όσο και ο Τζέφερσον πιστεύουν πως όλοι έχουμε ανάγκη τους άλλους ανθρώπους· τους έχουμε ανάγκη για αγάπη, για οικογένεια, για φιλία και για μια αίσθηση κοινότητας.
Ο Αριστοτέλης λέει πως δεν είναι μόνο το ότι οι φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν ανάγκη τη συντροφιά άλλων ανθρώπων, αλλά και το ότι τη χρειάζονται τακτικά, όχι περιστασιακά, όπως το να έχεις φαγητό για μία ημέρα δεν αρκεί. 

Στο πασίγνωστο απόσπασμά του από τα Ηθικά, γράφει ο Αριστοτέλης: 

«Μία γάρ χελιδών ἔαρ οὐ ποιεῖ, οὐδέ μία ἡμέρα: οὔτω δέ οὐδέ μακάριον καί εὐδαίμονα μία ἡμέρα οὐδ’ ὀλίγος χρόνος».

Συνεπώς, για να λέμε ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι ευτυχισμένοι, πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι έχουν αρκετή τροφή, ρουχισμό και στέγη σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, όπως και συντρόφους ήδη από τη νεανική τους ηλικία ως το τέλος των ημερών τους. Μπορούμε να αποκαλέσουμε ευτυχισμένους τους ανθρώπους που δεν διαθέτουν τουλάχιστον αυτές τις λίγες ανάγκες για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους;

Ο Αριστοτέλης γνωρίζει άτομα που είναι «αυτάρκη», μοναχικούς λύκους που δεν φαίνεται να θέλουν ή να χρειάζονται άλλους ανθρώπους. Μας λέει πάντως ότι τέτοια άτομα πρέπει να είναι «ή θηρία ή θεοί», επειδή η συμπεριφορά τους αντιτίθεται στη φυσική τάση του είδους μας. Γι’ αυτόν, οι ανάγκες των κοινωνικά απροσάρμοστων που συμπεριφέρονται με μη ανθρώπινους τρόπους δεν συνιστούν έγκυρους δείκτες του τι χρειάζονται οι άνθρωποι για να ευτυχήσουν. Οι εξαιρέσεις δεν ακυρώνουν τον αυταπόδεικτο κανόνα πως η πλειοψηφία των μελών του ανθρώπινου είδους μοιράζεται μια κοινή ομάδα αναγκών.

Γενικά, όσα υποστηρίζει ο Αριστοτέλης αποτελούν κοινή λογική, αλλά, ταυτοχρόνως, μπορεί να είναι και παράλογα. Μας παρακινεί να διαφωνήσουμε μαζί του: για μια στιγμή, Αριστοτέλη. 

Αν το μέτρο της ευτυχίας είναι ο τέλειος βίος, πώς γίνεται και αμέσως αποδίδουμε την ευτυχία στα παιδιά;

Λέμε πως τα παιδιά είναι ευτυχισμένα, εξηγεί ο Αριστοτέλης, «διά την ελπίδα μακαρίζονται» και όχι εξ αιτίας των επιτευγμάτων τους, διότι «ἐνδέχεται τόν μάλιστ’ εὐθυνοῦντα μεγάλαις συμφοραῖς περιπεσεῖν ἐπί γήρως». 

Προβλέπει τις περισσότερες αντιρρήσεις μας.

Πρώτον, παραδέχεται το προφανές: Ένας τέλειος βίος απαιτεί και ένα στοιχείο καλοτυχίας· οι ευτυχέστεροι νέοι έχουν άφθονο χρόνο μπροστά τους για να συναντήσουν πηγές δυστυχίας και πόνου. 

Ούτε όσοι είναι ευτυχισμένοι στα πενήντα τους είναι ασφαλείς: 

ο Αριστοτέλης περιγράφει αρχαίους Έλληνες που έμοιαζαν ευτυχισμένοι, αλλά, καθώς μεγάλωναν, δέχτηκαν απανωτά χτυπήματα της μοίρας. Έχασαν τα χρήματά τους, πέθαναν οι φίλοι τους, και όταν αρρώστησαν ή έγιναν ανήμποροι τα παιδιά τους τους εγκατέλειψαν.

Ο Αριστοτέλης ρωτά: Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρώην τυχεροί άνθρωποι διήγαγαν ευτυχισμένο βίο; 

Όχι. 

Μόνο αν τα άτομα αυτά είχαν 

(α) βασικά υλικά αγαθά, 

(β) καλούς φίλους, και

 (γ) καλή τύχη κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μπορούμε να αρχίσουμε να λέμε ότι είναι ευτυχισμένα.

Παρά ταύτα, ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι τέτοιου είδους τυχεροί άνθρωποι είναι ευδαίμονες μόνο κατά τον τρόπο βάσει του οποίου θα μπορούσε να ειπωθεί πως ένα ελάφι διάγει ευτυχή βίο αν έζησε μέχρι τα βαθιά του γεράματα, είχε καλή υγεία, ήταν μέλος ενός ειρηνικού κοπαδιού, ζούσε σε δάσος κατάφυτο και απαλλαγμένο από άγρια θηρία, είχε ζευγαρώσει πολλές φορές και ποτέ δεν του έλειψαν η τροφή και το νερό. Ομολογεί πως αυτού του είδους η βασική ευχαρίστηση είναι κοινή σε ανθρώπους και στα υπόλοιπα ζώα.

Η μακραίωνη πορεία του ανθρώπινου πολιτισμού σχετίζεται με τη συλλογική επιθυμία του είδους μας να μην έχει μόνο ψωμί στο τραπέζι, δορές στις πλάτες, καταφύγιο τον χειμώνα και σεξ. 

Οι άνθρωποι σίγουρα δεν θα είναι ευχαριστημένοι με μια ζωή στην οποία θα ικανοποιούνται μόνο οι ζωώδεις ανάγκες τους. Θέλουν και κάτι ακόμη. Ο Πλάτων λέει ότι θέλουν πιο πολλά αγαθά. Είναι, όμως, η επιθυμία μας για υλικά αγαθά αυτό που μας κάνει να ξεχωρίζουμε από τα ζώα, και αν όχι, γιατί παλεύουν οι άνθρωποι σε τούτη τη ζωή;

Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι κάθε πράγμα είναι φτιαγμένο για έναν μόνο σκοπό, και όπως έχουμε δει, αυτός ο σκοπός για τους ανθρώπους είναι η άσκηση της ικανότητάς μας για υψηλή λογική. Λέει πως αυτό για το οποίο πασχίζουμε είναι η καλλιέργεια της ικανότητας αυτής. Η ευδαιμονία, λοιπόν, κατά τον Αριστοτέλη, πηγάζει από την προσπάθειά μας να γίνουμε όσο το δυνατόν καλύτεροι άνθρωποι.
James O’ Toole – Η μέθοδος του Αριστοτέλη. Μετάφραση: Θεοδώρα Δαρβίρη. Εκδόσεις: Ενάλιος

Πηγή: antikleidi.com