Η εσωστρέφεια στην εφηβεία Understanding your Introverter Teen

Ο έφηβος γενικά χαρακτηρίζεται από παρορμητισμό, ενθουσιασμό, τάση για υπερβολή, εγωκεντρισμό και αυθάδεια. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά τα αναπτύσσει προκειμένου να εξερευνήσει τις πολύπλευρες πτυχές της προσωπικότητάς του και να συγκροτήσει μια αίσθηση προσωπικής ταυτότητας.

UNDERSTANDING YOUR INTROVERTED TEEN

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του εσωστρεφούς εφήβου;

Υπάρχει όμως και μία κατηγορία εφήβων που φαίνεται να μην μοιάζει σε αυτή την εικόνα του επαναστάτη και του αυθόρμητου. Συγκεκριμένα, υπάρχουν περιπτώσεις εφήβων που είναι ανησυχητικά εσωστρεφείς, που κλείνονται στον εαυτό τους, δεν έχουν αλλά ούτε δεν επιδιώκουν κοινωνικές επαφές και προπάντων αποδέχονται αδιαμαρτύρητα την πραγματικότητα και την συμπεριφορά των άλλων.

Ποιες είναι οι αιτίες της εσωστρέφειας των εφήβων; 

Το στάδιο της εφηβείας διακρίνεται από σημαντικές αλλαγές σε βιολογικό, διανοητικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. 

Σε αυτόν τον κυκεώνα αλλαγών και ανακατατάξεων, κατά το οποίο ο έφηβος αναζητά απεγνωσμένα την προσωπική του ταυτότητα, το φορτίο είναι βαρύ, το άγχος του «ποιος είμαι» και «τι θέλω να κάνω» ογκώδες. 

Έτσι, πολλοί έφηβοι νιώθουν ασυνείδητα την ανάγκη να κλειστούν στον εαυτό τους προκειμένου να «μειώσουν» τα εισερχόμενα ερεθίσματα και να «εξοικονομήσουν» ενέργεια και χρόνο επεξεργασίας των νέων δεδομένων, να βαδίσουν ουσιαστικά με πιο αργούς και συντηρητικούς ρυθμούς για να μπορέσουν να προσαρμοστούν. 

Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, η εσωστρέφεια αφορά περισσότερο μια αντίδραση προσαρμογής του εφήβου στο νέο στάδιο της ζωής του, που τον βοηθά να χειριστεί καλύτερα το άγχος του και να αντεπεξέλθει στις νέες απαιτήσεις.

Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, ο έφηβος αποστασιοποιείται και δεν αντιδρά με περισσότερο δυναμισμό επειδή ουσιαστικά δεν διαθέτει τις κοινωνικές δεξιότητες για να κάνει κάτι τέτοιο. Κατά την εφηβεία οι σχέσεις με τους συνομηλίκους καθίστανται απαραίτητες για την εξέλιξη του νεαρού ατόμου. 

Ο έφηβος έχει ανάγκη να αναζητήσει άλλα πρότυπα, πέρα από τους γονείς του, με τα οποία θα ταυτιστεί, θα ανταλλάξει ιδέες, θα έρθει σε συναισθηματική επαφή και θα βρει υποστήριξη και αναγνώριση. Οι σχέσεις αυτές θα λειτουργήσουν άλλωστε ως ένα ενδιάμεσο «πειραματικό» στάδιο για τη μετάβασή του στον κόσμο των ενηλίκων. 

Αν λοιπόν ένας έφηβος δεν αλληλεπιδρά αποτελεσματικά κοινωνικά, νιώθει αδύναμος να προχωρήσει σε οτιδήποτε άλλο. Αρχίζει να νιώθει θλίψη, μελαγχολία, ίσως και απόγνωση, και κλείνεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του, διατηρώντας έναν φαύλο κύκλο αποστασιοποίησης-μη επιβράβευσης που τελικά τον καθιστά κοινωνικά αδρανή.

Επίσης, ο ρόλος της οικογένειας πολλές φορές συμβάλλει στη διαμόρφωση εσωστρεφών εφήβων.  

Για παράδειγμα, συντηρητικές και αυστηρές μορφές οικογένειας μπορεί να περιορίζουν από μόνες τους οποιαδήποτε επαναστατική διάθεση του εφήβου. Στην περίπτωση αυτή η διαδικασία πειραματισμού και αμφισβήτησης του εφήβου δεν ξεκινά ουσιαστικά ποτέ και ο ίδιος δέχεται αναντίρρητα τα πράγματα ως έχουν, δηλαδή όπως τα εκφράζουν οι γονείς του. Ακολουθεί πιστά τα πρέπει τους, ταυτίζεται πλήρως με τις οικογενειακές αξίες και βέβαια δεν απομακρύνεται ποτέ, ούτε και κατά την ενήλικη ζωή, από αυτές. Οι έφηβοι αυτοί ως ενήλικες διακρίνονται από συντηρητισμό, απόλυτο σεβασμό σε κάθε μορφή εξουσίας, ανάγκη για τάξη και οργάνωση και έλλειψη αυτονομίας.

Συγκρούσεις ή άλλα προβλήματα που διαδραματίζονται στην οικογένεια δημιουργούν επίσης άγχος στον έφηβο ο οποίος επιπλέον κατακλύζεται, σε αυτό το στάδιο, και από τόσα ερωτηματικά για τον εαυτό του. Η κακή σχέση του ζευγαριού, μια πιθανή διαδικασία διαζυγίου, οι σχέσεις με τα αδέρφια, οι ανταγωνισμοί και οι διεκδικήσεις μεταξύ τους, μπορεί να τον αγχώνουν επιπλέον και να τον οδηγούν σε εσωστρέφεια και παθητικότητα λόγω της θλίψης και του άγχους που βιώνει, αλλά και ως μια ύστατη προσπάθεια εύρεσης ενός συναισθηματικού καταφύγιου στις οικογενειακές εντάσεις.

Τέλος, είναι σημαντικό να εκτιμηθεί και η ύπαρξη πιθανής ψυχοπαθολογίας, δηλαδή, η διάγνωση ψυχικής νόσου η οποία καθιστά τον έφηβο εσωστρεφή, απομονωτικό και μη αποδοτικό στις σχολικές και εξωσχολικές του δραστηριότητες. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να γίνεται λόγος για κατάθλιψη, πιθανή διατροφική διαταραχή, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, ψυχωσική συνδρομή ή ακόμη και χρήση ουσιών που πολλές φορές μπορεί να εντοπισθεί από συγκεκριμένες στάσεις και συμπεριφορές του εφήβου.

Πώς βελτιώνεται η εσωστρέφεια του εφήβου;

Καταρχήν, ο εσωστρεφής έφηβος χρειάζεται ενθάρρυνση και υποστήριξη από τα οικεία του πρόσωπα. 

Για παράδειγμα, οι γονείς οφείλουν να τον παροτρύνουν να πηγαίνει βόλτες με φίλους ή να του προτείνουν να ασχοληθεί με μία δραστηριότητα ώστε να επενδύσει σε αυτή.  

Επίσης, κρίνεται απαραίτητη η ενημέρωση των καθηγητών του έτσι ώστε να τον βοηθήσουν σε επίπεδο σχολείου. Ακόμη, ορισμένες φορές είναι σημαντική η ψυχοθεραπευτική βοήθεια του εφήβου ή ακόμα και η οικογενειακή συμβουλευτική με ψυχολόγο σε περιπτώσεις που ευθύνεται η συμπεριφορά των γονιών για την εσωστρέφεια του ανήλικου.

Μουτζούρη Μερόπη

Ψυχολόγος

Κοινωνική Επιστήμονας Γραφείου Παροχής Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών Δήμου Αρκαλοχωρίου