Αυτισμός και εκπαίδευση: Πού μπορείτε να απευθυνθείτε

Με αφορμή την σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Ενημέρωσης και Ευαισθητοποίησης για τον Αυτισμό, ζητήσαμε από την ειδική παιδαγωγό MSc κ. Μαράνια Γκιόκα να μας διαφωτίσει αναφορικά με το τι γίνεται μετά την διάγνωση της διαταραχής σε ένα παιδί. Η κ. Γκιόκα συνοψίζει τα προγράμματα που υπάρχουν από τα Υπουργεία Παιδείας και Υγείας για την εκπαίδευση των παιδιών με αυτισμό, καθώς και σε ποιους ιδιωτικούς φορείς μπορούν να απευθυνθούν οι γονείς, ώστε να έχει το παιδί τους ελπίδες να προοδεύσει, όπως κάθε παιδί.
.

Είναι σαν να απουσιάζουν «κομμάτια από το παζλ»

Τι είναι ο αυτισμός

Ο αυτισμός είναι μία αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία επηρεάζει το πώς το άτομο επικοινωνεί και συσχετίζεται με τους άλλους ανθρώπους. Τα άτομα με αυτισμό συνήθως παρουσιάζουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία ωστόσο τους επηρεάζουν με διαφορετικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι κάθε άτομο με αυτισμό είναι διαφορετικό. Οι τρεις βασικοί τομείς, στους οποίους τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν δυσκολία, είναι αυτοί της επικοινωνίας, των κοινωνικών δεξιοτήτων και της φαντασίας (τριάδα των διαταραχών).
Αναφορικά με την επικοινωνία, τα άτομα με αυτισμό συνήθως παρουσιάζουν δυσκολία τόσο στη λεκτική, όσο και στη μη-λεκτική επικοινωνία. Χαρακτηριστικό της «προβληματικής» λεκτικής επικοινωνίας στα άτομα αυτά είναι η κυριολεκτική κατανόηση και χρήση της γλώσσας. Θεωρούν, δηλαδή, ότι οι άνθρωποι εννοούν πάντα αυτό που λένε, ενώ και οι ίδιοι εκφράζονται επίσης κυριολεκτικά. Λόγω αυτού του χαρακτηριστικού, συχνά δυσκολεύονται να καταλάβουν το χιούμορ και το σαρκασμό. 
Στη μη-λεκτική επικοινωνία, τα άτομα με αυτισμό δυσκολεύονται συνήθως να κατανοήσουν τις πληροφορίες που μεταφέρουν οι εκφράσεις του προσώπου και ο τόνος της φωνής. Κάποια άτομα με αυτισμό αναπτύσσουν λόγο, ενώ κάποια άλλα όχι, αν και μπορεί να καταλαβαίνουν τι τους λέει κάποιος. Κάποια άτομα με αυτισμό ενδέχεται να έχουν καλές γλωσσικές δεξιότητες, αλλά να παρουσιάζουν δυσκολία στις δεξιότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη συζήτησης.
Ως προς τις κοινωνικές δεξιότητες, τα άτομα με αυτισμό παρουσιάζουν έλλειμμα εκεί που απαιτείται κατανόηση και εμπλοκή στον κοινωνικό κόσμο. Είναι σαν να απουσιάζουν «κομμάτια από το παζλ», τα οποία επηρεάζουν την κοινωνική κατανόησή τους. Το έλλειμμα στον κοινωνικό τομέα μπορεί να εμφανίζεται ως έλλειψη κινήτρου για κοινωνική αλληλεπίδραση και αδιαφορία για τους άλλους, αλλά και ακατάλληλη προσέγγιση των άλλων. Εμφανίζεται, επίσης, και ως δυσκολία στην ανάπτυξη και διατήρηση της φιλίας, στην κατανόηση και... 
στην εφαρμογή κοινωνικών κανόνων, στο να κατανοήσουν, να εκφράσουν και να μοιραστούν συναισθήματα, καθώς και δυσκολία στο παιχνίδι και στο να μοιράζονται αντικείμενα και δραστηριότητες.
Περιορισμένη είναι και η φαντασία στα άτομα με αυτισμό, καθώς εμφανίζουν συνήθως δυσκολία να καταλάβουν και να ερμηνεύσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ενέργειες των άλλων, δυσκολία να εμπλακούν σε φανταστικό παιχνίδι καθώς και να διαχειριστούν το απρόβλεπτο ή ασυνήθιστο.
Διαβάστε περισσότερα για τα σημάδια του αυτισμού σε παλαιότερο δημοσίευμα του Mama356.

Εκπαίδευση Μαθητών με Αυτισμό

Όλα τα παραπάνω, βέβαια, δεν είναι λόγος για να μην λάβει το αυτιστικό παιδί εκπαίδευση που αναλογεί στις δυνατότητές του και να μην έχει ελπίδες να προοδεύσει στη ζωή του. Αναφορικά, λοιπόν, με την εκπαίδευση, οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν πως υπάρχουν τρεις φορείς στους οποίους μπορούν να απευθυνθούν για να ενημερωθούν όσο το παιδί βρίσκεται ακόμα σε νηπιακό στάδιο:

• Δομές του Υπουργείου Παιδείας
• Δομές του Υπουργείου Υγείας
• Ιδιωτικοί Φορείς

Δομές του Υπουργείου Παιδείας

Καταρχήν πρέπει να πούμε πως στην Ελλάδα δεν υπάρχουν σχολεία που να είναι ειδικά σχεδιασμένα αποκλειστικά για μαθητές με αυτισμό. Σύμφωνα με το Ν.3699/2008-ΦΕΚ 199, η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της υποχρεωτικής και δωρεάν δημόσιας παιδείας.
Αυτό σημαίνει ότι οι μαθητές με αυτισμό έχουν τα ίδια δικαιώματα στην εκπαίδευση, όπως και οποιοσδήποτε άλλος μαθητής με ή χωρίς κάποια δυσκολία.
Τι εννοούμε όταν μιλάμε για Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση μαθητών με αυτισμό;
Πρόκειται για τις παρακάτω εκπαιδευτικές υπηρεσίες:

• διαφοροδιάγνωση
• διάγνωση
• αξιολόγηση και αποτύπωση των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών
• παιδαγωγική παρέμβαση με εξειδικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα εκπαιδευτικά εργαλεία και προγράμματα

Ποιοι φορείς είναι αρμόδιοι για την διάγνωση, αξιολόγηση και τον εκπαιδευτικό σχεδιασμό για μαθητές με αυτισμό;
Τα Κέντρα Διαφοροδιάγνωσης, Διάγνωσης και Υποστήριξης Ειδικών Εκπαιδευτικών Αναγκών (ΚΕΔΔΥ) και οι δημόσιες ιατροπαιδαγωγικές υπηρεσίες.
Ποιες επιλογές φοίτησης υπάρχουν;
Φοίτηση σε ειδικά σχολεία (Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης- ΣΜΕΑΕ): Ειδικά νηπιαγωγεία και τα τμήματα πρώιμης παρέμβασης που λειτουργούν μέσα στα ειδικά νηπιαγωγεία, για παιδιά μέχρι 7 χρονών.
Ειδικά δημοτικά σχολεία, για την Α, Β, Γ, Δ, Ε, ΣΤ τάξη και μία τάξη προκαταρκτική, για παιδιά μέχρι 14/15 χρονών.
Ειδικά γυμνάσια, για την Α, Β, Γ τάξη και μία τάξη προκαταρκτική, για παιδιά μέχρι 19 χρονών.
Ειδικά επαγγελματικά γυμνάσια, στα οποία η φοίτηση διαρκεί 5 χρόνια, ενώ παρέχεται επαγγελματική εκπαίδευση.
Ειδικά λύκεια, για την Α, Β, Γ τάξη και μία τάξη προκαταρκτική, για παιδιά μέχρι 23 χρονών.
Ειδικά επαγγελματικά λύκεια, στα οποία η φοίτηση διαρκεί 4 χρόνια και που παρέχεται επαγγελματική εκπαίδευση.
Ειδική επαγγελματική σχολή: Εκεί γράφονται απόφοιτοι ειδικού επαγγελματικού γυμνασίου και ειδικού γυμνασίου. Η φοίτηση διαρκεί 4 χρόνια.
Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης (ΕΕΕΕΚ). Η φοίτηση σε αυτά διαρκεί από 5 μέχρι 8 χρόνια, ενώ η πρώτη εγγραφή γίνεται σε μαθητές μέχρι 16 χρονών.
Φοίτηση σε γενικά σχολεία:
Συνήθως στον αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας (Asperger Syndrome) τα παιδιά είναι σε θέση να συμμετέχουν στη σχολική τάξη, υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης. Εναλλακτικά, παιδιά με τέτοιες διαταραχές μπορούν να συμμετέχουν στη σχολική τάξη με παράλληλη στήριξη, έχοντας δηλαδή έναν εκπαιδευτικό αποκλειστικά για εκείνα.
Το ποιος θα κάνει την παράλληλη στήριξη το αποφασίζει το ΚΕΔΔΥ. Μπορεί ωστόσο και η οικογένεια να εισηγηθεί να αναλάβει κάποιος ειδικός βοηθός τον ρόλο αυτόν. Τον ειδικό βοηθό θα πρέπει, όμως, να τον δεχτούν και ο Διευθυντής της Σχολικής Μονάδας καθώς και ο Σύλλογος Διδασκόντων.
Σε κάποια σχολεία, για παιδιά με αυτισμό μέσης και χαμηλής λειτουργικότητας, δημιουργούνται τμήματα ένταξης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες τους.
Προγράμματα Διδασκαλίας στο σπίτι:
Προγράμματα όπως λογοθεραπεία, εργοθεραπεία και τέτοιου τύπου θεραπείες στο σπίτι παρέχονται μόνο μέσω των ΣΜΕΑΕ και ΚΕΔΔΥ, στα οποία θα πρέπει ο γονιός να απευθυνθεί.
Εξετάσεις και αυτισμός:
Με το ίδιο ΦΕΚ που αναφέρουμε παραπάνω, προβλέπεται η ύπαρξη διαφορετικών δοκιμασιών στις προαγωγικές και απολυτήριες εξετάσεις για μαθητές με αυτισμό, ώστε να ταιριάζουν στο μαθησιακό προφίλ τους.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Διεύθυνση Ειδικής Αγωγής του Υπουργείου Παιδείας στο 210 344 3626.

Δομές του Υπουργείου Υγείας

Ειδικά Κέντρα Εξειδικευμένης Περίθαλψης (Κέντρα Ημέρας), για παιδιά προσχολικής ηλικίας με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές-Αυτισμό, για παιδιά σχολικής ηλικίας με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές-Αυτισμό και για εφήβους με Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές-Αυτισμό. Τα Κέντρα αυτά αποτελούν Αποκεντρωμένες Οργανικές Μονάδες Τμήματος Νοσοκομείου ή Ν.Π.Ι.Δ.
Στα Ειδικά Κέντρα Εξειδικευμένης Περίθαλψης εντάσσονται παιδιά και έφηβοι, οι οποίοι παρακολουθούν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα προετοιμασίας για ένταξη ή για επανένταξη σε σχολείο. Στόχος είναι η όσο το δυνατόν ταχεία ένταξη ή επανένταξη στο νηπιαγωγείο ή το σχολείο και για αυτό καθ΄ όλο το διάστημα της παρακολούθησης του προγράμματος στο Κέντρο Ημέρας υπάρχει μία στενή συνεργασία της διεπιστημονικής ομάδας με τον εκπαιδευτικό και το εκπαιδευτικό πλαίσιο, στο οποίο το παιδί θα ενταχθεί ή θα επανενταχθεί.
Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να επικοινωνείτε με το Υπουργείο Υγείας, Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας στο 2132161775.

Ιδιωτικοί Φορείς

Πλέον υπάρχουν πολλοί ιδιωτικοί φορείς, καθώς και ιδιωτικά Κέντρα Ημέρας, που ασχολούνται με την εκπαίδευση μαθητών με αυτισμό. Κάποια κέντρα ειδικής αγωγής προσφέρουν υπηρεσίες ειδικής αγωγής γενικότερα, ενώ υπάρχουν κάποια ιδιωτικά κέντρα που απευθύνονται αποκλειστικά σε μαθητές με αυτισμό.
Αυτά συνήθως προσφέρουν υπηρεσίες ειδικής αγωγής, λογοθεραπείας, εργοθεραπείας, αισθητηριακής ολοκλήρωσης, ψυχολογικής υποστήριξης παιδιών και γονέων, θεατρικού παιχνιδιού, μουσικοθεραπείας, δραματοθεραπείας.
Υπάρχουν, επίσης, ιδιωτικά κέντρα που διοργανώνουν ομάδες που αποτελούνται από παιδιά με αυτισμό ή ομάδες που αποτελούνται από παιδιά με αυτισμό μαζί με παιδιά χωρίς αυτισμό, με στόχο την ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων τους. Ιδιωτικά κέντρα επίσης παρέχουν υπηρεσίες εξωτερικών προγραμμάτων (σινεμά, θέατρο, καταστήματα, πάρκο, παιδότοπος κ.ά.)
Πληροφορίες για τα ιδιωτικά κέντρα οι γονείς μπορούν να έχουν μέσω του www.noesi.gr, αλλά και μέσω μιας απλής αναζήτησης στο Google.
Οι γονείς χρειάζεται να επιλέγουν το ιδιωτικό αυτό κέντρο που ταιριάζει περισσότερο στις ανάγκες των παιδιών τους. Για παράδειγμα, αν για κάποιο μαθητή με αυτισμό στόχος είναι η ανάπτυξη των κοινωνικών δεξιοτήτων, τότε καλό θα ήταν να επιλέξουν ένα κέντρο που οργανώνει ομάδες ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων. Επίσης, αν κάποιος μαθητής παρουσιάζει πολλές δυσκολίες που σχετίζονται με την αισθητηριακή ολοκλήρωσή του, τότε καλό θα ήταν οι γονείς να επιλέξουν κάποιο κέντρο που διαθέτει ανάλογο εξοπλισμό για προγράμματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης.
Πολύ βοηθητικό είναι επίσης να συμβουλεύονται την εμπειρία άλλων γονιών που έχουν παιδιά με αυτισμό σχετικά με το ποιο κέντρο είναι καλό.
Καλό είναι να έχουν συναντήσεις με διάφορους εκπροσώπους των κέντρων για να ενημερωθούν για τις υπηρεσίες που προσφέρει το κάθε κέντρο καθώς και για το κόστος των θεραπειών.

Τι μπορεί να κερδίσει το παιδί με την εκπαίδευση αυτή

Ο στόχος της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης μαθητών με αυτισμό (όπως και οποιουδήποτε μαθητή) είναι να αναπτύξει στο μέγιστο τις δυνατότητές του.
Πολλές φορές οι γονείς μαθητών με αυτισμό ρωτάνε τους εκπαιδευτικούς «Θα καταφέρει το παιδί μου να μπει στο πανεπιστήμιο;». Σε αυτούς τους γονείς θα συμβούλευα να εστιάσουν περισσότερο στο τώρα και στο όμορφο ταξίδι της εκπαίδευσης και όχι στο αν θα εισαχθεί το παιδί σε κάποια ανώτατη σχολή εκπαίδευσης.
Είναι δύσκολο να πούμε τι θα κατακτήσει ένας μαθητής με αυτισμό, μιας και ο ένας μαθητής με αυτισμό μπορεί να διαφοροποιείται πολύ από κάποιον άλλον μαθητή με αυτισμό. Για παράδειγμα, υπάρχουν παιδιά με αυτισμό που μαθαίνουν το μηχανισμό της ανάγνωσης από μόνα τους στην ηλικία των 3 χρόνων, ενώ υπάρχουν παιδιά με αυτισμό που χρειάζεται να τη διδαχθούν με ένα ιδιαίτερα τροποποιημένο τρόπο.
Οπότε, το αποτέλεσμα της εκπαίδευσης εξαρτάται πολύ από το δυναμικό του παιδιού, αλλά και από τη φύση της εκπαίδευσης που λαμβάνει χώρα. Ένας μαθητής με αυτισμό μπορεί να ολοκληρώσει απλά την υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ άλλος μαθητής με αυτισμό ενδέχεται να εισαχθεί στο πανεπιστήμιο με εξαιρετική σειρά κατάταξης!