Φιλοσοφία: Ο άγνωστος πλανήτης για την Εκπαίδευση

Ο Γιώργος Χατζηβασιλείου, δημιουργός της σειράς «Animated...Φιλόσοφοι» (ΕΡΤ3) μιλά στην Αναστασία Καλαφάτη και το tvxs.gr, για τη δημιουργία του, τη φιλοσοφία, την παιδεία αλλά και το λουκέτο στην ΕΡΤ.

1) Τι σημαίνει ο όρος "παιδεία" για εσάς;
    Η παιδεία αφορά στη γενική αντίληψη ή κουλτούρα που κουβαλάει κάποιος, όχι στα διπλώματα ή στα πτυχία βεβαίως που κατέχει. Σχετίζεται με τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου, την καλλιέργεια της ευρυμάθειας και κυρίως της ευαισθησίας του, δηλαδή της καλύτερης του αίσθησης ή κατανόησης για τα πράγματα που φέρει μέσα και έξω του. Με αυτήν την έννοια είναι προφανώς διαφορετικό πράγμα η παιδεία από την εκπαίδευση. Γι’ αυτό και συναντάμε τόσο συχνά ανθρώπους με υψηλό μορφωτικό επιπεδο αλλά χαμηλής παιδείας – όπως και αντίστροφα. 

    Η επίσημη εκπαίδευση ρίχνει το βάρος της στην επαγγελματική εξιδείκευση. Αποτελεί μια διαδικασία μύησης στο σύστημα αξιών των καιρών μας, αυτό της παραγωγής και κατανάλωσης αγαθών. Για αυτό και, όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, το σύστημα της εκπαίδευσης δείχνει να είναι πράγματι μια εκπαίδευση στο ίδιο το σύστημα. 

2) Γιατί ένας δημοσιογράφος επιλέγει να κάνει μεταπτυχιακό στη φιλοσοφία; Ή και αντίστροφα: γιατί κάποιος που ενδιαφέρεται για τη φιλοσοφία να επιλέξει να εργαστεί ως δημοσιογράφος; 

    Και στις δύο περιπτώσεις η απάντηση είναι ότι το ένα τροφοδοτεί και κεντρίζει το άλλο με πλούσια ερεθίσματα. Θα έλεγα πως η φιλοσοφία σε εξοικειώνει πάντως με μια πολύτιμη δυνατότητα: 

Να μπορείς να βλέπεις τα πραγματα είτε από μεγάλη απόσταση είτε από πολύ–πολύ κοντά, να μπορείς να κάνεις δηλαδή μεγάλο zoom out ή zoom in που λένε και στο βίντεο. Αυτό είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο ερμηνείας των συνθηκών και των πραγμάτων, πολύ χρήσιμο όχι βέβαια μόνο στη δημοσιογραφία, αλλά σε οτιδήποτε και αν κάνει κάποιος.

  3) Πώς προέκυψε η ιδέα του "animated φιλόσοφοι" και πόσο εύκολη/δύσκολη ήταν η υλοποίησή του;

Η ιδέα για την εκπομπή «Animated…Φιλόσοφοι» προέκυψε μέσα ακριβώς από την εμπειρία που είχα από τον χώρο της Φιλοσοφίας όσο και των ΜΜΕ. Η πρόθεση ήταν η διάδοση της σημασίας της φιλοσοφίας μέσα από έναν σύγχρονο και ευχάριστο τρόπο. Σκεφτόμουν ότι ενώ υπάρχουν διεθνώς εκατοντάδες τίτλοι ευπώλητων βιβλίων απλουστευμένης (και δυστυχώς σε αρκετές περιπτώσης απλοϊκής) παρουσίασης της Φιλοσοφίας, πράγμα που φανερώνει το ενδιαφέρον του κόσμου για μια απλή και προσιτή προσέγγισή της, κάτι τέτοιο δεν έχει επιχειρηθεί ποτέ από την τηλεόραση. Το ζητούμενο ήταν πως το κάνεις αυτό τηλεοπτικά με τρόπο πρωτότυπο και επικοινωνιακό. Η ιδέα του animation έπαιξε βεβαίως καθοριστικό ρόλο σε αυτό, έτσι ώστε να... ντυθεί μια σειρά από ντοκιμαντέρ γύρω από τους φιλοσόφους, με μια ελκυστική μορφή για το ευρύ κοινό, και όχι απλώς για τους ήδη «μυημένους» στο αντικείμενο. Η μεγάλη απήχηση που είχε το πρόγραμμα επιβεβαίωσε την ύπαρξη μιας σημαντικής μερίδας κοινού που επιθυμεί να έχει μια πρώτη γνωριμία με τη φιλοσοφία.

Όσον αφορά την υλοποίηση της, αυτή ήταν μια πολύ δημιουργική διαδικασία η οποία βέβαια εμπεριείχε όλους τους πόνους της γέννας ενός πρωτότυπου δημιουργήματος. Πίσω από κάθε επεισόδιο κρύβονται πολλές μέρες δουλειάς αρκετών ανθρώπων, κυρίως όσον αφορά στη συγγραφή των σεναρίων και στη δημιουργία του animation. Το να συνοψίσεις με ακαδημαϊκή συνέπεια αλλά και με όσο το δυνατόν πιο καθημερινή γλώσσα έναν γίγαντα της σκέψης, και να σχηματοποιήσεις το στοχασμό του μέσα από την κατασκευή καινούργιου animation, απαιτεί βέβαια κόπο, χρόνο και σωστή αίσθηση του τί διαπραγματεύεσαι.

4) Η σειρά κέρδισε σε σύντομο χρονικό διάστημα καλές κριτικές και συσπείρωσε ένα φανατικό κοινό, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά πως η εκλαϊκευση της γνώσης, εν προκειμένω της φιλοσοφίας, ενδιαφέρει. Παρόλο το ενδιαφέρον, η φιλοσοφία ως συστηματική προσέγγιση συνεχίζει να  ταυτίζεται στερεοτυπικά με μια πνευματική ελίτ και να θεωρείται "απροσπέλαστη" από το ευρύ κοινό. Γιατί συνεχίζεται αυτή η προκατάληψη ;
    Η φιλοσοφία αφορά τους πάντες ως προς τα βασικά της ερωτήματα, αλλά μάλλον λίγους ως προς την υψηλή της άσκηση. Γι΄αυτό και υπάρχει ταυτόχρονα η γνώμη του Πλάτωνα που έλεγε πως ο φιλόσοφος επειδή βλέπει τα πράγματα όπως ένας «μικρός θεός» μπορεί να καταλάβει τους πάντες και άρα και να απευθυνθεί στους πάντες, και στον αντίποδα του Σπινόζα που υποστήριζε πως ακριβώς επειδή ο φιλόσοφος σκέπτεται σαν ένας θεός δεν μπορεί να γίνει κατανοητός παρά μόνον από ελάχιστους.
Πέρα από αυτό όμως, η φιλοσοφία, όπως και κάθε επιστημονικό πεδίο (αν και η Φιλοσοφία δε συνιστά κατά τη γνώμη μου επιστήμη με την παραδοσιακή έννοια), έχει τη δική της γλώσσα, τη δική της ορολογία πράγμα που την κάνει δύσκαμπτη στα μάτια του μέσου αναγνώστη. Για παράδειγμα, δε θα είχατε την προσδοκία να μπορείτε να διαβάσετε ένα βιβλίο προχωρημένης Ιατρικής με όλους τους τεχνικούς όρους που εμπεριέχει εάν δεν ήσασταν γιατρός.
Στη φιλοσοφία δε τα πράγματα γίνονται ακόμη δυσκολότερα γιατί σε πολλές περιπτώσεις ο κάθε (μεγάλος) φιλόσοφος δημιουργεί τη δική του γλώσσα με τις δικές της έννοιες και ορολογίες, και έτσι δεν υπάρχει ένας ενιαίος κώδικας συνομιλίας μεταξύ των φιλοσοφούντων.
Ακόμη κι έτσι όμως η φιλοσοφίας δεν αφορά μόνο μια ελίτ, όπως σημειώνετε, που τυγχάνει να τη γνωρίζει. Η φιλοσοφία δεν είναι μια βιβλιοθήκη γνώσεων την οποία οποιος κατέχει γίνεται φιλόσοφος. Όσους αγίους κρύβει μέσα του ένα μοναστήρι, άλλους τόσους φιλοσόφους μπορεί να κρύβει μια σχολή φιλοσοφίας... Αυθεντική φιλοσοφική σκέψη μπορεί δυνητικά να ασκηθεί από κάθε άνθρωπο. Υπ’ αυτήν την έννοια η συσχετίση μαζί της μόνό όφελος μπορεί να έχει και για οποιονδήποτε, αφού μπορεί να απελευθέρωσει από μέσα του γνήσια δημιουργικές δυνατότητες.

  5) Η φιλοσοφία απουσιάζει από την υποχρεωτική εκπαίδευση- αν εξαιρέσουμε το μοναδικό  μάθημα "Αρχές Φιλοσοφίας" της θεωρητικής κατεύθυνσης Β' Λυκείου. Θεωρείτε την απουσία της δικαιολογημένη;
    Η στάση αυτή της Πολιτείας είναι πραγματικά ανεξήγητη. Στον τόπο όπου το φιλοσοφείν γεννήθηκε και ωρίμασε, που θα οφείλαμε και θα είχαμε κέρδος να το αναδείξουμε με όποιον (ουσιαστικό) τρόπο μπορούμε, η φιλοσοφία αποτελεί σχεδόν άγνωστο πλανήτη για το εκπαιδευτικό σύστημα. Την ίδια ώρα στο εξωτερικό το πεδίο «φιλοσοφία για παιδιά», και μάλιστα για παιδιά ακόμη και του Δημοτικού, είναι σε πολλές χώρες ιδιαίτερα ανεπτυγμένο (πχ ΗΠΑ, Γαλλία, Αυστραλία και αλλού). Ιδίως στην ηλικία των εφηβικών χρόνων, όταν τα παιδιά ξεκινάνε μια προσπάθεια βαθύτερης κατανόησης και νοηματοδότησης της ζωής και έχουν κεραίες... «ορθάνοιχτες», η φιλοσοφία μπορεί να δώσει πολύτιμα ερεθίσματα και συναρπαστικούς δρόμους αναζήτησης, αν μεταφερθεί βέβαια με τον κατάλληλο τρόπο και όχι ως στεγνή παπαγαλία εγκυκλοπαιδικών γνώσεων. Η επένδυση στη φιλοσοφική σκέψη μπορεί να δημιουργήσει πολίτες πιο ανήσυχους, πιο συνειδητοποιημένους και κοινωνικά ώριμους. Η Πολιτεία είτε δεν το επιθυμεί είτε απλώς αδιαφορεί για αυτό.

  6)  Το "animated φιλόσοφοι" θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια σειρά εκπαιδευτικού χαρακτήρα-και όχι μόνο. Παρουσιάζοντας τη φιλοσοφία με χιούμορ, ενδιαφέρουσα αισθητική και ζωντανό λόγο, θα μπορούσε να προβληθεί σε ένα project φιλοσοφίας μιας σχολικής τάξης, στα πλαίσια της εκπαιδευτικής τηλεόρασης. Είχατε στο μυαλό σας το ενδεχόμενο αυτό δημιουργώντας τη σειρά;
    Όχι κατά τη διάρκεια της δημιουργίας της σειράς δε με απασχολούσε και τόσο ότι μπορεί να αποτελέσει υλικό για τη σχολική τάξη. Ωστόσο πολλοί εκπαιδευτικοί είχαν την καλοσύνη να μου στείλουνε e-mails ώστε να πουν ότι χρησιμοποιούν τη σειρά μέσα στην τάξη (ή ακόμη και για ιδιαίτερα μαθήματα), και ότι τα παιδιά αντιδρούνε πολύ θετικά σε αυτό, παιδιά τόσο του Δημοτικού όσο κυρίως του Γυμνασίου – Λυκείου, πράγμα που φυσικά με χαροποίησε ιδιαίτερα. Το ίδιο είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω και ο ίδιος όταν προβληθηκε ένα επεισόδιο της σειράς στο τελευταίο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, όπου εκατοντάδες μαθητές παρακολούθησαν με ενθουσιασμό το βίντεο. 
Το ενδεχόμενο να αποτελέσει επίσημο εκπαιδευτικό υλικό μέσα στις σχολικές τάξεις είναι κάτι που μας ενδιαφέρει και διερευνούμε και τώρα, αφού ορισμένοι άνθρωποι από το Υπουργείο Παιδείας είχαν δείξει σχετικό ενδιαφέρον, ωστόσο το όλο ζήτημα κινείται με τους γνωστούς... ρυθμούς του ελληνικού δημοσίου.

  7) Το κλείσιμο της σειράς ακουλούθησε το κλείσιμο της ΕΡΤ. Ποιες είναι οι δικές σας σκέψεις τόσο για το κλείσιμο της ΕΡΤ όσο και για τον καινούριο φορέα;
    Το κλείσιμο της ΕΡΤ θύμισε πρακτικές άλλης εποχής, και δεν νομίζω πως αποσκοπούσε στη πραγματική εξυγίανση της δημόσιας τηλεόρασης όσο σε άλλους στόχους, καθαρά πολιτικούς, που δεν ξέρω κατά πόσο μπορούμε εδώ να συζητήσουμε. Η ΕΡΤ, όπως άλλωστε οι περισσότεροι φορείς του Δημοσίου, ασφαλώς χρήζει εξυγίανσης, ωστόσο δεν κλείνεις φεριπείν ένα νοσοκομείο επειδή έχει διεφθαρμένους γιατρούς, όπως δεν κλείνεις και το Κοινοβούλιο επειδή έχει διεφθαρμένους βουλευτές. Ο τρόπος οφείλει να είναι άλλος εντός μιας Δημοκρατίας, εάν θέλεις να τη διαφυλάξεις και να μην την ευτελίζεις καθημερινά στρέφοντας αργόσυρτα τους πολίτες εναντίον της.
Όσον αφορά τον καινούργιο φορέα δεν έχω τί να σχολιάσω, καθώς ακόμη δεν τον έχουμε δει. Αυτό που βλέπουμε είναι τον μεταβατικό φορέα ο οποίος θυμίζει στην αισθητική του κάτι ανάμεσα στην γνωστή μας ΕΡΤ και στην... ΥΕΝΕΔ. Ένα κράμα του ό,τι να ‘ναι δηλαδή...
Είναι πάντως προφανές ότι χρειαζόμαστε να έχουμε δημόσια τηλεόραση. Μόνο στα κανάλια της ΕΡΤ μπορούσες να πετύχεις ταυτόχρονα μια εκπομπή για τη τζαζ πχ, μια εκπομπή για τη λογοτεχνία, και στο τρίτο κανάλι φερειπείν ένα ιστορικό ή πολιτικό ντοκιμαντέρ. Ήταν ο μοναδικός φορέας πολιτισμού στην ελληνική τηλεόραση.

  8) Θα υπάρξει δεύτερος κύκλος της σειράς που να παρουσιάζει τη φιλοσοφία μετά το Μεσαίωνα;
    Εργαζόμαστε προς αυτήν την κατεύθυνση, ωστόσο ακόμη δεν έχουμε κάποια οριστικά νέα σε σχέση με αυτό. Είναι πολύ πιθανό η σειρά να συνεχίσει με τον Β΄Κύκλο της στο εξωτερικό, αφού χάρη στο οικουμενικό περιεχόμενο της έχει υπάρξει  σχετικό ενδιαφέρον από κανάλια άλλων χωρών.
tvxs