Το «δύσκολο» παιδί στο σπίτι και στο σχολείο

Σούρουπο στην παραλία. Ένα τσούρμο παιδιά, μεγαλύτερα και μικρότερα, αφού μούλιασαν στη θάλασσα εδώ και ώρες, τώρα μαζεύτηκαν στην παρέα των μαμάδων τους να πλυθούν, να ντυθούν και να φάνε το καθιερωμένο τους σνακ, φρουτάκια, τοστάκια και τα συναφή. Κι αφού ανέκτησαν δυνάμεις ξεχύνονται στην αμμουδιά για να παίξουν κυνηγητό. Τρέχουν χαρούμενα πίσω από τη μικρότερη της παρέας που ξεκαρδίζεται στα γέλια με το παιχνίδι αυτό. Αλλά μακριά από τη θάλασσα γιατί είναι …. ντυμένα. 

Μαζί τους κι τετράχρονος Μανόλης. Ένας καστανόξανθος μπομπιράκος με πανέξυπνο βλέμμα και πλατύ χαμόγελο που ηγείται του παιχνιδιού. Αλλά όχι για πολύ. Ο νους κι ο… λογισμός του είναι κάποια άλλα παιδιά που παίζουν παραπέρα ρακέτες. Ενώ τρέχει με τ’ άλλα παιδιά το βλέμμα του είναι στραμμένο προς αυτά που παίζουν ρακέτες. 

Οπότε κάποια στιγμή -αναμενόμενο- ξεφεύγει από την παρέα του και τους πλησιάζει τρέχοντας: Τι παίζετε εδώ παρακαλώ;(!!!). Τα παιδιά του δίνουν την μπαλίτσα μια δυο φορές να τους την πετάξει πίσω, αλλά ο Μανόλης δεν εννοεί να κουνηθεί από δίπλα τους κι έτσι τα παιδιά κάποια στιγμή αναγκάζονται να τον απομακρύνουν για να μη τον χτυπήσουν. 

Μανόλη, έλα εδώ, σε παρακαλώ, να παίξεις με τους φίλους σου, ακούγεται η μαμά του. Μανόλη, έλα! έλα! φωνάζουν και οι φίλοι του. Ο Μανόλης επιστρέφει περπατώντας άκρη-άκρη στη θάλασσα. Πάνε τα πεδιλάκια του…. Ευτυχώς, είναι πλαστικά. 

Το παιχνίδι συνεχίζεται ζωηρό με γέλια, φωνές και επικρατούσα την επίκληση: Μανόοολη! 

Ο Μανόλης τώρα κάνει «οκτάρια» τρέχοντας πότε εκεί που σκάει το κύμα και πότε στην άμμο. Η πιτσιλιές από το νερό έχουν ψιλοβρέξει τη βερμούδα του και παραπονιέται γιατί τον…ενοχλεί η υγρασία. Αλλά το παιχνίδι, παιχνίδι. Ολόκληρη η παραλία πλέον γνωρίζει τον Μανόλη, είναι η μασκότ των «λουομένων» και μη…..Ο οποίος, βέβαια, δεν αργεί καθόλου να μπει σιγά-σιγά και… μεθοδικά στη θάλασσα με τα ρούχα, ξεκαρδισμένος στα γέλια. 

Τρέχει η μάνα του να τον περιμαζέψει προσπαθώντας να κρύψει κι αυτή τα γέλια της λέγοντας του «αχ, βρε Μανόλη, μας πήραν χαμπάρι όλοι πια». 

Η αλήθεια είναι ότι το περιστατικό συνέβη μια μέρα καλοκαιρινών διακοπών, ξεγνοιασιάς και ευθυμίας. Όμως, τι γίνεται αν στην καθημερινότητα μας το παιδί συμπεριφέρεται συνεχώς με τρόπο που δυσκολευόμαστε να ελέγξουμε;

Παρά τις προσπάθειες μας, στο τέλος -ανθρώπινο είναι- αισθανόμαστε απογοήτευση, κούραση, ακόμα και θυμό. Τι γίνεται αν στην καθημερινότητα μας το παιδί συμπεριφέρεται συνεχώς με τρόπο που δυσκολευόμαστε να ελέγξουμε; Παρά τις προσπάθειες μας, στο τέλος -ανθρώπινο είναι- αισθανόμαστε απογοήτευση, κούραση, ακόμα και θυμό. Τα αρνητικά αυτά συναισθήματα είναι πολύ δύσκολο –αν όχι αδύνατον– να μην τα εκδηλώσουμε κάποια στιγμή, είτε είμαστε οι γονείς του παιδιού είτε οι δάσκαλοί του. Τι γίνεται αν έχουμε ένα δύσκολο παιδί;

Γονείς απογοητευμένοι και γεμάτοι ενοχές (δικαίως ή αδίκως) αναζητούν τρόπους να βοηθήσουν το παιδί και την οικογένειά τους. Δάσκαλοι κουρασμένοι, ψάχνουν με επιμονή κάθε πηγή από την οποία μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες και να αποκτήσουν γνώσεις και δεξιότητες για να βοηθήσουν έναν μαθητή αλλά και ολόκληρη τη σχολική τάξη. Ανάμεσα σε αυτά, το ακανθώδες ζήτημα της συνεργασίας του γονιού με τον δάσκαλο. Γονείς ανήσυχοι, φοβούνται ότι το παιδί τους δεν αντιμετωπίζεται σωστά από τον δάσκαλο. Δάσκαλοι παραπονούνται ότι οι γονείς δεν συνεργάζονται, κάποιοι μάλιστα παρεμβαίνουν ακόμα και στο παιδαγωγικό τους έργο, ενώ συχνά τούς ακυρώνουν μπροστά στα μάτια των μαθητών τους.

Από την πείρα μου οφείλω να ομολογήσω ότι και οι δύο πλευρές έχουν δίκιο. Έχω συναντήσει γονείς οι οποίοι είτε δεν μπορούν (π.χ. λόγω φόρτου εργασίας ή και άγνοιας) είτε δεν θέλουν να συνεργαστούν (π.χ. επειδή αρνούνται ότι το παιδί τους θέλει κάποια επιπλέον βοήθεια), και πιστεύουν ότι μόνο ο δάσκαλος ξέρει και μπορεί να συνδράμει στο πρόβλημα του παιδιού. Υπάρχουν επίσης δάσκαλοι οι οποίοι δεν διαθέτουν ούτε τις απαραίτητες γνώσεις ούτε τον απαραίτητο εξοπλισμό. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την αδυναμία τους, λόγω φόρτου εργασίας, να αυτενεργήσουν και να ασχοληθούν λίγο περισσότερο με το παιδί, τους οδηγούν στην λανθασμένη πεποίθηση «εγώ δεν μπορώ να κάνω κάτι, το παιδί χρειάζεται τη βοήθεια ειδικού».

Μήπως, λοιπόν,  είστε γονείς ενός τέτοιου παιδιού, ενός παιδιού που: 

• Η ανατροφή του σας δυσκολεύει και σας κάνει να νιώθετε ανεπαρκείς ή ένοχοι;
• Δεν μπορείτε να κατανοήσετε τη συμπεριφορά του;
• Βρίσκεστε συχνά σε διαμάχη μαζί του;
• Η συμπεριφορά του επηρεάζει τον γάμο ή την οικογενειακή σας ζωή;
• Έχει προβλήματα στο σχολείο του;

Μήπως είστε εκπαιδευτικοί που στην τάξη σας έχετε μαθητή ή μαθήτρια που:

• Σας κάνει την τάξη άνω-κάτω;
• Φοβάστε μήπως τραυματίσει κάποιο συμμαθητή του;
• Εκνευρίζει τους συμμαθητές του ή γίνεται ο κλόουν της τάξης;
• Είναι αγενής και απαξιωτικός/ή;
• Αγνοεί κανόνες και βασικές αρχές της τάξης;
• Δεν ανέχεται την ήττα και την αποτυχία ή θέλει να είναι πάντα αρχηγός;

Χιλιοειπωμένες διαπιστώσεις, κοινοί προβληματισμοί και πολύ συνηθισμένα παράπονα γονιών και εκπαιδευτικών, που οφείλονται στην απογοήτευση και την κούραση που νιώθουν βλέποντας τις προσπάθειές τους να αποτυγχάνουν και τις καλές τους προθέσεις να καταποντίζονται.

Το δύσκολο παιδί

Το δύσκολο παιδί τους κουράζει, τους στενοχωρεί, συχνά τους εξουθενώνει και τους απελπίζει, ενώ, όσο κι αν προσπαθούν, δεν μπορούν να το καταλάβουν.

➦Δεν ξέρω τι να κάνω και πώς να του φερθώ. Δεν ξέρω τι θέλει από μένα. Είναι δύσκολο  παιδί…

➦ Δεν μπορεί να συγκεντρώσει την προσοχή του για λίγο, άσε που είναι αφύσικα κινητικό.

➦ Είναι ανυπάκουο, προκλητικό και δεν συνεργάζεται. Αγνοεί κάθε προσπάθεια πειθαρχίας και δεν φοβάται τις συνέπειες των πράξεων του.

➦ Είναι ανάγωγο, χρησιμοποιεί ακατάλληλο λεξιλόγιο και δεν σέβεται κανένα.

➦ Θυμώνει εύκολα και ξεσπάει.

➦ Εκδηλώνει βίαιη συμπεριφορά.

Δυστυχώς, το να μεγαλώνει και να εκπαιδεύει κανείς ένα δύσκολο παιδί είναι ένα επίπονο έργο, ειδικά όταν δεν έχει στη διάθεσή του τα κατάλληλα «εργαλεία». Γι’ αυτό και οι γονείς ενός «δύσκολου» παιδιού νιώθουν συχνά ανεπαρκείς, ένοχοι και θυμωμένοι. Αυτό αναπόφευκτα καταλήγει σε μια αναποτελεσματική σχέση με το παιδί τους, η οποία συνήθως επηρεάζει το ευρύτερο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον ενώ προκαλεί αναστάτωση, διαφωνίες, συγκρούσεις, προβλήματα με τα αδέλφια, αλλά και συναισθηματικά προβλήματα στα μέλη της οικογένειας.

Υπάρχουν λύσεις;

➦ Με τη σωστή και έγκαιρη διαχείριση, το δύσκολο παιδί μπορεί να αλλάξει, να βελτιωθεί και να εξελιχθεί σε ενδιαφέρον και δημιουργικό άτομο.

➦ Το δύσκολο παιδί έχει ανάγκη από ένα υγιές και σταθερό περιβάλλον, στο οποίο τα μέλη της οικογένειας είναι δεμένα μεταξύ τους, επικοινωνούν και αλληλοϋποστηρίζονται.

➦ Η θετική αντιμετώπιση των «δύσκολων» παιδιών ολοκληρώνεται με την κατάλληλη υποστήριξη του σχολείου και του άμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος.

Το θετικό και ελπιδοφόρο, το οποίο πρέπει να γνωρίζουμε όλοι όσοι συναντούν δυσκολίες στην ανατροφή και εκπαίδευση των παιδιών αυτών είναι ότι τα «δύσκολα» παιδιά είναι στην πλειονότητά τους φυσιολογικά, έχουν δηλαδή τη συνηθισμένη, τυπική ανάπτυξη. Δεν αντιμετωπίζουν νοητικά προβλήματα, δεν είναι συναισθηματικά διαταραγμένα και ο εγκέφαλος τους λειτουργεί απόλυτα ομαλά. Μπορεί να είναι «δύσκολα», αλλά αυτή η συμπεριφορά τους δεν έχει να κάνει με κάποιο οργανικό ή ψυχολογικό έλλειμμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα προβλήματα που το «δύσκολο» παιδί δημιουργεί με τη συμπεριφορά του οφείλονται στην ιδιοσυγκρασία του.

Τι είναι η ιδιοσυγκρασία;

Η ιδιοσυγκρασία είναι μια συνηθισμένη αιτία που ένα παιδί είναι «δύσκολο». Με πιο απλά λόγια, «ιδιοσυγκρασία» είναι το στιλ συμπεριφοράς και ο χαρακτηριστικός τρόπος αντίδρασης ενός ατόμου σε διάφορες καταστάσεις. Εμφανίζεται από τα πρώτα χρόνια (ή και μήνες ακόμα) της ζωής του παιδιού. Όλοι ερχόμαστε στη ζωή με ορισμένα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά, τα οποία δεν αποτελούν δική μας επιλογή, αλλά είναι αποτέλεσμα γενετικών-βιολογικών παραγόντων.

Στην ιδιοσυγκρασία οφείλεται, για παράδειγμα, που:

➦ ορισμένα βρέφη είναι εξαιρετικά ενεργά, κινούν συνεχώς τα χέρια, τα πόδια και το στόμα τους, ενώ άλλα βρέφη είναι ήσυχα.

➦ μερικά βρέφη εξερευνούν το περιβάλλον τους με ανυπομονησία και για μεγάλα χρονικά διαστήματα ενώ άλλα βρέφη δεν το κάνουν.

➦ μερικά βρέφη ανταποκρίνονται θερμά στους ανθρώπους ενώ άλλα πάλι κάνουν φασαρία, γκρινιάζουν και εκνευρίζονται.

Η ιδιοσυγκρασία του παιδιού δεν έχει καμιά σχέση με τους γονείς του και την ανατροφή που του δίνουν. Μιλάμε λοιπόν για μια έμφυτη ποιότητα, για μια ποιότητα με την οποία γεννιέται το παιδί.

Η ευκολία με την οποία ένα παιδί προσαρμόζεται στο περιβάλλον του επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την ιδιοσυγκρασία του. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής η ιδιοσυγκρασία ενός παιδιού αρχίζει να επηρεάζεται από τις εμπειρίες και τις αλληλεπιδράσεις που αυτό έχει με άλλους ανθρώπους και με το περιβάλλον, και από την κατάσταση της υγείας του. Στο παιδί σχολικής ηλικίας η ιδιοσυγκρασία αποκτά πλέον συγκεκριμένη μορφή, είναι αρκετά εμφανής σε όσους το γνωρίζουν και δεν μπορεί να αλλάξει σε μεγάλο βαθμό στο μέλλον.

Παρ’ όλα αυτά, η προσαρμογή της συμπεριφοράς ενός παιδιού σχολικής ηλικίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αλληλεπίδραση της δικής του ιδιοσυγκρασίας με την ιδιοσυγκρασία των γονέων του, καθώς και από τον τρόπο που οι άλλοι αντιδρούν απέναντι του. Όταν η ιδιοσυγκρασία του παιδιού δεν ταιριάζει με αυτές των άλλων μελών της οικογένειας, οι προκλήσεις και οι δυσκολίες αυξάνονται για όλους σε μεγάλο βαθμό. Αν όμως οι γονείς γνωρίζουν κάποια από τα χαρακτηριστικά της ιδιοσυγκρασίας του παιδιού τους (και τα μεταφέρουν κατάλληλα και στους εκπαιδευτικούς του) μπορούν να το καταλάβουν καλύτερα, να εκτιμήσουν τη μοναδικότητά του και να λύσουν προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παρανοήσεις και συγκρούσεις.

Για να μπορέσετε, γονείς και δάσκαλοι, να δώσετε στο παιδί τη βοήθεια που χρειάζεται και να δημιουργήσετε το κατάλληλο περιβάλλον μέσα στο οποίο θα εξελιχθεί ομαλά, είναι απαραίτητο να καταλαβαίνετε γιατί συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο σε κάθε δεδομένη στιγμή. Αν γνωρίζετε τους λόγους της συμπεριφοράς του παιδιού σας, θα σας είναι πολύ πιο εύκολο να τη διορθώσετε ή τουλάχιστον να την αντιμετωπίσετε πολύ πιο αποτελεσματικά.

Ακούστε τι λέει το παιδί σας και παρατηρήστε πού και πότε αναστατώνεται και δημιουργεί προβλήματα. Αυτό θα σας δώσει μια ένδειξη για το τι συμβαίνει σε περίπτωση που το ίδιο το παιδί δεν σας δίνει άμεσα πληροφορίες. Τα παιδιά μπορεί να μην είναι σε θέση να εκφράσουν τι είναι λάθος, αλλά το αποκαλύπτουν μέσω της συμπεριφοράς ή του συναισθήματός τους. Όταν ακούτε προσεκτικά το παιδί σας, αυτό αισθάνεται λιγότερο μόνο με το πρόβλημά του και έτσι έχει την επιλογή να συμπεριφερθεί πολύ πιο ήρεμα, χωρίς να νιώθει ότι το επιτηρείτε και το ελέγχετε στενά.

Σημαντικό είναι επίσης να κατανοείτε τις προσδοκίες των μικρών παιδιών. Δεν έχει σημασία η ηλικία. Ακόμα και τα βρέφη έχουν επιθυμίες, άρα και προσδοκίες. Γνωρίζοντας τις προσδοκίες των παιδιών, θα μπορέσετε να τους προσφέρετε ένα κατάλληλο περιβάλλον που θα ενθαρρύνει τη δημιουργία ισορροπημένων προσωπικοτήτων, και σε κάποιες περιπτώσεις ακόμα και ιδιοσυγκρασιών (που ως έμφυτα χαρακτηριστικά αλλάζουν δύσκολα).

Όλοι είμαστε υπεύθυνοι για την «ανάπτυξη» των μικρών παιδιών. Ως γονείς ή ως επαγγελματίες φροντίδας, αγωγής και εκπαίδευσης, έχουμε την ευκαιρία να συμμετάσχουμε στο θετικό όραμα ενός μικρού παιδιού για τον κόσμο, για τους άλλους και για τον εαυτό του. Αυτό που εγγυάται σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητά μας είναι η κατανόηση και η αποδοχή της ιδιοσυγκρασίας των παιδιών – δηλαδή το να κατανοήσουμε και να αποδεχθούμε ότι ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφέρονται τα παιδιά μας οφείλεται στη μοναδική ποιότητα που τα χαρακτηρίζει.

Πώς αντιμετωπίζεται ένα δύσκολο παιδί; 

Το πρώτο βήμα: Παραμείνετε ψύχραιμοι

Το δεύτερο βήμα: Για να τα «βρείτε» με το παιδί σας, πρέπει να τα «βρείτε» πρώτα με τον εαυτό σας

Το τρίτο βήμα: Δώστε στο παιδί σας συναισθηματική υποστήριξη αλλά και αυτονομία

Το τέταρτο βήμα: Δομήστε ένα σταθερό περιβάλλον, βάλτε όρια και οπλιστείτε με χιούμορ

Με μικρά βήματα και υπομονή μπορούμε να οδηγήσουμε τα παιδιά μας σε μεγάλες αλλαγές. Άλλωστε γνωρίζουμε ότι και αυτά –όπως όλοι μας– ωριμάζουν μέσα από αντιξοότητες και προκλήσεις.

Η Μαρία Ζαφειροπούλου είναι ομότιμη καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

 

Στο βιβλίο «Ο Νάσος έχει θράσος κι η Αγγέλα έχει τρέλα. To «Δύσκολο» Παιδί στο σπίτι και στο σχολείο» που εκδόθηκε πολύ πρόσφατα από τον Εκδοτικό Οίκο Πεδίο με την  επιστημονική επιμέλεια της Μαρίας Ζαφειροπούλου, ομότιμης καθηγήτριας Ψυχολογίας, εκπαιδευτικοί με γνώσεις και εμπειρία εξηγούν διεξοδικά και με απλά λόγια ποιο είναι το «δύσκολο παιδί», πώς συμπεριφέρεται, τι κρύβεται πίσω από τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές του αλλά και τι μπορεί να γίνει για τη βελτίωση της συμπεριφοράς του και γενικότερα της ζωής του στο σχολείο και στο σπίτι. Είναι ένα βιβλίο πρωτότυπο και διαφορετικό, εμπλουτισμένο με κατανοητές θεωρητικές αρχές, εξατομικευμένες παρεμβάσεις, δοκιμασμένους τρόπους  και δεκάδες διαφορετικές δραστηριότητες για να σας δείξει πώς μπορείτε να βοηθήσετε αποτελεσματικά ένα «δύσκολο» παιδί και να το δείτε χρόνο με το χρόνο να μεταμορφώνεται σε έναν ενδιαφέροντα, πνευματώδη, ευγενικό και συμπονετικό νεαρό ενήλικα.

by Μαρία Ζαφειροπούλου

talcmag.gr